Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 11 maja 2000 r.
III RN 160/99
Osoba, która pełniła służbę lub funkcję i była zatrudniona w strukturach
Urzędu Bezpieczeństwa nie mogła zostać pozbawiona uprawnień kombatanc-
kich wówczas, gdy dowiodła, że podczas zatrudnienia w tych strukturach wy-
konywała "wyłącznie zadania nie związane ze zwalczaniem organizacji oraz
osób działających na rzecz suwerenności i niepodległości Rzeczypospolitej
Polskiej" (art. 21 ust. 3 pkt 2 w związku z art. 21 ust. 2 pkt 4 ustawy z dnia 24
stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami
represji wojennych i okresu powojennego, jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr
142, poz. 950 ze zm. - w brzmieniu obowiązującym do dnia 8 października 1999
r.).
Przewodnicząc: SSN Andrzej Wasilewski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Jerzy Kwaśniewski, Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 11 maja 2000 r. sprawy ze skargi
Edwarda S. na decyzję Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjo-
nowanych w Warszawie z dnia 2 lipca 1998 r. [...] w przedmiocie pozbawienia
uprawnień kombatanckich, na skutek rewizji nadzwyczajnej Pierwszego Prezesa
Sądu Najwyższego [...] od wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego-Ośrodka
Zamiejscowego w Szczecinie z dnia 15 kwietnia 1999 r. [...]
o d d a l i ł rewizję nadzwyczajną.
U z a s a d n i e n i e
Kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych w War-
szawie decyzją z dnia 2 lipca 1998 r., wydaną na podstawie art. 138 § 1 pkt 1 w
związku z art. 127 § 3 KPA oraz art. 25 ust. 2 pkt 1 lit. a w związku z art. 21 ust. 2 pkt
4 lit. a ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach
będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (jednolity tekst: Dz.U. z
2
1997 r. Nr 142, poz. 950 ze zm. – powoływanej nadal jako: ustawa o kombatantach),
w wyniku ponownego rozpatrzenia sprawy, utrzymał w mocy swoją decyzję z dnia 14
kwietnia 1998 r., mocą której skarżący - Edward S. został pozbawiony uprawnień
kombatanckich. W uzasadnieniu tej decyzji podano, że skarżący otrzymał uprawnie-
nia kombatanckie przyznane mu przez ZBoWiD z tytułu walki zbrojnej o utrwalenie
władzy ludowej, co ustalono na podstawie pisma Komendy Wojewódzkiej Milicji
Obywatelskiej województwa k. z dnia 29 października 1976 r. Domagając się ponow-
nego rozpatrzenia sprawy, skarżący nie przedstawił takich nowych dowodów, które
mogłyby uzasadniać zachowanie przez niego uprawnień na podstawie art. 21 ust. 3
ustawy o kombatantach, natomiast podnoszona przez niego okoliczność, że służył
on w tzw. Niszczycielskich Batalionach, nie mogła mieć wpływu na zmianę decyzji o
pozbawieniu go uprawnień.
Naczelny Sąd Administracyjny-Ośrodek Zamiejscowy w Szczecinie wyrokiem
z dnia 15 kwietnia 1999 r. [...] oddalił skargę Edwarda S. na powyższą decyzję. W
uzasadnieniu tego wyroku Naczelny Sąd Administracyjny podniósł, że zgodnie z art.
1 ust. 1 ustawy o kombatantach kombatantami są osoby, które brały udział w woj-
nach, działaniach zbrojnych i powstaniach narodowych, wchodząc w skład formacji
wojskowych lub organizacji walczących o suwerenność i niepodległość Rzeczypos-
politej Polskiej. Z art. 1 ust. 2 oraz art. 2 ustawy o kombatantach wynika natomiast,
że działalnością kombatancką w rozumieniu tej ustawy jest między innymi uczestni-
czenie w latach 1944 - 1945 w tzw. Niszczycielskich Batalionach („Istriebitielnych
Batalionach”) na dawnych ziemiach polskich w województwach – lwowskim, stanis-
ławowskim, tarnopolskim i wołyńskim – w obronie ludności polskiej przed ukraińskimi
nacjonalistami. Równocześnie z art. 21 ust. 1 ustawy o kombatantach wynika, że
uprawnienia kombatanckie przysługują osobie, która uzyska decyzję potwierdzającą
prowadzenie takiej działalności (art. 1 ust. 1 i art. 2 ustawy o kombatantach), albo
fakty, o których mowa w art. 4 ustawy o kombatantach, a przy tym posiada obywa-
telstwo polskie lub posiadała je w okresie swej działalności kombatanckiej lub w
okresie podlegania represjom (z zastrzeżeniem wyjątków określonych w art. 21 ust.
2). Ustawa stanowi także (art. 25 ust. 2 ustawy o kombatantach), że osoby, które
uzyskały uprawnienia kombatanckie na podstawie poprzednio obowiązujących prze-
pisów, zachowują te uprawnienia (art. 25 ust. 1 ustawy o kombatantach), chyba że
uzyskały te uprawnienia na mocy dotychczasowych przepisów wyłącznie z tytułu
działalności w latach 1944 – 1956 w charakterze „uczestników walk o ustanowienie i
3
utrwalenie władzy ludowej” lub z innych tytułów nie wymienionych w art. 1 ust. 2, art.
2 i art. 4 ustawy o kombatantach, względnie jeżeli osoby te uzyskały takie uprawnie-
nia z tytułu innej działalności, jednakże w latach 1944 – 1956 pełniły służbę lub funk-
cje i były zatrudnione w strukturach Urzędu Bezpieczeństwa, Służby Bezpieczeństwa
i Informacji Wojskowej, a nie przedłożyły dowodów z których wynika, iż do wy-
mienionych służb zostały skierowane przez organizacje niepodległościowe lub przez
te organizacje zostały zwerbowane w celu udzielania pomocy, albo dowodów z któ-
rych wynika, że podczas zatrudnienia, pełnienia służby lub funkcji w tych służbach
wykonywały zadania nie związane ze zwalczaniem organizacji oraz osób działają-
cych na rzecz suwerenności i niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej. Tymczasem,
w rozpoznawanej sprawie jest poza sporem, że skarżący uzyskał w przeszłości
uprawnienia kombatanckie wyłącznie z tytułu swego udziału w okresie od 11 czerwca
1945 r. do 25 lipca 1946 r. w walkach z reakcyjnym podziemiem, będąc przy tym
zatrudnionym w strukturach Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego. Dlatego pomimo,
że skarżący wykazuje, iż uprawnienia kombatanckie mogą mu przysługiwać także z
tytułu działalności w okresie od 2 stycznia 1945 r. do 1 kwietnia 1945 r. w ramach
tzw. Niszczycielskich Batalionów, to jednak w zaskarżonej decyzji zasadnie przyjęto,
że z powodu jego późniejszego zatrudnienia w strukturach Urzędu Bezpieczeństwa,
nie może on zachować nadanych mu wcześniej uprawnień kombatanckich, bowiem
w toczącym się postępowaniu nie przedstawił dowodów wskazujących na to, że do
pracy w Urzędzie Bezpieczeństwa skierowany został przez organizacje
niepodległościowe lub przez te organizacje był zwerbowany w celu udzielania im
pomocy, ani też dowodów na to, że podczas tego zatrudnienia wykonywał wyłącznie
zadania nie związane ze zwalczaniem organizacji oraz osób działających na rzecz
suwerenności i niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej. W ocenie Naczelnego Sądu
Administracyjnego, dowodem takim nie jest przedstawione przez skarżącego w toku
postępowania zaświadczenie Komendy Wojewódzkiej Policji z dnia 18 maja 1998 r.,
w którym stwierdza się, że skarżący był zatrudniony na stanowisku wartownika
Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w O. został zwolniony ze służby
na skutek dezercji.
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego pismem z dnia 21 września 1999 r. [...]
wniósł rewizję nadzwyczajną od powyższego wyroku Naczelnego Sądu Administra-
cyjnego-Ośrodka Zamiejscowego w Szczecinie z dnia 15 kwietnia 1999 r. [...], zarzu-
cając mu rażące naruszenie: po pierwsze - art. 25 ust. 2 pkt 2 ustawy o kombatan-
4
tach, wobec pominięcia przy jego interpretacji treści art. 1 ust. 2 pkt 7 ustawy o kom-
batantach; po drugie - art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. a ustawy o kombatantach, wobec wadli-
wego ustalenia, że skarżący nie wykazał braku podstaw do zastosowania tego prze-
pisu; oraz po trzecie - art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Są-
dzie Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze zm.) w związku z art. 328 § 2 KPC
oraz art. 59 ustawy o NSA, wobec braku rzetelnego zbadania, czy nie zaistniały oko-
liczności uzasadniające uwzględnienie skargi. W konsekwencji w rewizji nadzwy-
czajnej wniesiono o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Naczel-
nemu Sądowi Administracyjnemu-Ośrodkowi Zamiejscowemu w Szczecinie do po-
nownego rozpoznania. W uzasadnieniu rewizji nadzwyczajnej podniesiono w szcze-
gólności, że przy rozpoznawaniu przedmiotowej sprawy Naczelny Sąd Administra-
cyjny: po pierwsze – nie wziął pod uwagę tego, że pojęcie „walka o utrwalanie władzy
ludowej” w ujęciu obowiązującej uprzednio ustawy z dnia 26 maja 1982 r. o szcze-
gólnych uprawnieniach kombatantów (Dz.U. Nr 16, poz. 122) rozumiane było
znacznie szerzej aniżeli w obowiązującej obecnie ustawie o kombatantach, a skarżą-
cy uzyskał te uprawnienia z tytułu udziału w tzw. Niszczycielskich Batalionach, które
walczyły z oddziałami Ukraińskiej Powstańczej Armii; po drugie – w sytuacji skarżą-
cego, odebranie uprawnień kombatanckich mogło nastąpić wyłącznie na podstawie
art. 21 ust. 2 pkt 4 lit a ustawy o kombatantach, tymczasem fakt, iż był on zatrudnio-
ny w Urzędzie Bezpieczeństwa Publicznego w O. w 1945 r., a więc na terenie Ziem
Zachodnich, wskazuje, że brał udział jedynie w walce z Wehrwolfem i innymi niedo-
bitkami armii niemieckiej, bowiem żadne źródła historyczne nie potwierdzają działal-
ności na tych terenach w 1945 r. polskich organizacji niepodległościowych, których
zwalczanie, w ramach formacji organów bezpieczeństwa publicznego, przesądza o
utracie uprawnień kombatanckich; oraz po trzecie – zgodnie z art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. a
ustawy o kombatantach, na skarżącym nie ciążył obowiązek wykazania, że nie był
zatrudniony na stanowiskach, o których mowa w tym przepisie, ale jedynie, jak to
ujęto w uzasadnieniu rewizji nadzwyczajnej: „obowiązek wykazania, że zachodzą
okoliczności uzasadniające wyłączenie przesłanek utraty uprawnień (art. 21 ust. 3)”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rewizja nadzwyczajna nie jest zasadna.
5
W rozpoznawanej sprawie jest poza sporem, że skarżący uzyskał uprawnienia
kombatanckie z tytułu swego udziału w walce z reakcyjnym podziemiem w okresie od
11 czerwca 1945 r. do 25 lipca 1946 r., kiedy był zatrudniony w strukturach Urzędu
Bezpieczeństwa Publicznego w O. Dlatego powoływana następnie przez skarżącego
okoliczność, że uprawnienia kombatanckie przysługiwać mu mogą także z tytułu
służby w okresie od 2 stycznia 1945 r. do 1 kwietnia 1945 r. w tzw. Niszczycielskich
Batalionach (o czym stanowi art. 1 ust. 2 pkt 7 ustawy o kombatantach), nie może
być w danym wypadku brana pod uwagę, skoro – zgodnie z dyspozycją art. 25 ust. 2
pkt 1 lit. a ustawy o kombatantach – uprawnień kombatanckich pozbawiono osoby
wymienione w art. 21 uat.2 pkt 4 lit. a ustawy o kombatantach, tzn. osoby, które
pełniły służbę lub funkcje i były zatrudnione między innymi w strukturach Urzędu
Bezpieczeństwa, o ile nie przedłożą one dowodów na to, że skierowane zostały do
tych służb i organów przez organizacje niepodległościowe lub przez te organizacje
zostały zwerbowane w celu udzielania im pomocy (art. 21 ust. 3 pkt 2 ustawy o
kombatantach), względnie dowodów na to, że podczas zatrudnienia, pełnienia służby
lub funkcji w tych strukturach (w danym wypadku w strukturach Urzędu Bez-
pieczeństwa): „wykonywały wyłącznie zadania nie związane ze zwalczaniem organi-
zacji oraz osób działających na rzecz suwerenności i niepodległości Rzeczypospolitej
Polskiej" (art. 21 ust. 3 pkt 2 ustawy o kombatantach - w wersji obowiązującej do dnia
8 października 1999 r., tzn. w dacie podejmowania zaskarżonej decyzji - por. art. 1
pkt 3 lit. b ustawy z dnia 4 marca 1999 r., Dz.U. Nr 77, poz. 862). Naczelny Sąd Ad-
ministracyjny trafnie stwierdził w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, że skarżący w
ogóle nie przeprowadził takiego dowodu, a jedynie w toku postępowania w niniejszej
sprawie przedstawił zaświadczenie Komendy Wojewódzkiej Policji z dnia 18 maja
1998 r., z którego wynika, że był zatrudniony na stanowisku wartownika Powiatowe-
go Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w O., skąd następnie zdezerterował i z tej
przyczyny został zwolniony ze służby. Natomiast za oczywiście bezzasadny należało
uznać podniesiony w tym kontekście zarzut, który w uzasadnieniu rewizji nadzwy-
czajnej został sformułowany, jak następuje: „organy bezpieczeństwa publicznego na
terenach Ziem Odzyskanych prowadziły w tym okresie walkę wyłącznie w Wehrwol-
fem i innymi niedobitkami armii niemieckiej. Żadne natomiast źródła historyczne nie
potwierdzają działalności na tych terenach w 1945 r. organizacji niepodległościo-
wych, których zwalczanie, w ramach formacji organów bezpieczeństwa publicznego,
przesądza o utracie uprawnień kombatanckich. A zatem zaświadczenie o zatrudnie-
6
niu na stanowisku wartownika było w zupełności wystarczające, a nawet w świetle
wiedzy historycznej zbędne w celu udowodnienia, że nie zachodziły okoliczności
wymienione w art. 21 ust. 2 pkt 4 lit. a ustawy”. Oczywista bezzasadność tego za-
rzutu wynika stąd, że: po pierwsze – wbrew temu, o czym mowa w uzasadnieniu re-
wizji nadzwyczajnej, w 1945 roku na terenie województwa o. działały organizacje
niepodległościowe, o czym świadczą także publikacje dokumentujące działalność
organów bezpieczeństwa w tym okresie (np. „Informator o nielegalnych antypańs-
twowych organizacjach i bandach zbrojnych działających w Polsce Ludowej w latach
1944-1956” wydany w Warszawie w 1964 r. przez Ministerstwo Spraw Wewnętrz-
nych – Biuro „C”, s.109-110); a po wtóre – wedle art. 21 ust. 3 pkt 2 w związku z art.
21 ust. 2 pkt 4 lit. a ustawy o kombatantach, osoby zatrudnione między innymi w
strukturach Urzędu Bezpieczeństwa pozbawione zostały uprawnień kombatantów, o
ile nie dowiodą, że podczas zatrudnienia w strukturach organów bezpieczeństwa
publicznego wykonywały wyłącznie zadania nie związane ze zwalczaniem nie tylko
organizacji, lecz także i osób działających na rzecz suwerenności i niepodległości
Rzeczypospolitej Polskiej, a tymczasem w rozpoznawanej sprawie skarżący nawet
nie podjął próby przeprowadzenia takiego dowodu. W konsekwencji stwierdzić nale-
ży, że całkowicie bezzasadny jest również podniesiony w rewizji nadzwyczajnej za-
rzut naruszenia przez Naczelny Sąd Administracyjny zaskarżonym wyrokiem art. 328
§ 2 KPC w związku z art. 27 ust. 1 i art. 59 ustawy o NSA.
Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Najwyższy na podstawie art. 236 ust. 2
Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz.
483) oraz art. 39312
KPC w związku art. 10 ustawy z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie
Kodeksu postępowania cywilnego, rozporządzeń Prezydenta Rzeczypospolitej -
Prawo upadłościowe i Prawo o postępowaniu układowym, Kodeksu postępowania
administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych oraz niektó-
rych innych ustaw (Dz. U. Nr 43, poz. 189 ze zm.) orzekł jak w sentencji.
========================================