Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 11 kwietnia 2000 r.
I PKN 592/99
Układ zbiorowy pracy może stanowić, że uznanie przez pracodawcę na
podstawie indywidualnej decyzji dotychczasowych okresów zatrudnienia i
przyznanie pracownikowi z tego tytułu nagrody jubileuszowej jest skuteczne
przy ocenie w przyszłości prawa do świadczenia za dalsze okresy.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Jadwiga
Skibińska-Adamowicz, Barbara Wagner (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 11 kwietnia 2000 r. sprawy z po-
wództwa Marii G. przeciwko Lasom Państwowym – Nadleśnictwu B. z/s w B. o na-
grodę jubileuszową, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowe-
go-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie z dnia 8 lipca 1999 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie wyrokiem z
dnia 8 lipca 1999 r. [...] zmienił wyrok Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Bochni z dnia
21 kwietnia 1999 r. [...], oddalający powództwo Marii G. o nagrodę jubileuszową w
ten sposób, że zasądził na rzecz powódki od Lasów Państwowych – Nadleśnictwo B.
z siedzibą w B. kwotę 6.024,55 zł z odsetkami od dnia 18 grudnia 1998 r.
Powódka rozpoczęła karierę zawodową w b. Prezydium Powiatowej Rady Na-
rodowej w B. w dniu 1 grudnia 1963 r., gdzie pracowała do 31 sierpnia 1968 r. na
stanowisku księgowej. Od 6 marca 1972 r. do 1 lutego 1976 r. była zatrudniona w
Państwowym Zakładzie Unasienniania Zwierząt w B. na stanowisku referenta admi-
nistracyjnego, a następnie księgowej. W okresie od 19 lutego 1976 r. do 10 kwietnia
1985 r. zatrudniona była w GS „S.C.” w D. Z dniem 11 kwietnia 1985 r. rozpoczęła
pracę u strony pozwanej, zajmując kolejno stanowiska kierownika sekcji finansowej,
p.o. głównego księgowego i głównego księgowego. W dniu 18 grudnia 1993 r. po-
2
wódka otrzymała nagrodę jubileuszową za trzydziestoletni staż pracy na podstawie
porozumienia z dnia 28 lipca 1992 r. w sprawie wynagradzania pracowników nie zali-
czonych do Służby Leśnej w jednostkach organizacyjnych Państwowego Gospodar-
stwa Leśnego Lasy Państwowe. Postanowienia tego porozumienia dawały podstawę
do zaliczenia do okresu pracy uprawniającego do nagrody jubileuszowej okresów
zatrudnienia w uspołecznionych zakładach pracy oraz okresów zaliczalnych i równo-
rzędnych na zasadach określonych w zarządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej
z dnia 23 grudnia 1989 r. w sprawie ustalania okresów pracy i innych okresów
uprawniających do nagrody jubileuszowej.
W dniu 29 maja 1998 r. strona pozwana dokonała rejestracji ponadzakłado-
wego układu zbiorowego pracy dla pracowników Państwowego Gospodarstwa Leś-
nego Lasy Państwowe, który w § 33 określa warunki wymagane do nabycia prawa
do nagrody jubileuszowej. Do okresu pracy wlicza się okresy zatrudnienia w Pańs-
twowym Gospodarstwie Leśnym i w jednostkach organizacyjnych Państwowego
Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe, a także inne okresy pracy, jeżeli na pod-
stawie przepisów odrębnych podlegają one zaliczeniu do okresu pracy, od którego
zależą uprawnienia pracownicze. Wliczeniu podlegają także okresy pracy zaliczone
na podstawie decyzji indywidualnych wydanych do dnia 31 sierpnia 1992 r., zgodnie
z Protokołem uzgodnień pomiędzy Naczelnym Dyrektorem Lasów Państwowych a
Przewodniczącymi Krajowych Organizacji Związkowych działających w Lasach
Państwowych z dnia 29 czerwca1989 r.
Sąd wywiódł, że powódka nabyła w dniu 18 grudnia 1998 r. prawo do nagrody
jubileuszowej za 35 lat pracy na warunkach przewidzianych w porozumieniu z dnia
28 lipca 1992 r. Zarejestrowanie ponadzakładowego układu zbiorowego pracy w dniu
29 maja 1998 r. nie spowodowało bowiem automatycznie zmiany treści stosunku
pracy Marii G. w zakresie warunków wynagrodzenia za pracę, wynikających z poro-
zumienia w sprawie wynagradzania pracowników nie zaliczonych do Służby Leśnej w
jednostkach organizacyjnych Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwo-
we z 1992 r. Paragraf 33 układu, jako mniej korzystny od poprzednio obowiązujące-
go porozumienia płacowego, miałby zastosowanie w ocenie prawa powódki do na-
grody jubileuszowej tylko wówczas, gdyby pracodawca, zgodnie z art. 24113
KP, wy-
powiedział jej dotychczasowe warunki pracy i płacy. W odniesieniu do powódki nadal
zatem obowiązują zasady nabycia prawa do gratyfikacji jubileuszowej wynikające z
załącznika Nr 14 do Porozumienia z dnia 28 lipca 1992 r.
3
Strona pozwana zaskarżyła ten wyrok kasacją. Wskazując jako jej podstawy
naruszenie przepisów prawa materialnego, a „w szczególności” art. 68, 70, 24113
,
24127
KP, zarządzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leś-
nictwa z dnia 14 marca 1995 r. w sprawie stanowisk, wymagań kwalifikacyjnych, za-
sad wynagradzania i stopni zawodowych Służby Leśnej (M.P. Nr 15, poz. 179) oraz
naruszenie prawa procesowego, „a w szczególności” art. 233 KPC, wniosła o uchy-
lenie zaskarżonego wyroku i jego zmianę poprzez oddalenie powództwa „ewentual-
nie z ostrożności procesowej” o przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.
Powódka nie jest zatrudniona na podstawie umowy o pracę, lecz powołania. Zaliczo-
na jest do pracowników Służby Leśnej. W kontekście uzasadnienia zaskarżonego
wyroku była to okoliczność istotna dla rozstrzygnięcia sprawy, którą Sąd całkowicie
pominął. Wypowiedzenie warunków pracy i płacy w stosunkach pracy z powołania
jest niedopuszczalne. Art. 24113
KP, pozostający w opozycji do art. 68 i 70 KP, nie
może mieć w sprawie zastosowania. W celu „wprowadzenia” nowych zasad naby-
wania prawa do nagrody jubileuszowej pracodawca musiałby odwołać powódkę z
zajmowanego stanowiska i ponownie na nie ją powołać. Poza tym, ponadzakładowy
układ zbiorowy pracy nie jest mniej korzystny od poprzednio obowiązującego poro-
zumienia płacowego. Ustęp 4 § 33 układu dawał wszystkim pracownikom podstawę
do zaliczenia okresów zatrudnienia wykonywanego poza Państwowym Gospodars-
twem Leśnym oraz innych okresów na mocy indywidualnych decyzji. Powódka mogła
wystąpić ze stosownym wnioskiem, ale z takiej możliwości nie skorzystała. Praco-
dawca nie może ponosić ujemnych konsekwencji braku dostatecznej troski pracow-
nika o własne sprawy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia przez Sąd art. 233 KPC przez zaniechanie ustalenia, że
„powódka zatrudniona jest u pozwanego nie na podstawie umowy o pracę lecz na
podstawie powołania i zaliczona jest do Służby Leśnej oraz, że nie wszystkie posta-
nowienia PUZP stosuje się do Służby Leśnej” mógłby stanowić uzasadnioną podsta-
wę kasacyjną tylko wówczas, gdyby brak ustaleń we wskazanym zakresie stanowił
rzeczywiście uchybienie przepisom proceduralnym i to takie, które mogło mieć
istotny wpływ na wynik sprawy ( art. 3931
pkt 2 KPC).
Powódka, zatrudniona u strony pozwanej od 11 kwietnia 1985 r., w dniu 16
4
października 1992 r. została powołana na stanowisko głównego księgowego. Zgod-
nie z art. 68 § 1 KP w brzmieniu obowiązującym po 2 czerwca 1996 r., tj. po wejściu
w życie ustawy z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz o
zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 214, poz. 110 ze zm. - powoływanej dalej jako
„ustawa nowelizacyjna”), „stosunek pracy nawiązuje się na podstawie powołania w
przypadkach określonych w odrębnych przepisach albo w przepisach wydanych na
podstawie art. 298”. Według art. 8 § 1 tejże ustawy, z dniem jej wejścia w życie sto-
sunki pracy nawiązane na podstawie powołania na czas nie określony na stanowi-
skach pracy nie wymienionych w przepisach, o których mowa w art. 68 § 1 KP, prze-
kształcają się w stosunki pracy na podstawie umowy o pracę na czas nie określony.
Stosownie do art. 25 ustawy nowelizacyjnej, z dniem 2 czerwca 1998 r. utraciło moc
obowiązującą rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 grudnia 1974 r. w sprawie
praw i obowiązków pracowników lasów państwowych (Dz.U. Nr 51, poz.328), które
przewidywało powołanie jako podstawę zatrudnienia pracowników lasów państwo-
wych między innymi na stanowiskach samodzielnych. Z dniem 2 czerwca 1996 r.
skreślony został § 2 art. 68 KP, co w konsekwencji spowodowało utratę mocy obo-
wiązującej wydanego na jego podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 20
listopada 1974 r. w sprawie określenia stanowisk kierowniczych, na których zatrudnia
się pracowników na podstawie powołania (Dz.U. Nr 45, poz. 268 ze zm.), które w § 1
pkt 10 zaliczało głównego księgowego do osób na stanowiskach kierowniczych za-
trudnianych w drodze powołania. Wobec tego Sąd nie mógł naruszyć art. 68 i 70 KP
przez ich niezastosowanie, albowiem nie miały one w ogóle w sprawie zastosowania.
Sąd rzeczywiście nie wyjaśnił, jaka była podstawa nawiązania stosunku pracy z po-
wódką i nie dokonał w tym przedmiocie ustaleń, ale dla rozstrzygnięcia sprawy oko-
liczność ta nie miała znaczenia, zaś ustalenia były zbędne.
W ocenie prawa Marii G. do gratyfikacji jubileuszowej z tytułu 35 lat pracy na-
leży uwzględnić stan prawny obowiązujący w dniu 18 grudnia 1998 r., albowiem ta
data wyznacza termin powstania ewentualnego jej prawa do dochodzonego świad-
czenia i roszczenia o jego wypłatę. Powódka, jak wynika z art. 45 ustawy z dnia 28
września 1991 r. o lasach (Dz.U. Nr 101, poz. 444 ze zm.) w związku z § 1 pkt 3 lit. c
zarządzenia Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia
14 marca 1995 r. w sprawie stanowisk, wymagań kwalifikacyjnych, zasad wynagra-
dzania i stopni zawodowych Służby Leśnej (M.P. Nr 15, poz. 179), jest pracownikiem
Służby Leśnej. Według § 9 pkt 2 zarządzenia z dnia 14 marca 1995 r., pracownicy tej
5
grupy zatrudnionych otrzymują oprócz wynagrodzenia zasadniczego i dodatku funk-
cyjnego (§ 8) „nagrody jubileuszowe według zasad określonych w porozumieniu w
sprawie wynagradzania pracowników nie zaliczonych do Służby Leśnej w jednost-
kach organizacyjnych Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe”.
Zgodnie z porozumieniem z dnia 28 lipca 1992 r. w sprawie wynagradzania
pracowników nie zaliczonych do Służby Leśnej w jednostkach organizacyjnych Pań-
stwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe, zaliczeniu do okresu pracy
uprawniającego do nagrody jubileuszowej podlegały okresy zatrudnienia stosownie
do obowiązującego wówczas zarządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia
23 grudnia 1989 r. w sprawie ustalania okresów pracy i innych okresów uprawniają-
cych do nagrody jubileuszowej oraz zasad jej obliczania i wypłacania (M.P. Nr 44,
poz. 358), a także inne okresy pracy z mocy indywidualnych decyzji Dyrektora Re-
gionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych wydanych na podstawie „Protokołu uzgod-
nień pomiędzy Naczelnym Dyrektorem Lasów Państwowych a Przewodniczącymi
Krajowych Organizacji Związkowych działających w Lasach Państwowych” z dnia 29
czerwca 1989 r. Zgodnie z § 1 ust. 2 załącznika nr 14 do tego porozumienia, okresy
zaliczone do okresu pracy w drodze indywidualnych decyzji „uznaje się za okresy
pracy w Państwowym Gospodarstwie Leśnym Lasy Państwowe”, w przeciwieństwie
do innych okresów zaliczalnych, co miało znaczenie dla ustalenia wysokości nagrody
( poprzez odmienne określenie podstawy wymiaru tego świadczenia). Przy zastoso-
waniu powyższych zasad powódka w dniu 18 grudnia 1993 r. legitymowała się trzy-
dziestoletnim stażem zatrudnienia i nabyła z tego tytułu prawo do gratyfikacji jubi-
leuszowej, która została jej przez stronę pozwaną wypłacona.
Zgodnie z § 33 ponadzakładowego układu zbiorowego pracy zawartego w
dniu 29 stycznia 1998 r., zarejestrowanego w dniu 29 maja 1998 r., obowiązującego
od dnia 1 czerwca 1998 r., do okresu pracy uprawniającego do nagrody jubileuszo-
wej wlicza się: (a) lata przepracowane w Państwowym Gospodarstwie Leśnym i w
jednostkach organizacyjnych Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwo-
we, (b) inne okresy podlegające wliczeniu na mocy odrębnych przepisów oraz (c)
okresy pracy zaliczone do dnia 31 sierpnia 1992 r. do stażu pracy w Lasach Pańs-
twowych w drodze indywidualnych decyzji na podstawie protokołu uzgodnień między
Naczelnym Dyrektorem Lasów Państwowych a Przewodniczącymi Krajowych Orga-
nizacji Związkowych działających w Lasach Państwowych z dnia 29 czerwca 1989 r.
Przy tym, te ostatnie uznaje się za okresy pracy w Państwowym Gospodarstwie Leś-
6
nym Lasy Państwowe ( § 33 ust. 2). Przepis ten został zmieniony protokołem dodat-
kowym nr 2 z dnia 17 marca 1999 r., wpisanym do rejestru 31 maja 1999 r. W rozpo-
znawanej sprawie znajduje on jednak zastosowanie w wersji obowiązującej w dniu
18 grudnia 1998 r., a więc w brzmieniu pierwotnym.
Decyzjami z dnia 11 kwietnia 1990 r. oraz z dnia 23 listopada 1993 r. zaliczo-
no powódce do okresu pracy uprawniającego do dodatku stażowego i nagrody jubi-
leuszowej następujące okresy zatrudnienia : od 1 grudnia 1963 r. do 31 sierpnia
1968 r.; od 1 września 1968 r. do 5 marca 1972 r.; od 6 marca 1972 r. do 1 lutego
1976 r. oraz od 19 lutego 1976 r. do 10 kwietnia 1985 r. Tym samym spełniony został
przewidziany w § 33 ponadzakładowego układu zbiorowego pracy warunek - wyda-
nie indywidualnej decyzji przed 31 sierpnia 1992 r.- do wliczenia tych okresów do
okresu zatrudnienia jako wykonywanego w jednostce organizacyjnej Państwowego
Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe. Ponowny, złożony po 1 czerwca 1998 r.,
wniosek powódki, o zaliczenie do okresu pracy w Państwowym Gospodarstwie Leś-
nym Lasy Państwowe zatrudnienia sprzed 11 kwietnia 1985 r. był zbędny.
Wbrew odmiennemu poglądowi wyrażonemu przez Sąd drugiej instancji w
motywach zaskarżonego wyroku, ponadzakładowy układ zbiorowy pracy z dnia 29
stycznia 1998 r. nie pogorszył warunków zaliczania pracownikom do okresu zatrud-
nienia pracy u innych pracodawców, w porównaniu z postanowieniami porozumienia
z dnia 28 lipca 1992 r. Po prostu uregulował je częściowo inaczej. Zmiana taka była
uzasadniona między innymi utratą mocy obowiązującej z dniem 2 czerwca 1996 r.
(wejście w życie ustawy nowelizacyjnej) przepisów określających „zasady wynagra-
dzania za pracę i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą”, wydanych
na podstawie art. 79 KP (art. 11 ustawy z dnia 2 lutego 1996 r.). Jednym z takich
aktów prawnych było zarządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 23 grud-
nia 1989 r., którego przepisy zachowały moc „do czasu objęcia pracowników, których
przepisy te dotyczą i w zakresie przedmiotu w nich unormowanego – postanowie-
niami układu zbiorowego pracy lub innymi przepisami prawa pracy”. Przy tym, prze-
pisy zarządzenia w sprawie ustalania okresów pracy i innych okresów uprawniają-
cych do nagrody jubileuszowej oraz zasad jej obliczania i wypłacania nie miały cha-
rakteru powszechnie obowiązującego. Stosowane były wtedy, gdy układ zbiorowy
pracy przewidywał gratyfikację jubileuszową i tylko o tyle, o ile nie zawierał odmien-
nych zasad w zakresie regulacji wynikającym z tytułu zarządzenia (§ 1). Dlatego w
relacji między postanowieniami układowymi i przepisami zarządzenia Ministra Pracy i
7
Polityki Socjalnej z dnia 23 grudnia 1989 r. nie miało zastosowania kryterium ko-
rzystności regulacji prawnej.
Przez wejście w życie z dniem 1 czerwca 1998 r. ponadzakładowego układu
zbiorowego pracy nie nastąpiła zmiana warunków umowy o pracę powódki, która
uzasadniałaby konieczność ich wypowiedzenia. Wobec tego art. 24113
KP nie miał w
sprawie zastosowania. Sąd drugiej instancji naruszył ten przepis przez jego zastoso-
wanie, a nie z przyczyn wskazanych w kasacji ( brak prawnej możliwości jego zasto-
sowania wobec niedopuszczalności wypowiadania warunków pracy i płacy wynikają-
cych z powołania).
Wbrew sugestii strony skarżącej, Sąd prawidłowo nie zastosował art. 24127
KP. Przepis ten w § 1 przewiduje dopuszczalność okresowego zawieszenia stoso-
wania zakładowego układu zbiorowego pracy lub niektórych jego postanowień poro-
zumieniem stron układowych w celu uniknięcia lub ograniczenia zwolnień pracowni-
ków z przyczyn dotyczących pracodawcy, a więc w okolicznościach opisanych w art.
1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pra-
cownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie
niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.), stanowiąc w § 3, iż z mocy
prawa nie stosuje się w zakresie i przez czas określony w porozumieniu wynikają-
cych z tego układu, a także z ponadzakładowego układu zbiorowego pracy, warun-
ków umów o pracę. Art. 24127
KP nie stanowił podstawy prawnej rozstrzygnięcia za-
wartego w zaskarżonym wyroku i nie mógł jej stanowić. Stąd zarzut jego naruszenia
jest bezzasadny.
W konkluzji należy stwierdzić, że powódka nabyła prawo do gratyfikacji jubi-
leuszowej na podstawie § 33 ponadzakładowego układu zbiorowego pracy z dnia 29
stycznia 1998 r., a nie załącznika Nr 14 do porozumienia z dnia 28 lipca 1992 r. Roz-
strzygnięcie zawarte w zaskarżonym wyroku odpowiada prawu, choć z innych moty-
wów niż wskazane przez Sąd drugiej instancji w uzasadnieniu orzeczenia.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39312
KPC,
orzekł jak w sentencji.
========================================