Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 8 czerwca 2000 r.
II UKN 584/99
W sprawie o prawo do świadczenia z ubezpieczenia społecznego, które
jest uzależnione od wykazania wymaganej ilości okresów ubezpieczenia, w
uzasadnieniu wyroku (art. 328 § 2 KPC) należy dokładnie wskazać w latach,
miesiącach i dniach, okresy uwzględnione oraz pominięte.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Roman Kuczyński, Maria
Tyszel (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 8 czerwca 2000 r. sprawy z wniosku
Edwarda J. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w L. o eme-
ryturę górniczą, na skutek kasacji organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego
we Wrocławiu z dnia 2 czerwca 1999 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjnemu we
Wrocławiu do ponownego rozpoznania przy uwzględnieniu kosztów postępowania
kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu wyro-
kiem z dnia 9 listopada 1998 r. [...] oddalił odwołanie Edwarda J. (urodzonego 12
czerwca 1944 r.) od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w L. z dnia
8 maja 1997 r., którą odmówiono przyznania mu prawa do górniczej emerytury, po-
nieważ nie wykazał wymaganego okresu pracy górniczej. Sąd ten ustalił, że wnios-
kodawca zatrudniony od 28 czerwca 1968 r. w Zakładzie Doświadczalnym Kombi-
natu Górniczo-Hutniczego Miedzi w L., z zawodu chemik, wprawdzie wykonywał
pracę mieszaną, tj. częściowo pod ziemią, a częściowo na powierzchni, jednakże nie
wykazał, że w okresie co najmniej 15 lat zjeżdżał i pracował pod ziemią co najmniej
przez połowę dniówek w poszczególnych miesiącach. Przeciętną ilość zjazdów pod
ziemię Sąd ustalił na 7 miesięcznie. Jako podstawę prawną swego rozstrzygnięcia
2
wskazał art. 5 i 9 ust. 2 ustawy z dnia 1 lutego 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym
górników i ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1995 r., Nr 30, poz. 154 ze zm.).
Wyrokiem z dnia 2 czerwca 1999 r. Sąd Apelacyjny we Wrocławiu zmienił za-
skarżony przez wnioskodawcę wyrok Sądu pierwszej instancji oraz poprzedzającą go
decyzję organu rentowego i przyznał wnioskodawcy prawo do górniczej emerytury,
poczynając od dnia 1 marca 1997 r.
W kasacji, wniesionej na podstawach z art. 3911
pkt 1 i 2 KPC, organ rentowy
zaskarżonemu wyrokowi zarzucił: „naruszenie prawa materialnego przez błędną jego
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, w szczególności art. 5 ust. 1 oraz art. 9
ustawy o z.e.g. przez przyjęcie, iż powód Edward J. nabył prawo do emerytury górni-
czej od 1 marca 1997 r. oraz naruszenie przepisów postępowania mające istotny
wpływ na wynik sprawy a w szczególności naruszenie przepisu art. 233 i 241 KPC
poprzez nieuwzględnienie całokształtu materiału dowodowego wskazującego na to,
iż powód nie może uzyskać prawa do emerytury górniczej, albowiem świadkowie,
których zeznania dopuszczono jako dowód w sprawie, nie potwierdzają w całości
stanowiska Sądu Apelacyjnego”. Wniosek kasacyjny zmierzał do zmiany zaskarżo-
nego wyroku i oddalenia apelacji powoda, ewentualnie uchylenia zaskarżonego wy-
roku i przekazania sprawy do ponownego rozpatrzenia Sądowi Apelacyjnemu we
Wrocławiu, przy uwzględnieniu kosztów postępowania kasacyjnego.
Rozpoznając sprawę w granicach kasacji Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co
następuje:
Zgodnie z art. 39311
KPC Sąd Najwyższy jest związany granicami kasacji za-
kreślonymi podstawami i ich skonkretyzowania zarzutami, oraz wnioskami tego ściśle
prawnego środka zaskarżenia. Jednakże nie przekracza tych granic, uwzględniając
także naruszenia przepisu postępowania, wprawdzie wyraźnie nie wskazanego w
kasacji, jeśli to naruszenie pozostaje w związku z przytoczoną podstawą kasacyjną z
art. 3931
pkt 2 KPC i jej zarzutem naruszenia przepisu postępowania wskazanego w
kasacji, jeśli każde z tych naruszeń miało istotny wpływ na wynik sprawy.
W rozpatrywanej sprawie wnoszący kasację zasadnie zarzucił, że zaskarżony
wyrok został wydany z naruszeniem art. 233 § 1 KPC, jednakże zarzut ten należy
rozpatrywać w związku z istotnym dla wyniku sprawy naruszeniem przez Sąd Apela-
cyjny także art. 328 § 2 KPC. Zgodnie z tym przepisem, który odnosi się również do
3
orzeczenia Sądu drugiej instancji, uzasadnienie wyroku powinno zawierać wskazanie
podstawy faktycznej rozstrzygnięcia, a więc zarówno ustalenie faktów, które sąd
uznał za udowodnione, jak i dowodów, na których się oparł i przyczyn, dla których
innym dowodom odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, oraz wyjaśnienie pods-
tawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa. Uzasadnienie zaskarżonego
wyroku nie spełnia tych wymagań, co uniemożliwia kontrolę kasacyjną i - wobec roz-
strzygnięcia reformatoryjnego - usprawiedliwia podniesiony zarzut.
Przyjmując, że Zakład Doświadczalny Kombinatu Górniczo-Hutniczego Mie-
dzi, w którym wnioskodawca był zatrudniony jako chemik od 28 czerwca 1968 r., od-
powiada „(...) co do rozumienia pojęcia: ”zakładu górniczego” unormowaniom praw-
nym wynikającym z ustawy z dnia 1 lutego 1983 r. z.e.g. - art. 5 ust. 1 pkt 3 gdzie jest
mowa między innymi o podmiotach wykonujących dla kopalni podziemne roboty bu-
dowlano - montażowe i roboty przy wdrażaniu nowych urządzeń...”, Sąd Apelacyjny
powołał się na Okręgowy Urząd Górniczy, który zaliczył ten Zakład do grupy „zakłady
górnicze podziemne”. Pominął jednak, że była to decyzja wydana 11 listopada 1969
r., z zastrzeżeniem, że w przypadku zmiany warunków eksploatacji lub innych, kwa-
lifikacja Zakładu może zostać zmieniona. Nie wyjaśnił też, czy decyzja ta nie straciła
aktualności. Orzekając, że wnioskodawca od 1 marca 1997 r. spełnia warunki do
górniczej emerytury Sąd Apelacyjny nie ustalił, jakie okresy pracy wnioskodawcy
uznał za okresy pracy górniczej ograniczając się w uzasadnieniu do stwierdzenia, że:
„Wnioskodawca od początku swojej pracy zawodowej zajmował szereg stanowisk,
zbadać zatem należało zakresy czynności i ustalić jakiemu stanowisku obecnie wy-
nikającemu z Zarządzenia nr 9 Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 23.12.1994 r. od-
powiada praca wnioskodawcy wykonywana poprzednio w poszczególnych latach.
Dla oceny charakteru pracy istotny jest bowiem rodzaj spełnionych czynności, gdyż
nazwa samego stanowiska zmieniła się. W związku z tym przyjąć należało, że sta-
nowiska: inspektora ds. chemii górniczej (pod ziemią), starszy inspektor ds. chemii
górniczej (pod ziemią) i starszy inspektor – zastępca głównego inżyniera pionu che-
mii (pod ziemią) odpowiadają stanowiskom opisanym w załączniku nr 2 do powoła-
nego wyżej zarządzenia – czyli starszemu inspektorowi, inspektorowi dla określone-
go rodzaju robót wymienionemu wśród stanowisk średniego dozoru ruchu zakładu
(C-12), a stanowisko kierownika oddziału detoksyzacji – zastępca głównego inżynie-
ra pionu chemii (pod ziemią) – to stanowiska opisane pod pozycją C-11 załącznika nr
2. W tych okresach, jak również w latach od 1 października 1971 r. do 31 sierpnia
4
1982 r. wnioskodawca dokonywał co najmniej od 7 do 13 zjazdów pod ziemią. Wy-
konywana zatem była częściowo na powierzchni a częściowo pod ziemią. W świetle
powyższych okoliczności należało zatem przyjąć, że wnioskodawca spełnia warunki
opisane w art. 9 ustawy z dnia 1 lutego 1983 r. p z.e.g., gdyż ma wymagany wiek
(urodzony 12.06.1944 r.), posiada również wymaganym okres pracy górniczej. Cha-
rakter pracy wnioskodawcy wymagał bowiem zjazdów pod ziemią, gdyż inaczej nie
można było przeprowadzić prób doświadczalnych w skuteczności rozwiązań w za-
kresie ograniczenia np. ilość spalin wytwarzanych przez maszyny górnicze, które to
rozwiązania powstały w pracowni.
Dokonując ustaleń odmiennych od poczynionych przez Sąd Wojewódzki Sąd
Apelacyjny ani nie wskazał dowodów, na których się oparł ani nie zajął stanowiska
wobec materiału dowodowego zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji i
jego oceny, mimo że materiał ten został obszernie omówiony w uzasadnieniu wyroku
zaskarżonego apelacją. Stosownie do art. 382 KPC sąd drugiej instancji orzeka na
podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postę-
powaniu apelacyjnym. Oznacza to, że sąd rozpoznający apelację ma obowiązek
ustosunkowania się w uzasadnieniu swego rozstrzygnięcia do materiału dowodowe-
go stanowiącego podstawę faktyczną zaskarżonego orzeczenia sądu pierwszej ins-
tancji. Dokonanie oceny wszystkich dowodów mających w sprawie istotne znaczenie
jest tym bardziej konieczne, gdy sąd drugiej instancji zmienia zaskarżony wyrok i
orzeka co do istoty sprawy. Takiej oceny w rozpatrywanej sprawie Sąd Apelacyjny
nie przedstawił, dlatego też - jak wyżej wspomniano - kasacyjny zarzut naruszenia
art. 233 § 1 KPC Sąd Najwyższy uznał za usprawiedliwiony.
Słusznie też zarzucono w kasacji, że zaskarżony wyrok narusza art. 5 ust. 1
ustawy z dnia 1 lutego 1983 r. z.e.g. Zgodnie z pkt 3 tego przepisu zatrudnionym w
przedsiębiorstwach, zakładach i innych podmiotach w nim wymienionych pracowni-
kom, wykonującym dla kopalń określonych w pkt 1 między innymi roboty przy wdra-
żaniu nowych urządzeń, uznaje się za pracę górniczą te miesiące zatrudnienia, w
których co najmniej połowę dniówek roboczych przepracowali pod ziemią. Warunek
przepracowania połowy dniówek roboczych pod ziemią jest spełniony w tych mie-
siącach, w których pracownik przed 1 stycznia 1981 r. przepracował pod ziemią nie
mniej niż 13 dniówek, a od tego dnia – nie mniej niż 11. Stanowisko Sądu Apelacyj-
nego, że wnioskodawca, poczynając od pracy na stanowisku inspektora do spraw
5
chemii, wykonywał pracę górniczą, ponieważ: „dokonywał co najmniej 7 do 13 zjaz-
dów pod ziemią” w sposób ewidentny narusza ten przepis.
Określając pracę wnioskodawcy jako pracę mieszaną i przyjmując, że w okre-
sie od 1 października 1971 r. do 31 sierpnia 1982 r. czyli przez 10 lat i 11 miesięcy,
wykonywał pracę górniczą, Sąd naruszył zarówno art. 5 ust. 1 pkt 1 pkt 3 ustawy o
z.e.g., jak i jej art. 9 ust. 2. Stosownie bowiem do tego przepisu przyznanie wniosko-
dawcy, który nie ukończył 55 lat życia, prawa do górniczej emerytury wymagało wy-
kazania co najmniej 15 lat (180 miesięcy), w których przepracował pod ziemią wska-
zaną wyżej ilość dniówek oraz ustalenia, czy posiada wymagany łączny okres 25 lat
pracy górniczej, równorzędnej i okresów zaliczalnych do pracy górniczej. Wprawdzie
w zaskarżonym wyroku Sąd powołał art. 9 ustawy o z.e.g. (bez wskazania jego wła-
ściwej części i jej przytoczenia), jednakże tej podstawy prawnej nie wyjaśnił. W
szczególności, Sąd nie wykazał w uzasadnieniu ani tego, czy wnioskodawca przez
25 lat wykonywał pracę, o której stanowi ten przepis ani, że pracę określoną w art. 5
ust. 1 pkt. 3 ustawy o z.e.g. wykonywał przez 15 lat.
Sąd Najwyższy zwraca uwagę, że wnioskodawca nie przedstawił wykazów
dniówek dołowych w poszczególnych miesiącach nie tylko za okres pracy, który był
przedmiotem oceny Sądu ale również za lata 1983 - 1997, mimo że zakłady pracy
zatrudniające pracowników wykonujących prace mieszane są zobowiązane do pro-
wadzenia wykazów ich „dniówek dołowych”, a również, przynajmniej w markowniach
i lampowniach, poszczególnych kopalń powinna znajdować się dokumentacja zjaz-
dów osób, nie będących ich pracownikami, które wykonywały określone prace pod
ziemią.
Sąd Najwyższy przypomina, że zgodnie z utrwaloną, wieloletnią praktyką są-
dową, jeżeli prawo do świadczenia z ubezpieczenia społecznego lub jego wysokość
są uzależnione od wykazania stosownej ilości okresów składkowych, nieskładkowych
i uwzględnianych (w niektórych aktach normatywnych sprzed 1 stycznia 1999 r.
zwanych okresami zatrudnienia, równorzędnymi, zaliczalnymi), to w uzasadnieniu
wyroku należy dokładnie wskazać obliczone w latach, miesiącach i dniach zarówno
te okresy, które uwzględnił organ rentowy oraz te, które sąd uznaje za udowodnione,
jak również i te, które nie zostały uwzględnione.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy, uznając za usprawiedliwione
obydwie przytoczone podstawy kasacyjne, na podstawie art. 39313
KPC orzekł jak w
sentencji wyroku.
6
========================================