Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 maja 2000 r.
I PKN 616/99
Umowa zawarta między udziałowcami spółki utworzonej w wyniku prze-
jęcia części zakładu pracy jednego z nich a związkami zawodowymi reprezen-
tującymi pracowników przejmowanych przez nowego pracodawcę (art. 231
KP),
gwarantująca tym pracownikom warunki wynagrodzenia za pracę i innych
świadczeń związanych z pracą wynikające z układu zbiorowego pracy obowią-
zującego u dotychczasowego pracodawcy, nie powoduje rozciągnięcia mocy
tego układu na pracownika spółki będącego członkiem jej zarządu.
Przewodniczący SSN Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Jadwiga Skibińska-
Adamowicz, Barbara Wagner (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 9 maja 2000 r. sprawy z powództwa
Zbigniewa R. przeciwko „L.” Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w D.G. o za-
płatę, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia
30 marca 1999 r. [...]
1. o d d a l i ł kasację;
2. zasądził od powoda na rzecz strony pozwanej 1.000 zł tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny w Katowicach wyrokiem z dnia 30 marca 1999 r. [...] oddalił
apelację Zbigniewa R. od wyroku Sądu Wojewódzkiego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Katowicach z dnia 30 września 1998 r. [...] oddalającego powództwo
apelującego o zasądzenie od „L.” Spółki z o.o. w D.G. na jego rzecz świadczeń z
tzw. Karty Hutnika za okres od 31 maja 1995 r. do 15 maja 1998 r.
Powód był zatrudniony w Zakładach Koksowniczych „P.” w D.G. od 1992 r. do
30 listopada 1994 r., ostatnio jako pełnomocnik dyrektora d/s restrukturyzacji zakła-
du. Wykonywał czynności związane ze zmianami organizacyjnymi, w tym także z
2
przejęciem części Z.K. „P.” przez Spółkę „L.”. Umową z dnia 15 września 1994 r. Z.K.
„P.” oraz S.A. „L. N.V.” z siedzibą w L., L. – Belgia utworzona została spółka z ogra-
niczoną odpowiedzialnością „L.” w D.G. Powód z dniem 30 listopada 1994 r. rozwią-
zał stosunek pracy z dotychczasowym pracodawcą na mocy porozumienia stron (po-
rozumienia pracodawców) i od 1 grudnia 1994 r. został zatrudniony w Spółce „L.” na
stanowisku prezesa jej Zarządu - na czas pełnienia funkcji. Umowa o pracę wyzna-
czała podstawowe obowiązki Zbigniewa R. na zajmowanym stanowisku (§ 1 - 3),
czas pracy - określając go jako „ nienormowany” (§ 4), w § 5 wynagrodzenie zasad-
nicze w wysokości 40 milionów zł (przed denominacją), zaś w § 7 „ świadczenia do-
datkowe” w postaci oddania do dyspozycji samochodu służbowego z prawem korzy-
stania z niego w celach prywatnych. Kolejnymi porozumieniami stron podwyższone
zostało ustalone pierwotnie wynagrodzenie powoda do kwoty 5 tysięcy zł od 1 stycz-
nia 1996 r., a od 1 czerwca 1997 r. do 6 tysięcy zł. Uchwałą z dnia 26 czerwca 1997
r. Zgromadzenie Wspólników odwołało powoda ze składu Zarządu. W dniu 9 paź-
dziernika 1997 r. wręczono mu pismo z dnia 7 października 1997 r. o rozwiązaniu z
dniem 30 listopada 1997 r. umowy o pracę za wypowiedzeniem.
W związku z przejęciem przez nowo utworzoną Spółkę Spalarni Odpadów
Przemysłowych Zakładów Koksowniczych „P.” w dniu 15 września 1994 r. zawarta
została pomiędzy udziałowcami Spółki „L.” w D.G. i organami związków zawodowych
Z.K. „P.” umowa, zgodnie z którą przez trzy lata zasady zatrudnienia i wynagradzania
pracowników podejmujących zatrudnienie w Spółce nie mogą być mniej korzystne
niż dla pracowników zatrudnionych w Z.K. ”P.”. Pracownikom Spalarni umowa gwa-
rantowała wynagrodzenie według zasad określonych w porozumieniu z dnia 11
grudnia 1991 r. o wprowadzeniu zakładowego systemu wynagradzania dla pracowni-
ków Z.K. „P.”, stanowiącym załącznik do tej umowy. Zasady i wysokość wynagro-
dzenia członków Zarządu określała Rada Nadzorcza (§ 1 Regulaminu Zarządu).
Zgromadzenie Wspólników dwukrotnie przyznało członkom Zarządu roczne nagrody
pieniężne (uchwałą z dnia 16 czerwca 1995 r., wykonaną przez Radę Nadzorczą w
dniu 27 czerwca 1995 r. oraz decyzją z dnia 9 września 1996 r. pełnomocnika Spółki
powołanego przez Radę Nadzorczą).
W ocenie Sądu pierwszej instancji, brak jest podstawy prawnej do przyznania
powodowi żądanego świadczenia. Podstawy takiej nie może stanowić porozumienie
płacowe z dnia 11 grudnia 1991 r. Zakładów Koksowniczych „P.” w D.G. i załącznik
Nr 8 do tego porozumienia w związku z § 1 umowy gwarancyjnej zawartej w dniu 15
3
września 1994 r. pomiędzy udziałowcami Spółki „L.” i organizacjami związkowymi
Z.K. „P.”. Umowa ta, z której powód wywodzi swoje roszczenie, jego bowiem nie do-
tyczy. Gwarantowała ona dotychczasowe warunki zatrudnienia i wynagrodzenia pra-
cownikom przejmowanym przez nowego pracodawcę, a więc tylko pracownikom
Spalarni. Powód nie był pracownikiem przejmowanej części Zakładów Koksowni-
czych. Nie stał się też pracownikiem Spółki na podstawie art. 231
KP. Zawarł umowę
o pracę ze stroną pozwaną o zatrudnienie na nowym stanowisku, z nowym zakresem
obowiązków, ustalając samodzielnie zasady wynagrodzenia. Umowa o pracę nie
daje podstaw do przyjęcia, że zachował on uprawnienia do świadczeń z Karty Hutni-
ka. Powód jako członek Zarządu miał wynagrodzenie ustalane, zgodnie z § 8 pkt 2
lit. f umowy Spółki, przez Radę Nadzorczą.
Sąd Apelacyjny podzielając powyższą ocenę prawną, uzupełnił ją dalszymi
argumentami wzmacniającymi stanowisko Sądu pierwszej instancji. Wywodził, że
analiza „regulacji prawnych dotyczących stosunku pracy członków zarządu zawar-
tych w kodeksie handlowym i kodeksie pracy prowadzi do wniosku, że przepisy ko-
deksu handlowego są przepisami szczególnymi w stosunku do przepisów kodeksu
pracy.” Zgodnie z art. 195 § 3 KH członków zarządu ustanawiają wspólnicy uchwałą,
jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej. Do kompetencji zgromadzenia wspólników
należy także ustalanie wynagrodzenia dla członków zarządu. „Cytowany przepis od-
nosi się również do umowy spółki, która może odmiennie regulować to uposażenie”.
Umowa Spółki stanowi prawo wewnętrzne Spółki i ma podstawowe znaczenie dla
kształtowania zasad zatrudniania członków zarządu. Z umowy pozwanej Spółki wyni-
ka, że prawo ustalania warunków wynagradzania członków zarządu przyznano Ra-
dzie Nadzorczej. Umowa o pracę w całości reguluje warunki wynagrodzenia powoda.
Różni się ona treścią od umów zawieranych przez powoda z innymi pracownikami,
które w zakresie warunków wynagradzania odsyłały do porozumienia płacowego
obowiązującego w Z.K. „P.”. Odmiennie niż Sąd pierwszej instancji, zdaniem Sądu
Apelacyjnego, gwarancje pracownicze wynikające z tzw. umowy socjalnej z dnia 15
września 1994 r. dotyczyły nie tylko pracowników Spalarni, ale wszystkich pracowni-
ków, którzy podjęli zatrudnienie w Spółce „L.”. Nie odnoszą się jednak jej postano-
wienia do powoda jako Prezesa Zarządu. Nadto, „ za bezzasadnością roszczeń po-
woda przemawia również treść art. 24126
§ 2 KP, który stanowi, że układ zakładowy
nie może określać zasad wynagradzania osób zarządzających w imieniu pracodawcy
zakładu pracy”.
4
Zbigniew R. zaskarżył ten wyrok kasacją. Wskazując jako jej podstawy: naru-
szenie prawa materialnego, „a w szczególności” art. 197 § 1 KH, art. 239 § 1 KP, art.
18 KP, art. 24126
§ 2 KP, „art. 1 oraz przepisów rozdz. III układu zbiorowego”, i prze-
pisów postępowania, a to: art. 227 KPC „ przez nieprzeprowadzenie dowodów w po-
staci zeznań osób będących sygnatariuszami tzw. umowy socjalnej z 15 września
1994 r. pomimo, iż Sąd uznał za istotne fakt czy postanowienia tej umowy dotyczą
też stosunku pracy powoda”, art. 233 § 1 KPC przez „sprzeczne z treścią w/w umowy
socjalnej, niezawierającej wyłączenia z pod jej działania jakiejkolwiek grupy pracow-
ników, przyjęcie, iż nie dotyczyła ona członków zarządu, a w szczególności powoda”
i „nie znajdujące dostatecznego oparcia w materiale dowodowym ustalenie, że
umowa o pracę powoda wyklucza możliwość przysługiwania mu uprawnień z układu
zbiorowego”, wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do po-
nownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu w Katowicach.
Skarżący w szerokim wywodzie zakwestionował wyrażony w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku pogląd Sądu Apelacyjnego, że do unormowania pracowni-
czego statusu członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością mają za-
stosowanie przede wszystkim przepisy Kodeksu handlowego, jako szczególne wo-
bec przepisów Kodeksu pracy. Sąd nie podał podstawy prawnej z Kodeksu handlo-
wego, która wykluczałaby prezentowane przez skarżącego stanowisko w kwestii wa-
runków wynagradzania powoda. Powołany w uzasadnieniu wyroku art. 195 § 3 KH
nie dotyczy tej materii. Sytuację członka zarządu jako pracownika normuje art. 197
KH. Skoro w Kodeksie handlowym brak jest przepisów normujących zasady wyna-
gradzania członków zarządu spółki, a zawiera je Kodeks pracy, to do członka zarzą-
du jako pracownika powinny być stosowane dotyczące stosunku pracy przepisy
prawa pracy. Stanowisko Sądu Apelacyjnego, że przepisy Kodeksu handlowego sta-
nowią lex specialis w relacji do przepisów Kodeksu pracy prowadzi do braku jakiej-
kolwiek ochrony pracowniczej członków zarządu spółki. Sąd przyjął, że zawarta
przez strony procesowe umowa o pracę reguluje wynagrodzenie za pracę powoda w
sposób kompleksowy. Uprawnienie Rady Nadzorczej do ustalania zasad wynagra-
dzania członków zarządu nie dotyczy jednak innych należności ze stosunku pracy,
nie będących składnikami wynagrodzenia za pracę, których dochodzi powód. Skar-
żący przyznaje, że zakładowy układ zbiorowy pracy w części regulującej zasady wy-
nagradzania za pracę nie obejmuje powoda, co wynika jednoznacznie z art. 24126
K
P. Pełnomocnik skarżącego kwestionuje zasadność twierdzenia, że umowa o pracę
5
regulowała wynagrodzenie powoda w całości. Na gruncie art. 18 KP nie byłoby bo-
wiem dopuszczalne postanowienie umowy o pracę, że pracownikowi przysługują
tylko te uprawnienia, które zostały określone w umowie, a nie przysługują świadcze-
nia i należności wynikające z przepisów prawa pracy. Umowa socjalna z 15 września
1994 r. nie wyłącza żadnej grupy zawodowej z jej zakresu podmiotowego, a więc i
powoda.
W odpowiedzi na kasację strona pozwana wniosła o jej odrzucenie, twierdząc,
że na podstawie art. 393 pkt 6 KPC ten środek zaskarżenia nie przysługuje między
innymi w sprawach ekwiwalentu wynikającego z postanowień zbiorowych układów
pracy, a powód domagał się „wynagrodzenia z Karty Hutnika, wskazując, że prawo
do nagrody posiada na podstawie Zakładowego Systemu Wynagradzania, który
obowiązywał w Spółce L. D.G.".
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Umowa zawarta w dniu 15 września 1994 r. pomiędzy udziałowcami spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością „L. D.G.” ( L. S.A. z siedzibą w L. oraz Zakłady Kok-
sownicze „P.” w D.G.) i „właściwymi organami zakładowych organizacji związkowych
ZK P.”, w § 2 pkt 1 gwarantowała zatrudnienie w Spółce wszystkim pracownikom
Spalarni Odpadów Z.K. „P.”, a w punkcie 2 nabór pracowników do Spółki w pierwszej
kolejności wśród pracowników tych Zakładów. Zgodnie z § 3 pkt 1 pracownicy, o któ-
rych mowa w § 2, a więc pracownicy Spalarni, którzy zostali przejęci przez Spółkę na
podstawie art. 231
KP, a także przyjęci do pracy w Spółce pracownicy Zakładów
Koksowniczych, będą wynagradzani według zasad przewidzianych w porozumieniu
płacowym z dnia 11 grudnia 1991 r. Zakładów Koksowniczych „P.” w D.G., prze-
kształconym w 1994 r. w zakładowy układ zbiorowy pracy. W art.17 rozdziału III tego
porozumienia, zatytułowanego „Zasady wypłaty innych świadczeń niż wynagrodzenie
za pracę”, przewidziano dla pracowników świadczenia z Karty Hutnika. Załącznikiem
nr 8 wprowadzono „dodatkowe specjalne wynagrodzenie roczne z tytułu „Karty Hut-
nika” oraz „tradycyjny dodatek z okazji obchodów „Dnia Hutnika”. Porozumienie co
do stosowania w Spółce „L.” zasad wynagradzania obowiązujących w Zakładach
Koksowniczych „P.” nie znaczy objęcia pracowników tejże Spółki układem zbiorowym
pracy. U strony pozwanej nie obowiązywał układ zbiorowy pracy, którą to okolicz-
ność, istotną dla rozstrzygnięcia sprawy, pominął Sąd drugiej instancji. Postanowie-
6
nia porozumienia płacowego z grudnia 1991 r. obowiązującego w Z.K. „P.” w D.G.
miały zastosowanie do zasad wynagradzania pracowników pozwanej Spółki poprzez
odesłanie do nich w umowie gwarancyjnej (pakcie pracowniczym). Spółka „L.” zo-
bowiązała się względem partnera socjalnego (związków zawodowych) do kształto-
wania warunków wynagradzania wedle reguł przewidzianych dla pracowników Za-
kładów Koksowniczych, a wynikających z układu zbiorowego pracy obowiązującego
w tych Zakładach. Prawo pracowników Spółki „ L. D.G.” do świadczeń z Karty Hutni-
ka miało więc podstawę w umowach o pracę, a nie w układzie zbiorowym pracy. W
tej sytuacji, w ocenie prawa Zbigniewa R. do świadczeń wynikających z przekształ-
conego w układ zbiorowy pracy zakładowego systemu wynagradzania (porozumienia
płacowego) nie miał zastosowania art. 24126
§ 2 KP. Sąd uchybił temu przepisowi,
jednak nie przez „błędne przyjęcie, iż przepis ten nie pozwala na uwzględnienie
roszczeń powoda, podczas gdy faktycznie powód nie dochodzi wynagrodzenia za
pracę, ale domaga się świadczeń dodatkowych wynikających z układu zbiorowego”,
wobec czego „ postanowienie zawarte w wspomnianym artykule nie dotyczy rosz-
czenia będącego przedmiotem pozwu”, lecz przez jego zastosowanie. Podobnie nie
miał w sprawie zastosowania art. 239 § 1 KP i przepis ten nie został powołany jako
podstawa prawna rozstrzygnięcia zawartego w zaskarżonym wyroku. Sąd nie naru-
szył go ani „przez sprzeczne z tym przepisem przyjęcie, iż powoda nie dotyczą prze-
pisy porozumień płacowych / zakładowego układu zbiorowego/, chociaż aby tak było,
zgodnie z wspomnianym przepisem układ zbiorowy musiałby zawierać wyraźne
wyłączenie spod jego działania określonej grupy pracowników”, ani przez jego
niezastosowanie.
Łącząca strony umowa o pracę z dnia 1 grudnia 1994 r. nie odsyłała w zakre-
sie warunków wynagrodzenia powoda do porozumienia płacowego. W takim też zna-
czeniu można przyjąć, że regulowała ona wynagrodzenie powoda w całości. Obojęt-
na dla rozstrzygnięcia rozpoznawanej sprawy jest zatem kwestia charakteru prawne-
go świadczeń dochodzonych przez powoda, albowiem nie mają one ani podstawy w
umowie o pracę, ani w przepisach prawa pracy. Ustalanie zasad wynagradzania
członków zarządu strony pozwanej należy, zgodnie z § 8 pkt 2 lit. f umowy Spółki (
akt notarialny z 15 września 1994 r.), do zakresu kompetencji Rady Nadzorczej. Po-
dobnie tę kwestie normuje § 12 Regulaminu zarządu spółki z dnia 28 marca 1995 r.,
według którego „Zasady i wysokość wynagradzania członków Zarządu określa Rada
Nadzorcza”. Świadczenia, których żądał powód miały charakter nagrody. Prawo do
7
nich powstawało po ich przyznaniu przez Radę Nadzorczą. Wobec powyższego nie
jest zasadny zarzut naruszenia art. 18 KP. Umowa o pracę nie kształtowała warun-
ków wynagradzania powoda mniej korzystnie niż przepisy prawa pracy. Przepisy ta-
kie bowiem nie istniały.
Sąd Najwyższy zważył nadto:
Błędne jest stanowisko pozwanej Spółki, jakoby kasacja była w rozpoznawa-
nej sprawie niedopuszczalna. Przedmiotem sporu jest prawo pracownika do świad-
czeń przewidzianych w układzie zbiorowym pracy, a to dodatków – stażowego (art.
14), za pracę w warunkach szkodliwych (art. 11), nagrody jubileuszowej (art. 15) oraz
świadczeń z tzw. Karty Hutnika (art. 17), które nie są ani deputatami, ani ich ekwi-
walentami. Deputat bowiem to świadczenie (część wynagrodzenia za pracę) wypła-
cane w naturze. Jego spełnienie może nastąpić w formie pieniężnej, jeżeli przepisy
prawa pracy lub postanowienia umowy o pracę tak stanowią. Tych tylko należności –
świadczeń w naturze lub ich pieniężnego ekwiwalentu – dotyczy art. 393 pkt 6 KPC.
W sprawach o te tylko świadczenia kasacja nie przysługuje, niezależnie od wartości
przedmiotu zaskarżenia.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39312
KPC,
orzekł jak w sentencji.
========================================