Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 18 kwietnia 2000 r.
III ZP 6/00
Przewodniczący: SSN Barbara Wagner (sprawozdawca), Sędziowie SN: Józef
Iwulski, Jadwiga Skibińska-Adamowicz.
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Jana
Szewczyka, w sprawie z powództwa Stanisława S., Jerzego H. i Andrzeja M. prze-
ciwko „M.” Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością – Zakładowi pracy Chronionej
w C. o wyrównanie wynagrodzenia, po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia 18
kwietnia 2000 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez Sąd Okręgowy w Byd-
goszczy postanowieniem z dnia 28 października 1999 r. [...] do rozstrzygnięcia w
trybie art. 390 KPC:
Czy nakaz podwyższenia godzinowej stawki wynagrodzenia zasadniczego
pracownika niepełnosprawnego wynikający z art. 13 ust. 2 ustawy z 9.05.1991 r. o
zatrudnieniu i rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych (Dz.U. Nr 46 z 1991 r.
poz. 201 ze zm.) i art. 18 ust. 2 ustawy z dnia 27.08.1997 r. o rehabilitacji zawodowej
i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. 123 z 97, p. 776 ze
zm.) odnosi się też do pracownika, który już w momencie podjęcia zatrudnienia po-
siada status osoby niepełnosprawnej, czy też tylko do takiego pracownika, który w
toku zatrudnienia przechodzi na normy czasu pracy, o jakich mowa w art. 9 i 10
ustawy z dnia 9.05.1991 r. i art. 15 ustawy z dnia 27.08.1997 r. ?
p o d j ą ł następującą uchwałę:
Stosowanie skróconej normy czasu pracy wobec pracownika niepełno-
sprawnego podejmującego zatrudnienie nie może spowodować obniżenia wy-
nagrodzenia ustalanego według godzinowej stawki osobistego zaszeregowa-
nia.
U z a s a d n i e n i e
2
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bydgoszczy posta-
nowieniem z dnia 28 października 1999 r. [...] przedstawił na podstawie art. 390 § 1
KPC do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne, albowiem powziął wątpliwość, czy art.
18 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej
oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. Nr 123, poz. 776 ze zm.),
powoływanej dalej jako „ustawa” lub „ustawa o osobach niepełnosprawnych”, a
uprzednio art. 13 ust. 2 ustawy z dnia 9 maja 1991 r. o zatrudnieniu i rehabilitacji
zawodowej osób niepełnosprawnych (Dz.U. Nr 46, poz. 201 ze zm.), ma
zastosowanie tylko w odniesieniu do pracowników już zatrudnionych, czy także do
podejmujących pracę. Wątpliwości w tym przedmiocie Sąd powziął na tle
następującego stanu faktycznego:
Powodowie Stanisław S., Jerzy H. i Andrzej M. są inwalidami II grupy od 1995
r. Byli oni zatrudnieni w Spółce z o.o. „M.” Zakład Pracy Chronionej w C. jako osoby
niepełnosprawne, w pełnym wymiarze czasu pracy, który, stosownie do art. 10 ust. 1
ustawy z dnia 9 maja 1991 r., a następnie art. 15 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia
1997 r., wynosił dla każdego z nich 7 godzin na dobę i 35 godzin tygodniowo. Powo-
dowie byli wynagradzani według stawki godzinowej. Domagali się „wyrównania” wy-
nagrodzenia za cały czas zatrudnienia, twierdząc, że powinni otrzymywać wynagro-
dzenie zasadnicze podwyższone, tak jakby pracowali osiem godzin na dobę. Jako
podstawę prawną żądania wskazali art. 15 i 18 ustawy o osobach niepełnospraw-
nych. Strona pozwana twierdziła, że przepisy, z których powodowie wywodzą swoje
roszczenie, mają zastosowanie tylko w sytuacji, gdy wobec już zatrudnionego pra-
cownika niepełnosprawnego zostanie orzeczona w następstwie pogorszenia stanu
zdrowia niepełnosprawność znacznego bądź umiarkowanego stopnia. A zatem, gdy
w czasie trwania stosunku pracy nastąpi skrócenie norm czasu pracy z wymiaru
określonego w art. 15 ust. 1 do wymiaru wynikającego z art. 15 ust. 2 ustawy.
Sąd Rejonowy w Bydgoszczy wyrokiem z dnia 28 kwietnia 1999 r. zasądził od
strony pozwanej na rzecz powodów kwoty stanowiące równowartość różnicy między
wynagrodzeniem według stawki podwyższonej i wypłaconym w okresie trzech lat
poprzedzających wniesienie pozwów. Powodowie, będący osobami niepełnospraw-
nymi o znacznym bądź umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, powinni otrzy-
mywać wynagrodzenie jak osoby niepełnosprawne zatrudnione według norm czasu
pracy 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo. Wykładnia celowościowa art. 18
ustawy o osobach niepełnosprawnych nakazuje stosować ten przepis zarówno wo-
3
bec pracowników już zatrudnionych, jak i przyjmowanych do pracy. „Zamierzeniem
bowiem ustawodawcy było dostosowanie norm czasu pracy ludzi niepełnosprawnych
do ich psychofizycznych możliwości, polegających na skróceniu czasu pracy przy
jednoczesnym utrzymaniu wysokości wynagrodzenia”.
Pozwana Spółka w apelacji od tego wyroku zakwestionowała zastosowanie
art. 18 ustawy o osobach niepełnosprawnych do ustalonego przez Sąd stanu fak-
tycznego. Nadto, jej zdaniem, Sąd błędnie ustalił, że powodowie otrzymywali wyna-
grodzenie według stawki godzinowej w wymiarze 7/8 etatu.
Wątpliwości Sądu Okręgowego w Bydgoszczy „wzbudziła kwestia dopusz-
czalności stosowania wobec takich jak powodowie pracowników, nakazów adreso-
wanych do pracodawcy, podwyższenia stawek godzinowych w oparciu o normy
prawne art. 13 ust. 2 ustawy z dnia 9 V 1991 r. oraz art. 18 ust. 2 ustawy z dnia 27
sierpnia 1997 r.” Przy uwzględnieniu reguł wykładni językowej należałoby stosować
te przepisy tylko „w sytuacjach, w których dotychczas zatrudnieni pracownicy, w cza-
sie trwania zatrudnienia, przechodziliby na skrócone normy czasu pracy”. Taki wnio-
sek wynikałby z powiązania obowiązku podwyższenia wynagrodzenia z relacją, w
jakiej pozostaje „dotychczasowy” wymiar czy długość czasu pracy do skróconych
jego norm. Wykładnia proponowana przez stronę pozwaną prowadziłaby, bez uza-
sadnienia merytorycznego, do znacznego ograniczenia podmiotowego stosowania
tych przepisów. Ratio legis wskazywałaby na konieczność równego traktowania osób
niepełnosprawnych w stopniu kwalifikującym je do wykonywania zatrudnienia przy
skróconych normach czasu pracy, bez względu na to, kiedy wystąpiła niepełno-
sprawność w stopniu uzasadniającym obniżenie normy czasu pracy. Wykładnia gra-
matyczna powodowałaby dyskryminację jednej z tych grup.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Art. 15 i 18 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i spo-
łecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. Nr 123, poz. 776 ze zm.)
są odpowiednikami art. 9, 10 i 13 ustawy z dnia 9 maja 1991 r. o zatrudnianiu i reha-
bilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych (Dz.U. Nr 46, poz. 201 ze zm.). Jedna-
kowa treść powołanych przepisów obu aktów prawnych pozwoli na odniesienie roz-
ważań, których przedmiotem ze względu na przejrzystość wywodu będzie obowią-
zująca ustawa, bezpośrednio do jej „poprzedniczki” z 9 maja 1991 r.
4
Art. 15 ustawy o osobach niepełnosprawnych w ustępie 1 wprowadza skróco-
ną tygodniową normę czasu pracy dla pracowników niepełnosprawnych, zaś w ustę-
pie 2 skrócone dobowe i tygodniowe normy czasu pracy dla pracowników niepełno-
sprawnych zaliczonych do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawno-
ści. Są to normy czasu pracy wyznaczające „pełny” jego wymiar dla tych grup za-
trudnionych. Podobnie jak normy skróconego czasu pracy, o których stanowi art. 130
KP. Skrócenie czasu pracy następuje na okres występowania okoliczności uzasad-
niających zastosowanie niższych norm jego wymiaru. Może zdarzyć się tak, że pra-
cownik niepełnosprawny zaliczony do umiarkowanego lub znacznego stopnia niepeł-
nosprawności utraci, np. wskutek zabiegów rehabilitacyjnych, posiadany status nie-
pełnosprawnego w stopniu znacznym lub umiarkowanym. Będzie to uzasadniało
„powrót” do norm czasu pracy przewidzianych w art. 15 ust. 1 ustawy.
Art. 18 ustawy ustanawia zasadę, że skrócone normy czasu pracy nie mają
wpływu na wysokość wynagrodzenia za pracę. W odniesieniu do wynagrodzenia wy-
płacanego w stałej miesięcznej wysokości regulacja w tym zakresie nie budzi wątpli-
wości interpretacyjnych. Zgodnie z ust. 1 tego przepisu „stosowanie norm czasu
pracy” nie powoduje obniżenia wynagrodzenia wypłacanego w stałej miesięcznej
wysokości. Stosowanie skróconych norm czasu pracy może mieć miejsce już w
chwili zatrudnienia pracownika (niepełnosprawnego, zaliczonego do znacznego lub
umiarkowanego stopnia niepełnosprawności), ale może stać się aktualne dopiero w
czasie trwania stosunku pracy (zatrudnienie niepełnosprawnego, którego zaliczono
do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności w czasie trwania za-
trudnienia). Miesięczna stawka wynagrodzenia zasadniczego jest zatem taka sama,
niezależnie od tego, czy skrócone normy obowiązywały od początku zatrudnienia,
czy wprowadzono je w czasie trwania stosunku pracy.
Względy systemowe nakazują w tym samym kierunku interpretować także ust.
2 art. 18 ustawy. Forma wynagradzania za pracę nie może wszak stanowić uspra-
wiedliwionego kryterium dyferencjacji statusu prawnego zatrudnionych. Stosowanie
odmiennych zasad ustalania zapłaty za pracę do pracowników wynagradzanych we-
dle stawek miesięcznej i godzinowej nie ma żadnego - ani funkcjonalnego, ani ak-
sjologicznego uzasadnienia. Słusznie twierdzi Sąd Okręgowy w Bydgoszczy, że
ograniczenie gwarancji płacowych do osób niepełnosprawnych zaliczonych do
znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełnosprawności w czasie trwania zatrud-
nienia prowadziłoby do dyskryminacji osób będących niepełnosprawnymi w stopniu
5
znacznym lub umiarkowanym w chwili podejmowania pracy. Cel obu przepisów jest
taki sam – zastosowanie ze względów ochronnych skróconej normy czasu pracy nie
może wpływać niekorzystnie na zarobki pracownika. Niepełnosprawność w ogóle, a
tym bardziej niepełnosprawność w stopniu znacznym lub umiarkowanym, stanowią
usprawiedliwione kryterium zróżnicowania czasu pracy, ale nie może różnicować
wynagrodzenia za pracę.
Osoby niepełnosprawne stanowią swoistą grupę pracowników, podzieloną
wewnętrznie według stopnia niepełnosprawności. „Uprzywilejowanie” dotyczyć więc
musi całej grupy wyodrębnionej ze względu na określone cechy (właściwości). Jest
wobec tego obojętne, czy obowiązek ustalenia wynagrodzenia w wysokości należnej
za pełny wymiar czasu pracy według norm skróconych powstanie podczas trwania
stosunku pracy, czy istnieje w chwili zatrudnienia pracownika. Obowiązek tej treści
istnieje ze względów podmiotowych, a nie czasowych. Odmienna wykładnia art. 18
ust. 2 ustawy prowadziłaby do korzystniejszego kształtowania sytuacji pracowników
niepełnosprawnych, którzy zostali zaliczeni do umiarkowanego lub znacznego stop-
nia niepełnosprawności podczas trwania stosunku pracy, w porównaniu z tymi sa-
mymi kategoriami niepełnosprawnych podejmującymi pracę. Słusznie twierdzi Sąd,
że taka dyferencjacja prowadziłaby do dyskryminacji osób niepełnosprawnych po-
dejmujących pracę zaliczonych do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepełno-
sprawności. Wykładnia art. 18 ustawy proponowana przez stronę pozwaną pozostaje
w sprzeczności z art. 32 konstytucji RP i, konkretyzującym ustrojową zasadę równo-
ści (niedyskryminacji) na gruncie stosunków pracy, art. 113
KP.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy udzielił odpowiedzi na przeds-
tawione mu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne jak w uchwale.
========================================