Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 6 czerwca 2000 r.
I PKN 687/99
1. Postanowienia aktu założycielskiego spółki z ograniczoną odpowie-
dzialnością nie mogą stanowić podstawy kasacji, gdyż nie są prawem material-
nym w rozumieniu art. 3931
pkt 1 KPC.
2. Przepisy, w których mowa jest o członku zarządu spółki, nie mają zas-
tosowania do byłego członka tego zarządu, nawet gdy czynności (roszczenia)
dotyczą jego stosunku pracy powstałego i istniejącego w czasie, gdy był
członkiem tego zarządu.
Przewodniczący SSN Barbara Wagner, Sędziowie SN: Józef Iwulski, Walerian
Sanetra (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 6 czerwca 2000 r. sprawy z powódz-
twa Mieczysława P. przeciwko H.K. Zakładowi Mieszkaniowo-Remontowemu Spółce
z o.o. w D.G. o przywrócenie do pracy, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach z dnia 20 lipca
1999 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
W imieniu powoda Mieczysława P., wniesiona została kasacja od wyroku
Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach z dnia 20
lipca 1999 r. [...], którym w następstwie apelacji strony pozwanej zmieniony został
wyrok (przez oddalenie powództwa) Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Dąbrowie
Górniczej z dnia 8 kwietnia 1998 r. [...].
Mieczysław P. wniósł o uznanie wypowiedzenia umowy o pracę (dokonanego
przez pozwany H.K. Zakład Mieszkaniowo-Remontowy Spółkę z o.o. w D.G.) za bez-
skuteczne i przywrócenie do pracy. W uzasadnieniu podniósł, że zostało ono doko-
nane przez osobę nieuprawnioną, tj. nie przez Przewodniczącego Rady Nadzorczej,
2
a przez Prezesa Zarządu i nie zawiera pieczątki firmowej. W toku sporu powód po-
woływał się ponadto na „wiek emerytalny”, który chroni go przed wypowiedzeniem.
Powód zatrudniony był u strony pozwanej na podstawie umowy o pracę na czas nie
określony na stanowisku członka zarządu. Umowa zobowiązywała go do wykonywa-
nia czynności wynikających z pełnienia funkcji w charakterze członka zarządu spółki.
Uchwałą z dnia 30 kwietnia 1998 r. Nadzwyczajne Zgromadzenie Wspólników od-
wołało zarząd (którego członkiem był powód). Weszła ona w życie z dniem podjęcia.
Następnie Zgromadzenie powołało nowy Zarząd, w skład którego nie wszedł już po-
wód. W tym samym dniu, nowy Prezes Zarządu Marek H. podpisał pismo wypowia-
dające powodowi umowę o pracę (z zachowaniem pięciomiesięcznego okresu wypo-
wiedzenia wynikającego z postanowień ponadzakładowego układu zbiorowego
pracy). Pismo nie zawierało pieczęci firmowej, a podpis był nieczytelny. Jako przy-
czynę wypowiedzenia wskazano „odwołanie z funkcji Członka Zarządu”. Wypowie-
dzenia wszystkim poprzednim członkom zarządu wręczał Janusz A., zapoznając ich
z treścią uchwał Zgromadzenia Wspólników z 30 kwietnia 1998 r. Odbyło się to w
siedzibie H.K. Grupy Kapitałowo-Inwestycyjnej, która w tym czasie posiadała pełno-
mocnictwo do reprezentowania strony pozwanej. Na spotkaniu tym obecny był nowo
powołany Prezes Zarządu Markiem H. Zgodnie z § 26 ust. 2 umowy spółki z dnia 12
lutego 1997 r. umowę o pracę z Prezesem i Vice-Prezesem oraz członkami Zarządu
ze strony Spółki zawierać winien Przewodniczący Rady Nadzorczej, który reprezen-
tuje Spółkę również w innych sprawach wynikających ze stosunku pracy. W toku
sporu ZUS decyzją z dnia 11 września 1998 r. przyznał powodowi emeryturę od 13
września 1998 r., zaznaczając, że w tej dacie powód osiągnął wiek emerytalny. W
chwili wypowiedzenia powód nie ukończył jeszcze 60 lat, urodził się bowiem 13
września 1938 r. Sąd pierwszej instancji przyjął, że przedstawiony wyżej stan fak-
tyczny jest bezsporny. Sporne jest jedynie, czy wypowiedzenia dokonała w imieniu
strony pozwanej osoba umocowana do dokonania tej czynności. Wypowiedzenie
było uzasadnione. Jego przyczyną było odwołanie z funkcji członka zarządu, a jest to
przyczyna wystarczająca, biorąc pod uwagę treść § 1 umowy o pracę. Ponieważ
strona pozwana jest spółką z o.o. to „reprezentacja” i umocowanie do poszczegól-
nych czynności podejmowanych w jej imieniu wynika z umowy spółki. Postanowienie
§ 26 ust. 2 umowy z 12 lutego 1997 r. nie jest tożsame z art. 203 KH. Przepis art.
203 KH odnosi się wyłącznie do osób pełniących funkcję, a nie do osób zatrudnio-
nych na podstawie umów o pracę. Zatem do powoda w zakresie umowy, zastosowa-
3
nie ma wyłącznie § 26 umowy spółki. Paragraf ten wyraźnie stanowi, że Przewodni-
czący Rady Nadzorczej reprezentuje Spółkę we wszystkich sprawach z zakresu sto-
sunku pracy z członkami Zarządu. Nie jest, zdaniem Sądu Pracy, trafny pogląd, że
nie odnosi się on do odwołanego członka, który zatrudniony jest jeszcze na podsta-
wie umowy o pracę i że w takiej sytuacji Prezes Zarządu, na podstawie § 29 ust. 2
umowy może wypowiedzieć stosunek pracy. Umowa odróżnia „zwykłych” pracowni-
ków i pracowników, którzy jednocześnie pełnią określone funkcje w zarządzie. Do
tych ostatnich zastosowanie ma § 26, zaś do pozostałych § 29 umowy. Paragraf 26
ust. 2 nie zawiera ograniczenia, że stosuje się go wyłącznie w czasie pełnienia funk-
cji przez członka zarządu, wręcz przeciwnie „powołuje się na stosunek pracy takiej
osoby”. Zdaniem Sądu pierwszej instancji, pismo wypowiadające umowę powodowi
zawierało wszystkie elementy określone w art. 30 KP, a okoliczności w jakich je wrę-
czano nie nasuwały wątpliwości, że pochodzi od strony pozwanej. Biorąc pod uwagę,
że wypowiedzenie było uzasadnione, a obowiązki powoda wynikające z umowy o
pracę łączyły się z funkcją, z której został odwołany, Sąd Pracy uznał, że przywróce-
nie go do pracy byłoby niecelowe i na mocy art. 45 § 1 i 2 KP zasądził odszkodowa-
nie.
Apelację od wyroku Sądu Pracy wniosły obie strony. W odniesieniu do apelacji
powoda Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych stwierdził, że w uzasadnieniu wyroku
Sądu Pracy nie przedstawiono motywów rozstrzygnięcia w zakresie sprostowania
treści świadectwa pracy i wobec tego „przypuszczać” należy, że część oddalająca
powództwo dotyczy przywrócenia do pracy. Mając to na uwadze Sąd drugiej instancji
na podstawie art. 370 KPC odrzucił apelację powoda jako wywiedzioną od nieistnie-
jącej części rozstrzygnięcia. Natomiast za zasadną uznał apelację pozwanego. W
jego ocenie uchwała o odwołaniu powoda ze stanowiska członka zarządu (z dnia 30
kwietnia 1998 r.) wywołała skutek „w postaci utraty przez powoda praw członka Za-
rządu”. Skutek wystąpił w momencie podjęcia uchwały. W tej samej dacie, to jest 30
kwietnia 1998 r., powołano nowy zarząd i to właśnie ten organ był właściwy do doko-
nania czynności prawnych związanych z rozwiązaniem umowy o pracę. Z treści § 26
ust. 1 aktu założycielskiego spółki wynika, że umowę o pracę z członkami zarządu
zawiera Przewodniczący Rady Nadzorczej, który reprezentuje spółkę w innych spra-
wach wynikających ze stosunku pracy. Przepis ten kształtuje relacje pomiędzy człon-
kami zarządu a Radą Nadzorczą. Nie ma natomiast zastosowania wobec byłych
członków organu spółki. Umowę o pracę z byłym członkiem zarządu może więc roz-
4
wiązać zarząd aktualnie pełniący swoje funkcje. Według Sądu drugiej instancji,
błędny jest pogląd, że przepis art. 203 KH ma zastosowanie do członków Zarządu,
których nie łączy ze spółką stosunek pracy. Przepis ten dotyczy zarówno osób peł-
niących funkcje na podstawie umów o pracę, jak i na podstawie umów cywilnopraw-
nych. Przepis § 26 ust. 2 aktu założycielskiego spółki nie może być sprzeczny z
przepisem art. 203 KH. Należy więc przyjąć, że zarówno w jednym, jak i drugim
przepisie, zawarta jest regulacja dotycząca reprezentacji spółki w umowach z człon-
kami zarządu aktualnie pełniącymi swoje funkcje.
Skarga kasacyjna zarzuca zaskarżonemu nią wyrokowi, że narusza on art.
203 KH i § 26 ust. 2 aktu założycielskiego strony pozwanej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzuty kasacji nie są usprawiedliwione i w następstwie tego nie została ona
uwzględniona. W uzasadnieniu kasacji brak jest wyjaśnienia dlaczego zdaniem skar-
żącego wyrok Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych koliduje z art. 203 KH. Nie
wiadomo więc dlaczego powód uważa, że przy rozstrzyganiu jego sprawy doszło do
naruszenia art. 203 KH. Prowadzi to do wniosku, że już tylko z tego powodu zarzut
naruszenia art. 203 KH nie może zostać uwzględniony (Sąd Najwyższy rozpoznaje
bowiem sprawę w granicach kasacji, a te wyznaczone są głównie przez wskazane w
niej podstawy i ich uzasadnienie – art. 3933
KPC, art. 39311
KPC). Inaczej jest w
przypadku § 26 ust. 2 aktu założycielskiego (umowy spółki). W związku z tym przepi-
sem wywodzi się bowiem, że „wolą stron zawierających umowę o pracę z powodem
(wynikającą z treści aktu założycielskiego spółki) była regulacja prawna polegająca
na umocowaniu Przewodniczącego Rady Nadzorczej pozwanego do zawierania m.
in. z członkami Zarządu umów o pracę oraz reprezentowaniu Spółki również w in-
nych sprawach wynikających ze stosunku pracy. Trudno zgodzić się z prezentowa-
nym poglądem, że rozwiązanie umowy o pracę nie jest inną sprawą wynikającą ze
stosunku pracy”. Niezależnie od nietrafności tej argumentacji zarzut naruszenia § 26
ust. 2 aktu założycielskiego nie może zostać uwzględniony także i z innego powodu.
W ocenie bowiem Sądu Najwyższego w niniejszym składzie, akt założycielski
(umowa o utworzeniu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością) nie jest źródłem
prawa (prawa pracy) i wobec tego jej postanowienia nie mieszczą się w pojęciu
prawa materialnego, zarzut naruszenia którego może stanowić podstawę kasacji (art.
5
3931
pkt 1 KPC). W następstwie zmian wprowadzonych przez Konstytucję RP, która
w odrębny sposób uregulowała w osobnym rozdziale (III) problematykę źródeł prawa,
w chwili obecnej nie ma podstaw do rozszerzającej interpretacji katalogu aktów
prawnych traktowanych jako źródła prawa pracy (i „prawo materialne”) na podstawie
sformułowań zawartych w art. 9 KP. Rozszerzająca wykładnia art. 9 KP i pośrednio
tym samym formuły „prawo materialne” (art. 3931
pkt 1 KPC), znalazła wyraz w wy-
roku Sądu Najwyższego z dnia 11 czerwca 1997 r., I PKN 210/97 (OSNAPiUS 1998
r. nr 12, poz. 296, OSP 1998 r. nr 12, poz. 206 z glosą L. Kaczyńskiego), w którym
przyjęto, że umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w tym zakresie w jakim
reguluje prawa i obowiązki zatrudnionych w niej pracowników będących wspólnikami,
a nadto czyni to w sposób bardziej korzystny niż powszechnie obowiązujące przepi-
sy, jest źródłem prawa pracy (art. 9 § 1 KP). Ponieważ - jak wspomniano - akty zało-
życielskie spółek, czy umowy o utworzeniu spółki, nie mogą być obecnie (pod rzą-
dami Konstytucji RP z 1997 r.) uważane za mieszczące się w pojęciu prawa mate-
rialnego w rozumieniu art. 3931
pkt 1 KPC, wobec tego zarzut naruszenia postano-
wienia zawartego w tego typu akcie nie może stanowić podstawy kasacji i już tylko z
tego powodu nie może zostać uwzględniony przez Sąd Najwyższy. Niezależnie jed-
nakże od tego, nie do przyjęcia jest ten sposób rozumienia § 26 ust. 2 aktu założy-
cielskiego, który przedstawiony został w skardze kasacyjnej. Rację ma Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych, gdy zwraca uwagę, że postanowienie aktu założyciel-
skiego nie może kolidować z regulacją zawartą w art. 203 KH oraz że wyjaśniając
treść § 26 ust. 2 należy dokonywać jego wykładni w takim kierunku, by ustalone jego
rozumienie nie pozostawało w sprzeczności z przepisem ustawowym (art. 203 KH).
Według § 26 ust. 2 aktu założycielskiego umowę o pracę z Prezesem i Wicepreze-
sem oraz członkami Zarządu ze strony Spółki zawiera Przewodniczący Rady Nad-
zorczej, który reprezentuje Spółkę również w innych sprawach wynikających ze sto-
sunku pracy. Z przepisu tego wynika, że idzie o Prezesa, Wiceprezesa i członków
Zarządu, a więc nie może mieć on zastosowania do osób, które tych funkcji już nie
pełnią (nie są Prezesem, Wiceprezesem czy członkiem Zarządu). Dotyczy to także
„innych spraw wynikających ze stosunku pracy” tych osób, a więc tylko do czasu gdy
zajmują one określone w § 26 ust. 2 aktu założycielskiego stanowiska. Na podstawie
umowy o pracę dana osoba nie uzyskuje statusu członka zarządu, a więc o tym, czy
jest ona tym członkiem nie rozstrzyga umowa o pracę a akt powołania (wyboru)
przez właściwy organ spółki, który jednocześnie ją tego statusu pozbawia (może po-
6
zbawić). Innymi słowy nie można być członkiem zarządu (prezesem) po odwołaniu z
tego stanowiska, a skoro końcowy fragment § 26 ust. 2 aktu założycielskiego dotyczy
tylko Prezesa, Wiceprezesa i członków Zarządu, to nie może obejmować byłego
Prezesa, Wiceprezesa i byłych członków Zarządu. Oznacza to, że nie ma racji
skarga kasacyjna, gdy twierdzi się w niej, że wypowiedzenia powodowi umowy o
pracę powinien dokonywać Przewodniczący Rady Nadzorczej, gdyż nie wynika to z §
26 ust. 2 aktu założycielskiego, jeżeli tylko jego postanowienie jest właściwie inter-
pretowane.
W końcowej części uzasadnienia kasacji znalazły się wywody, które sprowa-
dzają się do zakwestionowania niektórych ustaleń faktycznych przyjętych w zaskar-
żonym wyroku. Nie towarzyszy im jednak wskazanie naruszeń przepisów postępo-
wania, które mogłyby ewentualnie usprawiedliwiać zanegowanie ustaleń faktycznych.
Skargi kasacyjnej nie można zaś oprzeć na bezpośrednim i wyłącznym zakwestio-
nowaniu faktycznej podstawy zaskarżonego nią wyroku. Podstawę kasacyjną mogą
bowiem stanowić tylko zarzuty z zakresu naruszenia prawa (materialnego lub proce-
sowego). Jeżeli więc brak jest w kasacji stosownych zarzutów naruszenia przepisów
postępowania, to Sąd Najwyższy nie może zajmować się badaniem tego, czy strona
ma rację twierdząc, że ustalone przez sąd fakty nie odpowiadają prawdzie, czy też
że ustalenia faktyczne są niepełne. W konsekwencji Sąd Najwyższy pominął wywody
uzasadnienia kasacji dotyczące faktycznego aspektu rozpoznawanej sprawy.
Z powyższych powodów Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39312
KPC, orzekł
jak w sentencji wyroku.
========================================