Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 31 marca 2000 r.
II UKN 460/99
Sprawa o sprostowanie protokołu powypadkowego funkcjonariusza
Służby Więziennej nie należy do drogi sądowej przed sądem pracy.
Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca), Sędziowie SN: Jerzy
Kuźniar, Jadwiga Skibińska-Adamowicz.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 31 marca 2000 r. sprawy z powództwa
Marka M. przeciwko Zakładowi Śledczemu w B. o sprostowanie treści protokołu po-
wypadkowego, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 27 maja 1999 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i poprzedzający go wyrok Sądu Rejonowego-
Sądu Pracy w Białymstoku z dnia 7 lutego 1999 r. [...] i przekazał sprawę do ponow-
nego rozpoznania temu Sądowi Rejonowemu, pozostawiając mu orzeczenie o kosz-
tach postępowania.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyro-
kiem z dnia 27 maja 1999 r. oddalił apelację powoda Marka M. od wyroku Sądu Re-
jonowego-Sądu Pracy w Białymstoku z dnia 9 lutego 1999 r. [...], oddalającego jego
powództwo przeciwko Aresztowi Śledczemu w B. o sprostowanie protokołu powy-
padkowego. W sprawie tej ustalono, że Wydział Kadr Centralnego Zarządu Służby
Więziennej w W. oraz organizacja związkowa przy Centralnym Ośrodku Służby Wię-
ziennej w K. zorganizowali w dniach 21-23 lutego 1997 r. mistrzostwa Służby Wię-
ziennej w badmintonie. Udział w tych zawodach sportowych zgłosił powód będący
funkcjonariuszem Aresztu Śledczego w B. W czasie rozgrywania meczu w dniu 21
lutego 1998 r. powód doznał zerwania ścięgna Achillesa lewej nogi. Komisja powy-
padkowa uznała to zdarzenie za wypadek pozostający w związku z pełnieniem
służby i powodowi przyznano jednorazowe odszkodowanie w kwocie 2.948,40 zł na
2
mocy decyzji Dyrektora Aresztu Śledczego w B. z dnia 20 listopada 1997 r. Następ-
nie jednak postanowieniem Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 9 lute-
go 1998 r. uchylono, jako niezgodny z prawem, protokół powypadkowy z dnia 7
kwietnia 1998 r, a w dniu 19 lutego 1998 r. komisja powypadkowa nie uznała tego
zdarzenia za wypadek pozostający w związku z pełnieniem służby. Na tle takich
ustaleń Sąd drugiej instancji przyjął, że udział powoda w rekreacyjnych zawodach
sportowych miał charakter dobrowolny, przeto nie można doszukać się związku tych
czynności sportowych ze służbą, bądź w interesie służby, nawet bez polecenia
przełożonych, w ujęciu art. 67 ustawy z dnia 26 kwietnia 1996 r. o Służbie Więziennej
(Dz.U. Nr 61, poz. 283 ze zm.) w związku z art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 16 grud-
nia 1972 r. o odszkodowaniach przysługujących w razie wypadków przy pracy i cho-
rób pozostających w związku z pełnieniem służby w Milicji Obywatelskiej (Dz.U. Nr
53, poz. 345 ze zm.). Sąd ten uznał, że podczas tych zawodów sportowych powód
nie wykonywał obowiązków służbowych ani poleceń przełożonych. Nie były to rów-
nież działania podjęte w interesie służby, za jakie można uznać zachowania funkcjo-
nariusza podjęte nawet bez polecenia w czasie wolnym od służby, jeżeli należały one
do obowiązków służbowych i wynikały z istoty pełnionej przez niego funkcji. Udział
powoda w zawodach badmintonowych nie należał do jego obowiązków służbowych
jako funkcjonariusza Służby Więziennej, a tym bardziej radcy prawnego, który w ten
sposób sprawdzałby lub doskonalił swoje umiejętności w interesie służby więziennej.
Sąd Okręgowy nie uwzględnił zarzutu naruszenia praw nabytych do jednorazowego
odszkodowania, którego powód nie otrzymał, ponieważ decyzja w tym zakresie zos-
tała uznana za nieważną.
W kasacji powód podniósł zarzut naruszenia: 1) art. 2 Konstytucji Rzeczypo-
spolitej Polskiej przez nieuwzględnienie, że protokół powypadkowy, o którego zmianę
wnosił, godził w zasadę ochrony praw nabytych do jednorazowego odszkodowania
przyznanego mu decyzją z dnia 20 listopada 1997 r. Decyzja z dnia 8 października
1998 r. stwierdzająca nieważność decyzji przyznającej powodowi odszkodowanie
stanowi przedmiot toczącego się przed Sądem Okręgowym w Białymstoku odręb-
nego postępowania w sprawie [...], tym samym oddalenie tego zarzutu było niedo-
puszczalne, a co najmniej przedwczesne. 2) art. 67 ustawy z dnia 26 kwietnia 1996 r.
o Służbie Więziennej oraz art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 16 grudnia 1972 r. o odsz-
kodowaniach przysługujących w razie wypadków i chorób pozostających w związku z
pełnieniem służby w Milicji Obywatelskiej – przez błędną wykładnię pojęcia wypadku
3
związanego ze służbą, 3) przepisów postępowania mających istotny wpływ na wynik
sprawy (art. 393 KPC) - przez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodo-
wego i niewyjaśnienie okoliczności delegowania go na zawody sportowe, uwzględ-
niające jego powinności służbowe, z których wynika dbałość o rozwój fizyczny, jaka
jest jednym z podstawowych zadań w zakresie doskonalenia zawodowego każdego
funkcjonariusza Służby Więziennej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 39311
KPC Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach ka-
sacji, bierze jednak pod uwagę nieważność postępowania, która wystąpiła przy roz-
poznaniu sprawy sprostowania protokołu powypadkowego funkcjonariusza Służby
Więziennej przez sądy pracy, co spowodowało wyrokowanie przez sąd rejonowy-sąd
pracy w sprawie, w której jest właściwy sąd okręgowy bez względu na wartość
przedmiotu sporu (art. 379 pkt 6 KPC). Nie może podlegać kwestii, że mianowanie
na stanowisko funkcjonariusza Służby Więziennej, jakie niespornie zajmuje powód,
będący radcą prawnym u strony pozwanej, nie rodzi stosunku pracy, lecz odrębny
stosunek służbowy, który wyłącza spory funkcjonariuszy tej służby spod kompetencji
sądów pracy. Odrębności te wynikają w szczególności z przepisów ustawy z dnia 26
kwietnia 1996 r. o Służbie Więziennej (Dz.U. Nr 61, poz. 283 ze zm.), z których warto
przytoczyć chociażby regulacje określające tę służbę jako umundurowaną i uzbrojo-
ną formację apolityczną (art. 1 ust. 2 ustawy), w której funkcjonariusze pozostają w
szczególnych stosunkach służbowych (rozdział 3 ustawy). W ramach stosunku służ-
bowego funkcjonariusz wykonuje rozkazy lub polecenia służbowe (art. 58 ustawy),
natomiast od decyzji w tzw. sprawach osobowych ze stosunku służbowego służy od-
wołanie do odpowiedniego wyższego przełożonego na zasadach i w terminach okre-
ślonych w Kodeksie postępowania administracyjnego (art. 31 ust. 4 ustawy). Te
wskazane przykładowo sygnalizacje normatywne powodują, że w stosunkach służ-
bowych funkcjonariuszy Służby Więziennej dominują elementy administracyjno-
prawnego podporządkowania, co powoduje, że swoje obowiązki służbowe realizują
oni w stosunkach służbowych typu administracyjnoprawnego, albowiem nie mają oni
statusu prawnego pracowników w rozumieniu art. 2 KP, którzy wykonują pracę w
ramach zobowiązaniowych reguł pracowniczego zatrudnienia (art. 11 i 22 § 1 KP). W
konsekwencji funkcjonariuszom tych służb mogłoby przysługiwać prawo do pra-
4
cowniczej (cywilnej) drogi sądowej tylko w razie szczególnego ustawowego odesła-
nia do takiego trybu postępowania.
Tymczasem pragmatyka służbowa funkcjonariuszy Służby Więziennej kreuje
jednoznacznie administracyjnoprawny tryb odwołania od decyzji w sprawach osobo-
wych, które obejmują realizację wynikających z treści tego stosunku służbowego
uprawnień i obowiązków funkcjonariuszy (art. 31 ustawy), w tym przewidziane w roz-
dziale 5 ustawy - Obowiązki i prawa funkcjonariuszy - prawo do odszkodowania,
przysługującego funkcjonariuszowi, który w związku ze służbą doznał uszczerbku na
zdrowiu lub poniósł szkodę w mieniu (art. 67 ustawy). Wprawdzie Minister Sprawied-
liwości w § 7 ust. 5 zarządzenia z dnia 1 października 1997 r. w sprawie ustalania
okoliczności i przyczyn wypadków pozostających w związku z pełnieniem służby
przez funkcjonariuszy Służby Więziennej (Dz.Urz. Ministerstwa Sprawiedliwości Nr 5,
poz. 51) wskazał na prawo wniesienia przez funkcjonariusza lub członków jego ro-
dziny powództwa o zmianę treści protokołu powypadkowego do właściwego sądu
rejonowego-sądu pracy, jednakże - w ocenie Sądu Najwyższego - nastąpiło to z
oczywistym przekroczeniem granic delegacji ustawowej z art. 2 ust. 2 ustawy z dnia
16 grudnia 1972 r. o odszkodowaniach przysługujących w razie wypadków i chorób
pozostających w związku ze służbą w Milicji Obywatelskiej (Dz.U. Nr 53, poz. 345 ze
zm.), w związku z art. 139 ustawy z 26 kwietnia 1996 r., zawierającej wyłącznie upo-
ważnienie do określenia trybu ustalania okoliczności i przyczyn wypadków, co nie
obejmuje kompetencji do wskazania trybu rozstrzygania sporów w tym zakresie. Sta-
nowisko takie koresponduje z regulacją zawartą w art. 476 § 1 pkt 2 KPC, który przez
sprawy w zakresu prawa pracy uznaje tylko te roszczenia z innych stosunków
prawnych, do których z mocy odrębnych przepisów (rangi ustawowej) stosuje się
przepisy prawa pracy, co nie może polegać na ogólnym odesłaniu w zarządzeniu
Ministra Sprawiedliwości do pracowniczej drogi sądowej i to bez wskazania jakich-
kolwiek przepisów prawa pracy.
Sąd Najwyższy uznał, że sprawy osobowe funkcjonariuszy Służby Więziennej
nie poddają się kwalifikacji procesowej jako sprawy cywilne z zakresu prawa pracy w
rozumieniu art. 1 w związku z art. 476 § 1 KPC, a funkcjonariusze nie mają proceso-
wego statusu prawnego pracowników według art. 476 § 5 pkt 1 KPC. Natomiast
ustawowe odesłanie zawarte w art. 67 ustawy, przewidujące, że funkcjonariusz, który
w związku ze służbą doznał uszczerbku na zdrowiu lub poniósł szkodę w mieniu,
otrzymuje odszkodowanie, do którego stosuje się odpowiednio przepisy o odszkodo-
5
waniach przysługujących w razie wypadków i chorób pozostających w związku ze
służbą w Policji, nadaje sporom o to świadczenie charakter sprawy cywilnej z zakre-
su ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z art. 12 ust. 3 ustawy z 16 grudnia 1972 r. od
decyzji właściwych przełożonych w sprawie takiego odszkodowania (art. 31 ust. 1 i 4
z 26 kwietnia 1996 r.) przysługuje zainteresowanemu odwołanie do właściwego sądu
według zasad określonych w przepisach Kodeksu postępowania cywilnego oraz w
terminie przewidzianym w art. 4779
§ 1 tego Kodeksu. Z tym szczególnym odesła-
niem do cywilnej drogi sądowej koresponduje procesowe określenie sprawy odwoła-
nia od decyzji w sprawie odszkodowań przysługujących w razie wypadków i chorób
pozostających w związku ze Służbą Więzienną jako sprawy z zakresu ubezpieczeń
społecznych (art. 476 § 2 pkt 5 KPC), w której funkcjonariusz tej Służby legitymuje
się procesowym statusem prawnym ubezpieczonego w rozumieniu art. 476 § 5 pkt 2
lit. d KPC.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy stwierdził nieważność postępo-
wania przed sądami pracy w sprawie o sprostowanie treści protokołu powypadkowe-
go funkcjonariusza Służby Więziennej i na podstawie art. 39311
w związku z art.
39313
KPC orzekł kasatoryjnie, pozostawiając Sądowi pierwszej instancji, przy roz-
ważeniu sygnalizowanego w kasacji zawisłego postępowania w przedmiocie „nie-
ważności decyzji przyznającej powodowi odszkodowanie” przed Sądem Okręgowym
w Białymstoku [...], nadanie sprawie dalszego biegu procesowego w trybie art. 200
KPC, bądź art. 464 KPC, oraz orzeczenie o kosztach postępowania.
========================================