Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 7 lipca 2000 r.
I PKN 728/99
Ocena "wyłączności" przyczyny rozwiązania stosunku pracy (art. 10 ust.
1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z
pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o
zmianie niektórych ustaw, Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.) powinna
uwzględniać, że jednym z motywów rozwiązania przez pracodawcę umowy o
pracę jest odmowa pracownika przyjęcia proponowanych mu nowych warun-
ków. Jeżeli odmowa nie zasługuje na aprobatę i stanowi jeden z motywów de-
cyzji pracodawcy to przyczyna z art. 1 ust. 1 tej ustawy nie jest przyczyną wy-
łączną.
Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka,
Walerian Sanetra (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 7 lipca 2000 r. sprawy z powództwa
Józefa B. przeciwko Instytutowi Górnictwa Naftowego i Gazownictwa w K. o odpra-
wę, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Krakowie z dnia 2 września 1999 r. [...]
o d d a l i ł kasację i nie obciążył powoda kosztami postępowania kasacyjne-
go.
U z a s a d n i e n i e
W imieniu powoda Józefa B. wniesiona została kasacja od wyroku Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie z dnia 2 września
1999 r. [...], którym zmieniono wyrok (oddalając powództwo i odrzucając apelację
powoda) Sądu Rejonowego-Sądu Pracy dla Krakowa Nowej Huty z dnia 15 kwietnia
1999 r. [...].
Sąd Pracy tytułem odprawy zasądził od strony pozwanej (Instytutu Górnictwa
Naftowego i Gazownictwa w K.) na rzecz powoda kwotę 5.025 zł. Do dnia 15 stycz-
2
nia 1998 r. powód był kierownikiem Laboratorium Badawczego Palników Gazowych i
Olejowych, które do 31 grudnia 1997 r. miało swą siedzibę przy ul. L. Na posiedzeniu
Rady Nadzorczej Instytutu, które odbyło się 4 grudnia 1997 r. zdecydowano o włą-
czeniu Laboratorium kierowanego przez powoda (GL) do Zakładu Inżynierii Proce-
sów Gazowniczych (GI) z uwagi na zbieżność wykonywanych prac. Do końca listo-
pada 1997 r. w Laboratorium GL zatrudnionych było 5 pracowników, po czym 2 zo-
stało przeniesionych do Laboratorium (GU) oraz do Zakładu Inżynierii Procesów Ga-
zowych, co spowodowało cofnięcie powodowi od 1 stycznia 1998 r. dodatku funkcyj-
nego. Pismem z dnia 4 grudnia 1997 r. pozwany poinformował powoda o tym, że od
31 grudnia 1997 r. przenosi Laboratorium GU z ul. L. do budynku I.G.N.G. przy ulicy
B. (decyzję tę podjęto ze względów ekonomicznych). Powód pismo z 4 grudnia 1997
r. (dotyczące przeniesienia siedziby Laboratorium) potraktował jako wypowiedzenie
zmieniające warunki pracy i płacy (o czym poinformował pracodawcę), gdyż jego
zdaniem przeniesienie praktycznie uniemożliwiało dalszą działalność Laboratorium w
zakresie przydzielonego mu tematu. Z dniem 15 stycznia 1998 r. doszło do likwidacji
Laboratorium GL w oparciu o zarządzenie [...] Dyrektora Instytutu z dnia 14 stycznia
1998 r. Powód z dniem 15 stycznia został odwołany z funkcji kierownika Laborato-
rium, o czym został poinformowany pismem z dnia 16 stycznia 1998 r. Pismem z
dnia 11 lutego 1998 r. powód odmówił przyjęcia zaproponowanych mu warunków
pracy i ostatecznie doszło do rozwiązania umowy o pracę z dniem 31 marca 1998 r.
w drodze wypowiedzenia dokonanego przez pracodawcę wobec odmowy przyjęcia
zaproponowanych warunków. Sąd Pracy przyjął, że zebrany materiał dowodowy
wskazuje w sposób jednoznaczny, iż strony potraktowały pismo z dnia 4 grudnia
1997 r. jako wypowiedzenie zmieniające. Zdaniem Sądu, przyczyną wypowiedzenia
była likwidacja Laboratorium GL, którego powód był kierownikiem, a okoliczność, iż
do tej likwidacji doszło, była między stronami bezsporna. Sąd uznał, że nie ma pod-
staw do przyjęcia, iż do likwidacji Laboratorium GL doszło dopiero po odmowie przy-
jęcia warunków pracy przez powoda, gdyż w następstwie tego brak było osoby kom-
petentnej do kierowania pracami Laboratorium. Przeczy temu – zdaniem Sądu Pracy
– to, że decyzja o likwidacji Laboratorium została podjęta 15 stycznia 1998 r., pod-
czas gdy powód przedstawił swoje stanowisko w tej kwestii dopiero 11 lutego 1998 r.
Sąd Pracy uznał, że brak było podstaw do potraktowania odmowy przyjęcia nowej
propozycji pracy jako współprzyczyny rozwiązania umowy o pracę. Zdaniem tego
Sądu, rozwiązanie umowy o pracę z powodem nastąpiło z przyczyn określonych w
3
art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywa-
nia z pracownikami stosunków pracy z przyczyn leżących po stronie pracodawcy
oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.), tj. z powodu
likwidacji Laboratorium, wobec czego przysługuje mu prawo do odprawy z art. 8 ust.
1 i 2 tej ustawy.
Apelację od wyroku Sądu pierwszej instancji złożyły obie strony, przy czym
Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych za zasadną uznał tylko apelację strony poz-
wanej. Uznał on, że Sąd Pracy przy dokonaniu prawidłowych ustaleń faktycznych
wyciągnął niewłaściwe wnioski, które doprowadziły do uznania, że zostały spełnione
przesłanki z art. 8 ustawy z 28 grudnia 1989 r. do zasądzenia odprawy. W ocenie
Sądu drugiej instancji Sąd Pracy trafnie wskazał wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9
listopada 1990 r., I PR 335/90 (OSP z 1991 r., z. 9, poz. 212), w którym przyjęto że
okoliczność, iż rozwiązanie stosunku pracy następuje w trybie wypowiedzenia zmie-
niającego, a nie w drodze wypowiedzenia definitywnego, ma jedynie znaczenie dla
oceny, czy przyczyny z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. stanowiły wy-
łączny powód rozwiązania stosunku pracy, jeżeli bowiem pracownikowi zapropono-
wano odpowiednią pracę, to odmowa jej przyjęcia może być w pewnym wypadku
potraktowana jako współprzyczyna rozwiązania stosunku pracy (por. również wyrok z
5 marca 1991 r., I PR 457/90 oraz z 26 kwietnia 1991 r., I PZP 10/91). Sąd Najwyż-
szy wielokrotnie podkreślał, że ustawę z dnia 28 grudnia 1989 r. stosuje się także do
rozwiązania umów o pracę w wyniku odmowy przyjęcia nowych warunków pracy
(przy wypowiedzeniu zmieniającym), ale w przypadku, gdy taka odmowa jest uza-
sadniona okolicznościami sprawy. Z przedstawionych w stanie faktycznym okolicz-
ności wynika, że strona pozwana pismem z dnia 4 grudnia 1997 r. poinformowała
powoda, że z dniem 31 grudnia 1997 r. przenosi Laboratorium Badawcze Palników
Gazowych i Olejowych z ul. L. do budynku I.G.N. i G. przy ul. B. W odpowiedzi na to
powód pismem z dnia 29 grudnia 1997 r. informuje Dyrektora Instytutu (Józefa R.),
że nie może przyjąć przeniesienia Laboratorium jedynie jako zmiany adresu pracy,
gdyż jest to dla niego zasadnicza zmiana warunków pracy, wobec czego pismo z
dnia 4 grudnia traktuje jako wypowiedzenie warunków pracy i w ustawowym terminie
wypowie się odnośnie przyjęcia nowych warunków pracy. Zarządzenie [...] Dyrektora
Instytutu Górnictwa Naftowego i Gazownictwa z dnia 14 stycznia 1998 r. w sprawie
organizacji wewnętrznej faktycznie zlikwidowało z dniem 15 stycznia 1998 r. Labo-
ratorium GL. Postanawiało ono równocześnie, że aparatura stanowiska do badań
4
zostanie przeniesiona do Laboratorium Urządzeń Grzewczych, a także zakres dzia-
łania tego Laboratorium zostaje poszerzony o dotychczasową problematykę realizo-
waną w Laboratorium GL, tj. Laboratorium, którego pracami kierował powód. Zarzą-
dzenie to powołuje jako przyczynę rozwiązania Laboratorium GL pismo zastępcy Dy-
rektora (A.F.) z dnia 13 stycznia. W piśmie tym informuje on, że przeprowadził roz-
mowę z powodem, który potwierdził chęć odejścia z Instytutu. Dyrektor poinformował
powoda, że w takiej sytuacji występuje z wnioskiem o rozwiązanie Laboratorium GL i
przekazanie aparatury oraz części zakładu do Laboratorium GU; powód tę informację
przyjął do wiadomości. W piśmie skierowanym do powoda z dnia 16 stycznia 1998 r.
(którym odwołano go z funkcji kierownika Laboratorium) strona pozwana informuje
powoda, że do dnia 31 marca 1998 r., tj. do dnia rozwiązania umowy o pracę w opar-
ciu o złożone przez powoda wypowiedzenie (pismo z dnia 29 grudnia 1997 r.) będzie
on podlegał bezpośrednio zastępcy Dyrektora – Kierownikowi Systemu Jakości. Po-
wód w odpowiedzi (pismem z dnia 22 stycznia 1998 r., które wpłynęło do Instytutu 27
stycznia 1998 r.) informuje Dyrektora Instytutu, że stwierdzenie „w oparciu o złożone
przez Pana wypowiedzenie” nie jest zgodne z treścią przytoczonego pisma. Powód
podnosi, że rozwiązanie umowy o pracę może nastąpić nie w oparciu o złożone
przez niego wypowiedzenie, a w oparciu o wypowiedzenie dokonane przez Instytut,
przy czym termin do przyjęcia nowych warunków pracy upływa 15 lutego 1998 r. Pi-
smem z dnia 11 lutego powód informuje swego pracodawcę, że nie przyjmuje wypo-
wiedzenia warunków pracy i płacy. Strona pozwana przyjęła to do wiadomości i
ostatecznie – wydając powodowi świadectwo pracy – jako sposób rozwiązania
umowy o pracę wskazała wypowiedzenie dokonane przez pracodawcę i nieprzyjęcie
proponowanych warunków. W ocenie Sądu drugiej instancji, przedstawione okolicz-
ności nie dają podstaw do przyjęcia, że wyłączną przyczyną rozwiązania z powodem
umowy o pracę były okoliczności określone w art. 1 ust. 1 ustawy z 28 grudnia 1989
r. Aczkolwiek strona pozwana ostatecznie przyjęła stanowisko powoda, że do
rozwiązania umowy o pracę doszło na skutek odmowy przyjęcia przez niego nowych,
zaproponowanych warunków pracy, to jednakże nie można pominąć istotnej kwestii,
że wyznaczenie pracownikowi przez pracodawcę innego miejsca zatrudnienia przy
zachowaniu dotychczasowego rodzaju pracy i wynagrodzenia mieści się w ramach
pracowniczego podporządkowania i nie wymaga wypowiedzenia warunków pracy i
płacy (wyrok SN z 19 lutego 1976 r., I PRN 5/76, OSNCP z 1976 r., z. 10). Wyłączną
przyczyną rozwiązania stosunku pracy z powodem nie była likwidacja Laboratorium i
5
zmniejszenie zatrudnienia, gdyż na stanowisku powoda nie został zatrudniony żaden
pracownik, a likwidacja nastąpiła przed złożeniem przez powoda oświadczenia o
nieprzyjęciu nowych warunków pracy. Przeniesienie Laboratorium z ul. L. na ul. B.
(do siedziby Instytutu) miało na celu zmniejszenie kosztów działania Laboratorium
GU, a co za tym idzie całego Instytutu, nie zaś jego likwidację, do której doszło w
wyniku stanowiska powoda, który nie chciał się pogodzić z przeniesieniem Laborato-
rium. Dyrektor A.F. wyraźnie kilkakrotnie stwierdził, że gdyby powód nie podjął decy-
zji odejścia z pracy, to Laboratorium nadal funkcjonowałoby, o czym powód był po-
informowany. Choć oficjalnie powód odmówił przyjęcia nowych warunków dopiero 12
lutego 1998 r., to jednak zgromadzony materiał dowodowy sprawy wskazuje jedno-
znacznie, że okoliczność ta była znana stronie pozwanej wcześniej i właśnie ona
ostatecznie zadecydowała o likwidacji Laboratorium. A.F. na temat zmian w Labora-
torium rozmawiał z powodem kilka razy, zapewniając go, że jeżeli zostanie w Labo-
ratorium to będzie nadal jego kierownikiem, natomiast gdy zrezygnuje z dalszej pracy
to Laboratorium zostanie zlikwidowane, gdyż nie będzie osoby kompetentnej do jego
prowadzenia. To, że zdaniem powoda Laboratorium nie miało perspektywy w przy-
szłości, w żadnym wypadku nie wskazuje, że to wyłącznie przyczyny ekonomiczne
(brak zleceń) spowodowały likwidację laboratorium, jak to przyjął Sąd pierwszej ins-
tancji.
W skardze kasacyjnej zaskarżonemu nią wyrokowi zarzuca się, że narusza on
art. 42 § 2 KP w związku z art. 10 ust. 1 i art. 1 ust. 1 ustawy z 28 grudnia 1989 r.
„przez przyjęcie, że powód otrzymał od pozwanego pracodawcy propozycję nowych
warunków zatrudnienia, a zatem, że brak jest podstaw do przyjęcia tezy, że zaistniały
w sprawie przesłanki do uznania, iż rozwiązanie umowy o pracę nastąpiło z przyczyn
leżących wyłącznie po stronie pozwanego".
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw i w następstwie tego
nie została przez Sąd Najwyższy uwzględniona. Zarzut w niej zawarty (jej podstawa)
ograniczony został do twierdzenia, iż w sprawie doszło do naruszenia przepisów
prawa materialnego (art. 42 § 2 KP w związku z art. 1 ust. 1 i art. 10 ust. 1 ustawy z
28 grudnia 1989 r.) przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie. Z uza-
sadnienia kasacji wynika jednakże, że zarzut ten oparty został na zanegowaniu
6
ustaleń o charakterze faktycznym dokonanych przez Sąd drugiej instancji. Wynika z
tego, że przesłanką dla twierdzenia o niewłaściwym zastosowaniu wskazanych w
kasacji przepisów prawa materialnego (gdy idzie o błędną ich wykładnię w kasacji
brak jest jakichkolwiek twierdzeń, które miałyby tego dowodzić) jest w istocie inny
stan faktyczny sprawy niż ten, który stanowił podstawę subsumcji dokonanej przez
Sąd drugiej instancji. W szczególności twierdzi się w niej, że powód nie otrzymał pro-
pozycji zatrudnienia na nowych warunkach pracy, co koresponduje z zarzutem naru-
szenia art. 42 § 2 KP, który przewiduje, iż wypowiedzenie warunków pracy lub płacy
uważa się za dokonane, jeżeli pracownikowi zaproponowano na piśmie nowe warun-
ki. Podstawę rozstrzygnięcia wydanego przez Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
było jednakże ustalenie faktyczne, że doszło do wypowiedzenia warunków pracy po-
wodowi i zaproponowania nowych, których on nie przyjął, skutkiem czego nastąpiło
rozwiązanie umowy o pracę. Ustalenie to nie zostało skutecznie zakwestionowane w
skardze kasacyjnej, mimo iż w jej uzasadnieniu twierdzi się, że jest ono błędne.
Ustaleń faktycznych nie można bowiem w kasacji kwestionować w sposób bezpo-
średni, bo podstawę kasacji może stanowić jedynie zarzut naruszenia prawa (mate-
rialnego lub procesowego – 3931
KPC), można je natomiast podważać w sposób po-
średni wykazując, iż są one nieuprawnione z uwagi na naruszenie przepisów postę-
powania, których dopuścił się sąd w zaskarżonym wyroku. Zarzutów naruszenia
prawa procesowego kasacja jednakże nie zawiera, a to oznacza, iż dla Sądu Naj-
wyższego miarodajne są te ustalenia natury faktycznej, które legły u podłoża zas-
karżonego rozstrzygnięcia Sądu drugiej instancji. Sąd Najwyższy rozstrzyga bowiem
sprawę w granicach kasacji (art. 39311
KPC), które wyznaczone są przede wszystkim
przez jej podstawę (konkretne przepisy, których pogwałcenie się zarzuca) oraz jej
uzasadnienie (art. 3933
KPC). W ocenie Sądu Najwyższego, uznając prawidłowość
ustalenia faktycznej podstawy rozstrzygnięcia – bo nie została ona w kasacji sku-
tecznie zakwestionowana - za trafne, w konsekwencji należy uznać rozstrzygnięcie,
że brak było przesłanek do przyznania powodowi dochodzonej przez niego odprawy.
Istotne jest przy tym to, że w kasacji nie przedstawia się jakichś innych racji, poza
tymi, które wywodzone są z odmiennych twierdzeń natury faktycznej, które mogłyby
wskazywać na to, że Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych dokonał błędnej wykład-
ni i niewłaściwie zastosował art. 42 § 2 KP w związku z art. 1 ust. 1 i art. 10 ust. 1
ustawy z 28 grudnia 1989 r. Ponadto, gdyby przyjąć twierdzenie kasacji, że powodo-
wi nie zaproponowano nowych warunków pracy, to oznaczałoby to w gruncie rzeczy,
7
że umowa o pracę się nie rozwiązała (powód takiego twierdzenia jednakże nie
przyjmuje skoro dochodzi odprawy z tytułu rozwiązania stosunku pracy), bo wypo-
wiedzenie zmieniające uważa się za dokonane tylko wtedy, gdy zostaną zapropono-
wane nowe warunki, a jednocześnie skarżący się stoi na stanowisku, że to nie on
wypowiedział umowę o pracę i równocześnie nie twierdzi (a w każdym razie brak
takiej wyraźnej tezy w kasacji), że rozwiązanie jej nastąpiło w wyniku wypowiedzenia
(definitywnego) dokonanego przez stronę pozwaną. W ogólności zarzut naruszenia
art. 42 § 2 KP jest bezzasadny, gdyż jego przesłanką jest twierdzenie, że powodowi
nie zaproponowano nowych warunków pracy, natomiast z wiążących w niniejszym
postępowaniu kasacyjnym ustaleń Sądu drugiej instancji wynika, iż było inaczej. Nie-
zależnie od tego należy stwierdzić, że z ustaleń tych wynika, iż jednym z powodów,
dla których ostatecznie doszło do rozwiązania łączącej strony umowy o pracę była
odmowa powoda kontynuowania pracy na zajmowanym stanowisku po dokonanych
przekształceniach organizacyjnych (przeniesieniu Laboratorium, którym kierował). To
zaś oznacza, że nawet gdyby przyjąć - do czego w świetle zarzutów kasacji nie ma
podstaw - że do rozwiązania umowy o pracę doszło w następstwie wypowiedzenia jej
przez stronę pozwaną, to i tak brak byłoby uzasadnienia dla przyznania powodowi
odprawy, gdyż w takim stanie rzeczy nie można by uważać, że zmiany organizacyjne
(art. 1 ust. 1 ustawy z 28 grudnia 1989 r.) stanowiły wyłączny powód uzasadniający
rozwiązanie stosunku pracy w rozumieniu art. 10 ust. 1 ustawy z 28 grudnia 1989 r.
Odmowa wykonywania pracy na stanowisku kierownika po dokonaniu planowanych
zmian w zakresie organizacji i umiejscowienia (wielkości i podporządkowania)
kierowanej przez powoda jednostki organizacyjnej, stanowi tak istotną okoliczność w
rozpoznawanej sprawie, iż uzasadnia twierdzenie, że przyczyny organizacyjne nie
były wyłącznym powodem rozwiązania umowy o pracę. Bez tej odmowy do
rozwiązania umowy o pracę by nie doszło, a jednocześnie z uwagi na racjonalność
przesłanek (organizacyjno-ekonomiczne uzasadnienie) decyzji w sprawie
przeniesienia Laboratorium oraz zakres przewidywanych zmian warunków pracy
podwoda, należy uznać, że zasadne było oczekiwanie, iż zaaprobuje on dokonane
zmiany. W tym stanie rzeczy odmowę podjęcia (kontynuowania) pracy na stanowis-
ku, które ulega reorganizacji, należy uznać za współprzyczynę rozwiązania umowy o
pracę w pojęciu art. 10 ust. 1 ustawy z 28 grudnia 1989 r. Dla oceny wyłączności
przyczyny rozwiązania stosunku pracy w rozumieniu art. 10 ust. 1 ustawy z 28 grud-
nia 1989 r. istotne jest bowiem nie tylko to, czy rozwiązanie to jest następstwem
8
wypowiedzenia zmieniającego w związku z odrzuceniem przez pracownika zapropo-
nowanych mu warunków pracy lub płacy, ale także i to, że jednym z motywów roz-
wiązania przez pracodawcę umowy o pracę jest odmowa pracownika przyjęcia pro-
ponowanych mu nowych warunków, mimo że nie stanowiła ona elementu wypowie-
dzenia zmieniającego, a jedynie poprzedzała wypowiedzenie (definitywne) umowy o
pracę. Jeżeli odmowy tej w okolicznościach danej sprawy nie można uznać – z uwagi
na interesy pracodawcy, jak i właściwie pojęty interes pracownika – za usprawiedli-
wioną czy zasługującą na aprobatę, to uzasadnia to twierdzenie (gdy stanowiła ona
jeden z motywów decyzji pracodawcy) – i tak jest w niniejszej sprawie – że przyczyny
(przyczyna) z art. 1 ust. 1 ustawy z 28 grudnia 1989 r. nie stanowią wyłącznego
powodu uzasadniającego rozwiązanie stosunku pracy (art. 10 ust. 1 ustawy z 28
grudnia 1989 r.).
Mając na względzie powyżej przedstawione racje Sąd Najwyższy, stosownie
do art. 39312
KPC, orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================