Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 7 lipca 2000 r.
I PKN 731/99
1. Krótki okres zatrudnienia i wypowiedzenie umowy o pracę przez pra-
cownika, którego z pracodawcą wiąże klauzula konkurencyjna (art. 1012
§ 1 KP)
nie stanowi przyczyny ustania obowiązywania zakazu konkurencji przed upły-
wem umówionego terminu (art. 1012
§ 2 KP).
2. Umowne odszkodowanie ryczałtowe przysługujące pracownikowi
przez uzgodniony okres obowiązywania zakazu konkurencji ma charakter wy-
płaty gwarancyjnej i wymaga jedynie wykazania, że pracownik powstrzymał się
od działalności konkurencyjnej.
Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Zbigniew Myszka (spra-
wozdawca), Walerian Sanetra.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 7 lipca 2000 r. sprawy z powództwa
Aleksandra K. przeciwko B.S. Spółce z o.o. w L. o odszkodowanie, na skutek kasacji
strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Szczecinie z dnia 24 marca 1999 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Szczecinie wyrokiem
z dnia 24 marca 1999 r. zmienił zaskarżony apelacją przez powoda Aleksandra K.
wyrok Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Szczecinie z dnia 23 listopada 1998 r. [...],
oddalający powództwo, w ten sposób, że zasądził na jego rzecz od pozwanej B.S.
Spółki z o.o. w L. kwotę 9.080,76 zł z ustawowymi odsetkami tytułem umownego od-
szkodowania za nieprowadzenie działalności konkurencyjnej przez okres 12 miesię-
cy od ustania stosunku pracy w wysokości 25 % wynagrodzenia. Dalej idące rosz-
czenia powoda Sąd ten oddalił.
W sprawie tej ustalono, że powód był zatrudniony u strony pozwanej, począt-
2
kowo na podstawie umowy o dzieło przez okres jednego miesiąca, a następnie na
podstawie umowy o pracę od dnia 3 września do 30 listopada 1996 r. na stanowisku
dyrektora w wymiarze ¾ etatu. Nawiązując stosunek pracy strony zawarły umowę o
zakazie konkurencji, w której powód zobowiązał się do nieprowadzenia działalności
konkurencyjnej przez okres 12 miesięcy po ustaniu stosunku pracy, w zamian za co
pozwana zobowiązała się wypłacić mu odszkodowanie w wysokości 25% wynagro-
dzenia, jakie otrzymywał przed zakończeniem stosunku pracy, płatne w 12 miesięcz-
nych ratach. W okresie zatrudnienia u strony pozwanej powód otrzymywał wynagro-
dzenie o równowartości 1650 DM. Pozwana Spółka produkowała i montowała
przedmioty powszechnego użytku, w tym produkty elektroniki. Podczas zatrudnienia
powód otrzymał korzystniejszą ofertę pracy w innej firmie, której nie chciał odrzucić.
Poinformował o niej członka Zarządu pozwanej M.S., a następnie wypowiedział
umowę o pracę ze skutkiem rozwiązującym stosunek pracy w dniu 30 listopada 1996
r. M.S. w rozmowie z powodem zwolnił go z zakazu podejmowania działalności kon-
kurencyjnej, uznając, że zbyt krótki czas zatrudnienia u strony pozwanej uniemożli-
wiał zapoznanie się przez powoda z „tajnikami” prowadzenia firmy. Oświadczenie
takie zostało powtórzone między tymi samymi osobami podczas rozmowy telefonicz-
nej w styczniu 1997 r. Po ustaniu stosunku pracy powód zatrudnił się od dnia 1 grud-
nia 1996 r. w firmie „S.K.” w C., która zajmuje się wyposażeniem kuchni na statkach
wycieczkowych, na stanowisku prezesa zarządu z wynagrodzeniem 3500 DM mie-
sięcznie.
Na podstawie takich ustaleń Sąd Okręgowy odrzucił stanowisko Sądu pierw-
szej instancji, który przyjął, iż umowny zakaz konkurencji wygasł z powodu niewywią-
zywania się przez pozwanego pracodawcę z obowiązku wypłacenia odszkodowania.
Sąd drugiej instancji argumentował, że umowna klauzula konkurencyjna ma charak-
ter umowy wzajemnej, w której pracownik zobowiązuje się powstrzymać od działal-
ności konkurencyjnej przez uzgodniony okres, a pracodawca zobowiązuje się do wy-
płaty odszkodowania. Do rozwiązania takiej umowy wzajemnie zobowiązującej ko-
nieczne jest zgodne oświadczenie woli obu stron, na co powód nie wyraził zgody. W
konsekwencji jednostronne oświadczenie woli strony pozwanej nie wywołało żadnych
skutków prawnych (art. 72 KC a contrario w związku z art. 300 KP). Niewywiązywa-
nie się pozwanego pracodawcy z obowiązku zapłaty uzgodnionego odszkodowania,
jakie powoduje wygaśnięcie umowy (art. 1012
§ 2 KP), zwalnia pracownika z obo-
wiązku niepodejmowania działalności konkurencyjnej, który może wówczas podjąć
3
taką działalność, bez uwolnienia się pracodawcy z powinności zapłaty umówionego
odszkodowania. Pozwany pracodawca nie wykazał również, że ustały przyczyny
uzasadniające zakaz konkurencji. W szczególności taką okolicznością nie był krótki
okres zatrudnienia powoda. W konsekwencji Sąd Okręgowy przyjął, że pozwany pra-
codawca był zobowiązany do zapłaty powodowi przez okres 12 miesięcy od ustania
stosunku pracy odszkodowania z tytułu uzgodnionego zakazu podejmowania działal-
ności konkurencyjnej w wysokości 25% wynagrodzenia powoda sprzed ustania za-
trudnienia.
W kasacji strona pozwana podniosła zarzuty naruszenia prawa materialnego
przez błędną wykładnię art. 1012
§ 2 KP i uznanie, że nie zaistniały przyczyny wyga-
śnięcia zakazu konkurencji, a także przyjęcie, że dla rozwiązania tej umowy koniecz-
ne jest zgodne oświadczenie woli obu stron. W ocenie skarżącej brak obawy podję-
cia przez powoda działalności konkurencyjnej, jaki powstał przed ustaniem stosunku
pracy, w wyniku czego powód został zwolniony z tego zakazu, prowadził do ustania
obowiązku zapłaty umówionego odszkodowania. Za takim stanowiskiem przemawia
nadużycie prawa przez powoda (art. 8 KP), który sam wypowiedział umowę o pracę
w celu przyjęcia w niekonkurencyjnej firmie znacznie korzystniejszej oferty pracy,
przez co nie poniósł jakiejkolwiek szkody. Ponadto podstawę ewentualnego zasą-
dzenia dochodzonego odszkodowania powinno stanowić faktyczne wynagrodzenie
wypłacone powodowi w okresie jego 3 miesięcznego zatrudnienia, dlatego można by
zasądzić na jego rzecz 25% sumy wynagrodzenia otrzymanego przed ustaniem sto-
sunku pracy. Natomiast zasądzenie odszkodowania od rocznej sumy hipotetycznego
wynagrodzenia było sprzeczne z brzmieniem art. 1012
§ 3 KP oraz z zasadami
współżycia społecznego (art. 8 KP) i czynność taka była nieważna na mocy art. 58
KC.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest nieuzasadniona. Sąd drugiej instancji nie naruszył art. 1012
§ 2
KP, ponieważ w sprawie nie zaistniały przyczyny unicestwiające uzgodniony zakaz
konkurencji wynikający z autonomicznej, odpłatnej, terminowej i wzajemnej klauzuli
konkurencyjnej uzupełniającej umowę o pracę. Nie wystąpiła sytuacja określona w
tym przepisie, który stanowi, że przyjęty przez pracownika zakaz konkurencji prze-
staje go obowiązywać przed upływem terminu, na jaki została zawarta umowa, w
4
razie ustania przyczyn uzasadniających taki zakaz lub niewywiązania się pracodaw-
cy z obowiązku wypłaty odszkodowania. Ustawową przyczyną uzasadniającą zakaz
konkurencji jest - według brzmienia art. 1012
§ 1 KP - dostęp pracownika do szcze-
gólnie ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na
szkodę. W rozpoznawanej sprawie pozwany pracodawca nie twierdził, że tego ro-
dzaju przyczyna ustała, a jedynie utrzymywał, że wskutek krótkiego okresu zatrud-
nienia powód nie mógł wykorzystać zdobytych informacji o działalności pracodawcy
do prowadzenia działalności konkurencyjnej, jakiej zresztą powód niespornie nie
podjął po wypowiedzeniu umowy o pracę. Nie wystąpiła zatem taka sytuacja, w wyni-
ku której powód w czasie trwania stosunku pracy nie miał dostępu do szczególnie
ważnych informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę, a
przeto nie ustała ustawowa przyczyna uzasadniająca uzgodniony zakaz konkurencji
w rozumieniu art. 1012
§ 2 KP i to w sposób, jaki mógłby prowadzić do ustania obo-
wiązku pracodawcy wypłaty odszkodowania. Krótki okres zatrudnienia i wypowiedze-
nie umowy o pracę przez pracownika, który uzgodnił z pracodawcą klauzulę konku-
rencyjną (art. 1012
§ 1 KP), nie stanowi o ustaniu ustawowej przyczyny uzasadniają-
cej zaprzestanie obowiązywania zakazu konkurencji przed upływem umówionego
terminu (art. 1012
§ 2 KP).
Zresztą ustanie zakazu konkurencji wcale nie przesądza o automatycznym
ustaniu skutków prawnych klauzuli konkurencyjnej w zakresie obowiązku zapłaty
przez pracodawcę umówionego odszkodowania pracownikowi. Oczywiście bezza-
sadne było w tym zakresie stanowisko Sądu pierwszej instancji, który przyjął, że nie-
wywiązywanie się pracodawcy z obowiązku wypłaty odszkodowania, jakie prowadzi
do ustania zakazu konkurencji przed upływem uzgodnionego terminu jego ekspiracji,
spowodowało wygaśnięcie całej klauzuli konkurencyjnej, w tym zwolnienie praco-
dawcy z obowiązku zapłaty umówionego odszkodowania. W żaden racjonalny spo-
sób nie można było przyjąć, na co trafnie zwrócił uwagę Sąd drugiej instancji, że
niewykonywanie zobowiązania może prowadzić do jego wygaśnięcia. Skoro równo-
cześnie strony nie uzgodniły w umowie o zakazie konkurencji innych niż ustawowa
przyczyn ustania zakazu konkurencji ani tym bardziej okoliczności zwalniających
pracodawcę z obowiązku wypłaty uzgodnionego odszkodowania, to nie wystąpiły -
podlegające ocenie sądowej - przesłanki uchylenia się pracodawcy od powinności
jego zapłaty.
Ponadto zgodnie z treścią art. 1013
KP, umowy o zakazie konkurencji wyma-
5
gają formy pisemnej pod rygorem nieważności, co oznacza konieczność przestrze-
gania takiej formy także w przypadkach zmiany lub rozwiązania takich umów wza-
jemnych przed upływem ich terminów ekspiracji. Z wiążących Sąd Najwyższy ustaleń
faktycznych Sądu drugiej instancji wynikało, że strony nie porozumiały się na piśmie
w zakresie wzajemnego zwolnienia się z uzgodnionych powinności, przeto jedno-
stronne ustne zwolnienie powoda przez pozwanego pracodawcę z zakazu konkuren-
cji nie wywołało wynikających z odstąpienia od umowy wzajemnej skutków prawnych
w zakresie należnego pracownikowi odszkodowania, których ocena następuje we-
dług odpowiednich przepisów Kodeksu cywilnego (art. 487-497 KC w związku z art.
300 KP), a tych skarżący nie powołał jako podstaw kasacyjnych.
Należało także mieć na uwadze, że umowne odszkodowanie ryczałtowe,
przysługujące za niepodejmowanie w ustalonym okresie działalności konkurencyjnej
w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego
taką działalność i przez uzgodniony okres obowiązywania zakazu konkurencji, ma
charakter odszkodowawczej wypłaty gwarancyjnej, co oznacza, że nie jest konieczne
wykazanie powstania innej szkody, niż wynikającej z powstrzymywania się od pro-
wadzenia takiej działalności przez zobowiązanego pracownika. Wypłata odszkodo-
wania następuje w tej samej, umówionej przez strony klauzuli konkurencyjnej, wyso-
kości, bez względu na wysokość szkody majątkowej, która wskutek powstrzymania
się pracownika od działalności konkurencyjnej może być wyższa, ale także niższa,
niż gwarantowane odszkodowanie pracodawcy. Poza tym pracownik może w ogóle
nie ponieść szkody, jeżeli - tak jak w rozpoznawanej sprawie - podejmie niekonku-
rencyjne zatrudnienie za wyższym wynagrodzeniem.
Skorzystanie przez powoda z przysługującego mu odszkodowania nie może
być potraktowane jako nadużycie prawa (art. 8 KP), jeżeli według miarodajnych
ustaleń nie podjął on jakichkolwiek działań sprzecznych ze społeczno-gospodarczym
przeznaczeniem prawa lub zasadami współżycia społecznego. W szczególności brak
było jakichkolwiek podstaw prawnych do ograniczenia umownie określonych upraw-
nień powoda z tej przyczyny, że pozwany pracodawca z pełną świadomością i bez
uzgodnienia jakichkolwiek sposobów wcześniejszego jej wyekspirowania, zawarł z
pracownikiem klauzulę konkurencyjną na okres 12 miesięcy, już przy zawarciu
umowy na okres próbny, która służy przecież do sprawdzenia zawodowej przydatno-
ści pracownika, ale rozwiązuje się z upływem okresu próby, a przed jego upływem
może być rozwiązana za wypowiedzeniem (art. 30 § 2 KP) i pracownik skorzystał z
6
tej możliwości rozwiązania stosunku pracy.
Przysługujące przez okres obowiązywania zakazu konkurencji umowne odsz-
kodowanie gwarancyjne jest wyliczane od wynagrodzenia otrzymywanego, tj. pobie-
ranego przez pracownika przed ustaniem stosunku pracy (art. 1012
§ 3 KP), a nie od
sumy wynagrodzenia faktycznie otrzymanego. Nieracjonalność stanowiska skarżą-
cego, że powodowi należało zasądzić 25% faktycznie pobranego wynagrodzenia w
okresie jego trzymiesięcznego zatrudnienia byłaby oczywista w przypadku wcześ-
niejszego okresu zatrudnienia powoda przekraczającego umówiony okres obowiązy-
wania zakazu konkurencji, co wymagałaby zasądzenia wyższego odszkodowania niż
umówione. Zasądzenie na rzecz powoda odszkodowania w umówionej kwocie gwa-
rancyjnej nie naruszało zatem ani art. 1012
§ 3 KP, ani art. 8 KP, a prawidłowe orze-
czenie Sądu drugiej instancji w tej materii w żadnym razie nie było - według określe-
nia skarżącego - „nieważną czynnością na mocy art. 58 KC”.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy oddalił kasację na podstawie art.
39312
KPC.
========================================