Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 24 marca 2000 r.
I PKN 553/99
Niedopuszczalne jest podwyższenie stawki wynagrodzenia pracowniko-
wi niepełnosprawnemu, zatrudnionemu w zadaniowym systemie czasu pracy,
zamiast obniżenia wymiaru zadań w sposób pozwalający na ich wykonanie w
obowiązującym go wymiarze czasu pracy (art. 10 ustawy z dnia 9 maja 1991 r. o
zatrudnieniu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych, Dz.U. Nr 46,
poz. 201 ze zm.).
Przewodniczący Prezes SN Jan Wasilewski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Józef Iwulski, Roman Kuczyński.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 24 marca 2000 r. sprawy z powództwa
Jana O. przeciwko Zakładowi Energetycznemu B. Spółce Akcyjnej w B. o zapłatę, na
skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Białymstoku z dnia 14 kwietnia 1999 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku do ponownego rozpoznania
oraz rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Powód Jan O. wniósł o zasądzenie od pozwanego Zakładu Energetycznego
B. S.A w B. kwoty 6000 zł. z odsetkami tytułem wynagrodzenia za pracę w wolne
soboty. W uzasadnieniu swoich żądań podniósł, że w okresie od 14 kwietnia 1994 r.
do 16 kwietnia 1997 r. pracował w wolne soboty, za co nie otrzymał ani stosownego
wynagrodzenia, ani dni wolnych od pracy.
Sąd Rejonowy w Białymstoku oddalił powództwo, a Sąd Okręgowy w Białyms-
toku oddalił apelację powoda. Sąd apelacyjny uznał, że Sąd pierwszej instancji po-
czynił prawidłowe ustalenia faktyczne w sprawie i właściwie zastosował przepisy
prawa. Powód był zatrudniony u pozwanego od 1 sierpnia 1977 r. do 16 kwietnia
2
1997 r., przy czym od 1 stycznia 1989 r. w charakterze kontrolera poboru energii. W
dniu 16 kwietnia 1997 r. strony rozwiązały umowę o pracę za porozumieniem. Po-
wód, powołując się na ustawę z dnia 9 maja 1991 r. o zatrudnieniu i rehabilitacji osób
niepełnosprawnych wystąpił do pozwanego o zapłatę zaległego wynagrodzenia za
przepracowane soboty za okres objęty pozwem. Sąd Rejonowy ustalił, że czas pracy
powoda miał charakter zadaniowego czasu pracy i że tzw. zadaniowy wymiar czasu
pracy, polegający na tym, iż pracownik sam decyduje o własnym rozkładzie czasu
pracy, został w pozwanym zakładzie wprowadzony zgodnie z przepisami Kodeksu
pracy. Według treści art. 1298
KP, w przypadkach uzasadnionych rodzajem pracy i jej
organizacją, czas pracy pracowników może być określony wymiarem zadań, przy
czym zadania tych pracowników powinny być ustalone w taki sposób, aby mogli je
wykonać w ramach norm przewidzianych w art. 129 KP. Przesłanką takiego określe-
nia czasu pracy jest istnienie bardziej szczegółowych uregulowań w układzie zbioro-
wym pracy lub w regulaminie, bądź też w umowie o pracę (art. 1298
§ 2 KP). Sto-
sownie do pkt 5 ppkt 1 Regulaminu Pracy dla Pracowników Zakładu Energetycznego
B. S.A., stanowiącego załącznik Nr 1 do Zakładowej Umowy Zbiorowej z dnia 21
stycznia 1994 r., kontrolerzy poboru energii elektrycznej powierzone obowiązki wy-
konują zgodnie z indywidualnie ustalonym rozkładem czasu pracy, gwarantującym
wykonanie zadań. Zdaniem Sądu, pozostała do ustalenia kwestia, czy pozwany za-
chował ustawowe gwarancje do określenia zadań w takim wymiarze, aby ich wyko-
nanie było możliwe w normalnym czasie pracy, który w przypadku powoda, będące-
go inwalidą II grupy nie mógł przekraczać (art. 10 ustawy z dnia 9 maja 1991 r. o za-
trudnieniu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych, Dz.U. Nr 46, poz. 201
ze zm.) 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo. Po przeprowadzeniu postępowa-
nia dowodowego Sąd stanął na stanowisku, że wymiar zadań powoda nałożonych
nań do realizacji przez pracodawcę mógł być wykonany w ciągu 7 godzin na dobę i
35 godzin tygodniowo. Sąd Okręgowy uznał, że wobec ustaleń Sądu Rejonowego
nie może być wątpliwości, że powodowi z uwagi na objęcie go zadaniowym syste-
mem czasu pracy nie przysługiwało co do zasady wynagrodzenie za godziny nad-
liczbowe. Takie wyłączenie bowiem zawiera art. 136 KP. Zdaniem Sądu, materiał
dowodowy wskazuje, że powód pracował w wolne dni nie dlatego, że był nadmiernie
obciążony obowiązkami przez pracodawcę ale dlatego, że skorzystał z przysługują-
cego mu uprawnienia do dowolnego ustalania rozkładu swojego czasu pracy.
3
Kasację od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku wniósł powód. Zarzucił
w niej naruszenie art. 382 KPC przez zaniechanie uwzględnienia w całości zebrane-
go materiału dowodowego odnośnie do zakresu pracy powoda i koniecznych norm
czasowych do jego wykonania, w szczególności przez pominięcie dowodu wskazują-
cego na to, że pracodawca zamiast odpowiednio zmniejszyć powodowi wymiar za-
dań, jedynie zwiększył mu wynagrodzenie o współczynnik 1,2 wynikający z przeli-
czenia 42 godzinnego tygodnia pracy na 35 godzinny tydzień pracy oraz art. 136 KP
w związku z art. 1298
KP i w związku z art. 10 ustawy z dnia 9 maja 1991 r. o zatrud-
nieniu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych, polegające na jego niewła-
ściwym zastosowaniu przez przyjęcie, iż zadaniowy wymiar czasu pracy powoda nie
przekraczał górnej normy jego czasu pracy, tj. 35 godzin pracy w okresie tygodnio-
wym i nie wymagał pracy w soboty. Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego orze-
czenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w
Białymstoku, przy uwzględnieniu kosztów zastępstwa procesowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest uzasadniona. Zgodnie z art. 382 KPC sąd drugiej instancji orzeka
na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w pos-
tępowaniu apelacyjnym. Oznacza to, że sąd odwoławczy powinien brać pod uwagę
całość zebranego w sprawie materiału dowodowego. W szczególności powinien oce-
nić te dowody, które mając istotne znaczenie dla ustalenia stanu faktycznego nie
zostały rozpatrzone przez sąd pierwszej instancji. W przedmiotowej sprawie Sąd
Okręgowy nie odniósł się do treści znajdującego się w aktach sprawy pisma pozwa-
nego zakładu z dnia 20 sierpnia 1985 r., z którego wynika, że powodowi zwiększono
wynagrodzenie o współczynnik 1,2 wynikający z przeliczenia 42 godzinnego tygodnia
pracy na 35 godzinny tydzień pracy. Z pisma tego nie wynika natomiast, iż do 35 go-
dzinnego tygodnia pracy dostosowano powodowi wymiar zadań. Także z przyjętej za
podstawę ustaleń Sądów opinii biegłego można wnosić, że w związku z inwalidz-
twem powoda i wynikającą z tej przyczyny koniecznością ograniczenia jego czasu
pracy do 35 godzin tygodniowo podwyższono jedynie stawkę godzinową wynagro-
dzenia. Biegły natomiast nie odniósł się do zasadniczej kwestii, czy wymiar zadań
zleconych powodowi został dostosowany do obowiązującego go 35 godzinnego
czasu pracy. Powstaje zatem niewyjaśniona przez Sądy wątpliwość, czy zwiększenie
4
tylko stawki wynagrodzeniowej bez zmiany wymiaru zadań było uzasadnione tym, że
dotychczas powierzone zadania były możliwe do wykonania przez powoda w ramach
35 godzin tygodniowo i pozwany poprzednio niewłaściwie je określił do pełnego wy-
miaru czasu pracy, czy też w konsekwencji naruszył przepisy art. 10 ustawy z dnia 9
maja 1991 r. o zatrudnieniu i rehabilitacji osób niepełnosprawnych, określając wymiar
zadań powoda w sposób przekraczający obowiązującą go normę zatrudnienia. Sąd
Okręgowy przyjął za Sądem Rejonowym, że nie można było ustalić, czy wymiar za-
dań nałożonych na powoda mógł być wykonany w ciągu 7 godzin na dobę i 35 go-
dzin tygodniowo. W tym zakresie Sądy nie wyjaśniły dostatecznie sprawy. Wpraw-
dzie Sąd Rejonowy powołał się na zeznanie świadka L., który podał, że powód wy-
konywał mniej odczytów liczników niż inni kontrolerzy, jednakże w swych ustaleniach
nie odniósł się wprost do tego zeznania. Wobec twierdzeń powoda, kwestia ta
powinna być należycie wyjaśniona. Ustalenie bowiem, czy wymiar zadań powoda był
podobny do zadań innych kontrolerów zatrudnionych w 42 godzinnym tygodniu
pracy, czy też stosownie do przysługującego mu prawa do ograniczonego czasu
pracy odpowiednio niższy, było istotne w sprawie. Pozwoliłoby na wyjaśnienie za-
sadniczej kwestii, czy wymiar zadań powoda był dostosowany do obowiązującego go
tygodniowego czasu pracy. Określenie przez pracodawcę w zadaniowym czasie
pracy zakresu obowiązków przekraczających możliwość ich wykonania w ramach
ustawowo określonego wymiaru czasu pracy może uzasadniać roszczenie pracowni-
ka o dodatkowe wynagrodzenie. Zgodnie z obowiązującymi przepisami takiego za-
chowania pracodawcy nie można bowiem uznać za zgodne z prawem. Według art.
1298
KP w przypadkach uzasadnionych rodzajem pracy i jej organizacją, czas pracy
pracowników może być określany wymiarem ich zadań. Zadania tych pracowników
powinny być jednak ustalone w taki sposób, aby pracownicy mogli je wykonać w ra-
mach norm czasu pracy określonych w art. 129 KP. Zgodnie z art. 129 KP maksy-
malny wymiar czasu pracy nie może przekraczać 8 godzin na dobę i przeciętnie 42
godzin na tydzień. W sytuacji powoda ma jednak zastosowanie przepis szczególny
względem art. 129 KP, a mianowicie art. 10 ustawy o zatrudnieniu i rehabilitacji za-
wodowej osób niepełnosprawnych. Zgodnie z tym przepisem czas pracy pracowni-
ków zaliczonych do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności nie
może przekraczać 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo. Oznacza to, że zawy-
żenie wymiaru czasu pracy osoby niepełnosprawnej ponad określony przez art. 10
ustawy o zatrudnieniu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych nie może
5
być rekompensowane podwyższeniem wynagrodzenia przez przeliczenie 42 go-
dzinnego tygodnia pracy na 35 godzinny tydzień pracy. Przepis o maksymalnym
wymiarze czasu pracy osoby niepełnosprawnej ma charakter bezwzględnie obowią-
zujący, a co za tym idzie, nie jest zgodne z prawem takie interpretowanie przepisów,
które pozwala na ominięcie tego przepisu przez ekwiwalentne podnoszenie wyna-
grodzenia osobie niepełnosprawnej. To, że powodowi zwiększono wynagrodzenie
zamiast zmniejszyć wymiar zadań może wskazywać, że norma czasu pracy powoda
istotnie przekraczała normę określoną przez prawo. Może to oznaczać, że powód
słusznie domagał się od pozwanego wynagrodzenia za pracę w wolne soboty. Co
prawda, zgodnie z art. 136 KP do pracowników, których czas pracy został określony
wymiarem ich zadań, nie stosuje się art. 134 KP, ustanawiającego dodatek do wyna-
grodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych, ale należy przyjąć, iż ma on zasto-
sowanie wówczas, gdy wymiar zadań został tak określony, że nie przekracza do-
puszczalnego wymiaru czasu pracy.
Art. 1298
KP został wprowadzony ustawą z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie
ustawy – Kodeks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 24, poz. 110 ze
zm.). Ustawa ta zmieniła również brzmienie art. 129 i 136 KP. Powód dochodzi wy-
nagrodzenia za okres od 14 kwietnia 1994 r. do 16 kwietnia 1997 r., a więc częścio-
wo za okres poprzedzający nowelizację Kodeksu pracy z 1996 r. W zakresie istot-
nym dla rozstrzygnięcia tej sprawy wskazane zmiany w przepisach mających w
sprawie zastosowanie nie mają jednakże wpływu na ocenę zasadności roszczeń
powoda.
Z tych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39313
§ 1 KPC orzekł jak w
sentencji.
========================================