Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 6 czerwca 2000 r.
I PKN 700/00
Odprawa przewidziana w art. 28 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pra-
cownikach urzędów państwowych (Dz.U. Nr 31, poz. 214 ze zm.) przysługuje,
jeżeli rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło w związku z przejściem pracownika
na emeryturę, choćby ją wcześniej pobierał.
Przewodniczący SSN Barbara Wagner, Sędziowie SN: Józef Iwulski, Walerian
Sanetra (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 6 czerwca 2000 r. sprawy z powódz-
twa Stefana K. przeciwko Kuratorium Oświaty w B. o zapłatę, na skutek kasacji po-
woda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bia-
łymstoku z dnia 24 września 1999 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
W imieniu powoda Stefana K. wniesiona została kasacja od wyroku Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 24
września 1999 r. [...], którym została oddalona jego apelacja od wyroku Sądu Rejo-
nowego-Sądu Pracy w Białymstoku z dnia 10 czerwca 1999 r. [...].
Powód wniósł o zasądzenie na jego rzecz od pozwanego Kuratorium Oświaty
w B. kwoty 8.781,65 złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 31 grudnia 1998
r. do dnia zapłaty tytułem jednorazowej odprawy w związku z przejściem na rentę.
Sąd Pracy oddalił jego powództwo, ustalając, że powód był zatrudniony w Kuratorium
Oświaty w B. w okresie od 1 września 1975 r. do 31 grudnia 1998 r. na stanowisku
starszego wizytatora. Stosunek pracy uległ rozwiązaniu na mocy porozumienia stron
w związku z przejściem na emeryturę. Z art. 8 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o
pracownikach urzędów państwowych (Dz.U. Nr 31, poz. 214 ze zm.) wynika, iż
2
prawo do odprawy uzależnione jest przede wszystkim od przejścia pracownika na
emeryturę bądź rentę inwalidzką. Między rozwiązaniem stosunku pracy a nabyciem
uprawnień emerytalnych lub rentowych powinien istnieć związek czasowy lub okreś-
lone następstwo zdarzeń w czasie. „W szczególności chodzi o to, aby pracownik za-
kończył stosunek pracy i rozpoczął pobieranie świadczenia emerytalnego lub rento-
wego. Jednorazowa odprawa ma bowiem charakter świadczenia socjalnego i ma na
celu ułatwienie pracownikowi przystosowanie się do nowych warunków”. Zdaniem
Sądu Pracy, między rozwiązaniem stosunku pracy powoda oraz nabyciem uprawnień
emerytalnych nie istnieje wymagany związek czasowy oraz nie zachowane zostało
następstwo wskazanych zdarzeń. Powód nabył bowiem z dniem 1 grudnia 1990 r.
prawo do emerytury, którego nie pobierał ze względu na trwające zatrudnienie i osią-
gany dochód. W 1996 r. organ rentowy ustalił wysokość świadczenia emerytalnego,
które powód pobierał, pozostając dalej w stosunku pracy. Decyzją z 9 grudnia 1998 r.
powodowi została przyznana renta stała z tytułu częściowej niezdolności do pracy w
związku z chorobą zawodową, a z dniem 31 grudnia 1998 r. stosunek pracy powoda
uległ rozwiązaniu na mocy porozumienia stron. W tych okolicznościach Sąd Pracy
uznał, iż powód przeszedł na emeryturę przed rozwiązaniem stosunku pracy i wobec
tego jednorazowa odprawa mu nie przysługuje. Odprawa ta przysługuje jeden raz w
sytuacji przejścia na emeryturę lub rentę. Pozostawanie w stosunku pracy z jedno-
czesnym pobieraniem emerytury wyłącza możliwość przyznania pracownikowi od-
prawy w razie rozwiązania tego stosunku i wobec tego bez znaczenia jest związek
rozwiązania stosunku pracy z nabyciem uprawnień rentowych.
Oddalając apelację powoda, Sąd drugiej instancji w szczególności stwierdził,
że z niekwestionowanych przez strony ustaleń faktycznych wynika, iż powód był za-
trudniony w pozwanym Kuratorium od dnia 1 września 1975 r. na stanowisku star-
szego wizytatora. Stosunek pracy uległ rozwiązaniu na mocy porozumienia stron w
związku z przejściem na emeryturę z dniem 31 grudnia 1998 r. Bezsporne jest także,
iż powód nabył z dniem 1 grudnia 1990 r. prawo do emerytury. Świadczenia tego nie
pobierał ze względu na trwające zatrudnienie i osiągany dochód. Organ rentowy
ustalił powodowi wysokość świadczenia emerytalnego od dnia 1 stycznia 1993 r.,
które powód pobierał, pozostając dalej w zatrudnieniu. Decyzją z dnia 9 grudnia 1998
r. powodowi została przyznana od dnia 1 listopada 1998 r. renta stała z tytułu częś-
ciowej niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową Wniosek o rozwiązanie
stosunku pracy powód złożył w dniu 28 grudnia 1998 r. i wniosek ten został uwzględ-
3
niony przez zakład pracy. Pomiędzy rozwiązaniem stosunku pracy, a nabyciem
uprawnień emerytalnych nie istnieje związek czasowy i określone następstwo wska-
zanych zdarzeń w czasie. Emeryturę powód zaczął pobierać od dnia 1 stycznia 1993
r., a stosunek pracy uległ rozwiązaniu z dniem 31 grudnia 1998 r. Także rentę z ty-
tułu częściowej niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową powód zaczął
pobierać od dnia 1 listopada 1998 r., czyli przed rozwiązaniem stosunku pracy. Na-
tomiast art. 28 ustawy o pracownikach urzędów państwowych uzależnia prawo do
odprawy od przejścia pracownika na emeryturę lub rentę. Przejście to oznacza łącz-
ność z rozwiązaniem stosunku pracy, polegającą na tym, iż przejście na emeryturę
lub rentę następuje równocześnie lub po czasie rozwiązania stosunku pracy. Nie jest
dopuszczalne odwrotne następstwo tych zdarzeń, polegające na wyprzedzeniu roz-
wiązania stosunku pracy przejściem na emeryturę lub rentę. Także pozostawanie w
stosunku pracy z jednoczesnym pobieraniem emerytury wyłącza możliwość przyzna-
nia pracownikowi odprawy rentowej lub emerytalnej. Bez znaczenia jest tu związek
rozwiązania stosunku pracy z nabyciem uprawnień rentowych. W tym zakresie Sąd
drugiej instancji powołał się na uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 2 marca 1994 r., I
PZP 4/94 (OSNAPiUS 1994 nr 2, poz. 24).
W skardze kasacyjnej zarzucono naruszenie art. 28 ustawy o pracownikach
urzędów państwowych w związku z jej art. 13 pkt 1 ust. 4. „polegające na błędnej w
świetle zgromadzonego materiału wykładni powołanego wyżej art. 28 wyrażające się
w przyjęciu, iż przejście na emeryturę lub rentę następuje równocześnie bądź po
czasie rozwiązania stosunku pracy”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacyjny zarzut naruszenia art. 28 ustawy o urzędnikach państwowych jest
zasadny i dlatego kasacja została uwzględniona. W myśl tego przepisu urzędnikowi
państwowemu przechodzącemu na emeryturę lub rentę inwalidzką przysługuje od-
prawa. Zdaniem Sądu Najwyższego w niniejszym składzie, „przejście” na emeryturę
lub rentę w rozumieniu art. 28 ustawy o pracownikach urzędów państwowych polega
na zmianie statusu prawnego pracownika, wyrażającej się w tym, że traci on ten
status i staje się emerytem lub rencistą, a przy tym jest to następstwem, ustania jego
stosunku pracy pozostającego w związku z przejściem na rentę lub emeryturę. O
zmianie statusu prawnego na gruncie art. 28 ustawy o pracownikach urzędów pańs-
4
twowych należy przy tym mówić także wtedy, gdy dana osoba ma niejako podwójny
status, a mianowicie jest pracownikiem i równocześnie jest emerytem lub rencistą
(pobiera świadczenia emerytalne lub rentowe), a następnie traci status pracowniczy,
przy czym utrata ta następuje poprzez rozwiązanie stosunku pracy, które jest moty-
wowane korzystaniem ze świadczeń emerytalnych lub rentowych. Tak jest zaś w
rozpoznawanej sprawie, w której Sąd drugiej instancji ustalił, że stosunek pracy po-
woda uległ rozwiązaniu na mocy porozumienia stron w związku z przejściem na
emeryturę z dniem 31 grudnia 1998 r. Ustalenie to stanowi konsekwencję tego, że w
piśmie rozwiązującym z powodem umowę o pracę wskazano, że rozwiązanie sto-
sunku pracy następuje w związku z przejściem na emeryturę (inną kwestią jest, czy
ustalenie to jest prawidłowe, powód utrzymuje bowiem, że rozwiązanie umowy o
pracę nastąpiło z powodu przejścia przez niego na rentę). Gdyby się przy tym ogra-
niczyć tylko do werbalnej warstwy tego ustalenia, to nieoczekiwana jest konkluzja
tego Sądu, z której wynika, że powodowi nie należy się odprawa, mimo że według
ustalenia tego Sądu „przeszedł on na emeryturę”, a w myśl art. 28 ustawy o pra-
cownikach urzędów państwowych odprawa należy się właśnie pracownikowi „prze-
chodzącemu na emeryturę lub rentę”. Prowadzi to do wniosku, że choć w myśl usta-
lenia Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych powód „przeszedł na emeryturę”, to nie
jest to jednak „przejście na emeryturę”, o którym mowa w art. 28 ustawy o pracowni-
kach urzędów państwowych. Twierdzenie to jest bezzasadne, gdyż z brzmienia art.
28 ustawy o pracownikach urzędów państwowych bezpośrednio nie wynikają te
ograniczenia pojmowania „przejścia” pracownika na emeryturę lub rentę, które przy-
jęte zostały przez Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, a mianowicie, że musi za-
chodzić określone następstwo zdarzeń w czasie, polegające na tym, iż przejście na
emeryturę lub rentę następuje równocześnie z rozwiązaniem stosunku pracy lub po
jego rozwiązaniu. Przy wykładni tego przepisu uwzględniać obecnie należy formułę
zawartą w art. 921
§ 1 KP (wprowadzonym do Kodeksu pracy w ramach jego noweli-
zacji z 2 lutego 1996 r.), który ustanowił zasadę, że każdemu pracownikowi przecho-
dzącemu na emeryturę lub rentę przysługuje odprawa w wysokości co najmniej jed-
nomiesięcznego wynagrodzenia. Skłania to do mniej restryktywnego niż miało to do
tej pory miejsce interpretowania przesłanek prawa do odprawy z tytułu przejścia na
emeryturę lub rentę, gdyż odprawa ta stała się świadczeniem powszechnym. W
przepisie art. 921
KP wyraźnie uzależnia się ją od tego, by stosunek pracy ustał w
związku z przejściem na rentę lub emeryturę. Potwierdza to ten kierunek wykładni
5
takich przepisów jak art. 28 ustawy o pracownikach urzędów państwowych, w któ-
rych wyraźnie nie wspomina się o ustaniu (rozwiązaniu) stosunku pracy, na gruncie
których pod pojęciem „przejścia” rozumie się tylko takie przypadki nabycia uprawnień
emerytalnych lub rentowych, którym towarzyszy ustanie (rozwiązanie) stosunku
pracy; gdy do ustania stosunku pracy nie dochodzi to tym samym nie może być
mowy o tym, że pracownik „przechodzi” na emeryturę lub rentę. „Związek” przewi-
dziany w art. 921
KP, a w konsekwencji i „przejście”, o którym mowa w art. 28 ustawy
o pracownikach urzędów państwowych, istnieje nie tylko wtedy, gdy nabycie upraw-
nień emerytalnych lub rentowych następuje po rozwiązaniu stosunku pracy ale także,
gdy je poprzedza; przepis art. 921
KP nie zawiera żadnego zastrzeżenia dotyczącego
pojmowania „związku”, w tym i ograniczenia czasowego, w tym znaczeniu, że nie
wyklucza istnienia „związku” w przypadkach, w których nabycie uprawnień emery-
talnych lub rentowych poprzedza ustanie stosunku pracy. W praktyce - z uwagi na
mechanizm rozwiązywania stosunków pracy i nabywania uprawnień emerytalnych i
rentowych – wyjątkowo dochodzi do takiego zsynchronizowania chwili nabycia tych
uprawnień i ustania stosunku pracy, że zdarzenia te następują w tej samej dacie,
przy czym często to jaka jest w danej sytuacji czasowa sekwencja zdarzeń zależy od
okoliczności przypadkowych, czy z określonego punktu widzenia drugorzędnych. Ta
między innymi okoliczność dodatkowo prowadzi do wniosku, że nabycie uprawnień
emerytalnych lub rentowych nie tylko może następować po dacie ustania stosunku
pracy ale także może je poprzedzać, byle tylko między ustaniem stosunku pracy a
nabyciem uprawnień do emerytury lub renty istniał „związek”. Słusznie w związku z
tą kwestią w kasacji zwraca się uwagę na art. 13 pkt 4 ustawy o pracownikach urzę-
dów państwowych, w którym przewidziano możliwość rozwiązania stosunku pracy z
mianowanym urzędnikiem państwowym z powodu trwałej utraty zdolności do wyko-
nywania pracy na zajmowanym stanowisku. By rozwiązanie stosunku pracy na pods-
tawie tego przepisu mogło nastąpić, wcześniej musi zostać stwierdzona niezdolność
do wykonywania pracy, przy czym jej stwierdzenie może prowadzić do nabycia przez
pracownika uprawnień rentowych, których uzyskanie z reguły będzie poprzedzać, a
w każdym razie może poprzedzać, rozwiązanie z nim stosunku pracy na podstawie
art. 13 pkt 4 ustawy o pracownikach urzędów państwowych. Trudno zaś w takim
przypadku negować, że między rozwiązaniem stosunku pracy (które co prawda
bezpośrednio następuje z powodu utraty zdolności do wykonywania pracy, ale z
reguły jest równocześnie źródłem uprawnień rentowych), a nabyciem w konkretnym
6
przypadku uprawnień rentowych, nie zachodzi wymagany związek.
Z powyżej wskazanych względów Sąd Najwyższy, stosowanie do art. 39313
§
1 KPC, orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================