Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 7 lipca 2000 r., III CZP 27/00
Przewodniczący: Sędzia SN Andrzej Wypiórkiewicz
Sędziowie SN: Stanisław Dąbrowski (sprawozdawca), Marian Kocon
Sąd Najwyższy przy udziale Prokuratora Prokuratury Krajowej Jana
Szewczyka w sprawie z wniosku wierzyciela Powszechnej Kasy Oszczędności BP,
V Oddział w P. przy uczestnictwie dłużnika Felicji K. o nadanie bankowemu tytułowi
egzekucyjnemu klauzuli wykonalności po rozpoznaniu na posiedzeniu jawnym dnia
7 lipca 2000 r. zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w
Poznaniu postanowieniem z dnia 14 kwietnia 2000 r. do rozstrzygnięcia w trybie art.
390 k.p.c.:
„1) Czy wymagania formalne bankowego tytułu egzekucyjnego wynikające z
treści art. 96 ust. 2 Prawa bankowego (Dz.U. z 1997 r., Nr 140, poz. 939 ze zm.) a
dotyczące obowiązku wskazania odsetek wraz z „terminami ich płatności” obejmują
również:
– wykazaną w tytule egzekucyjnym kwotę odsetek skapitalizowanych, czy też
zwrot ten dotyczy tylko odsetek bieżących ?
– obowiązek wskazania przez bank wysokości odsetek umownych bądź
ustawowych ?
2) Czy w razie nie spełnienia przez bank wszystkich wymagań formalnych
przewidzianych w art. 96 ust. 2 Prawa bankowego, dopuszczalne jest nadanie
klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu tylko częściowo ?”
podjął następującą uchwałę:
1. W bankowym tytule egzekucyjnym wymagane jest oznaczenie
wysokości i terminów płatności wszelkich odsetek, których egzekucja ma być
prowadzona.
2. Dopuszczalne jest nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi
egzekucyjnemu w części dotyczącej zobowiązań dłużnika prawidłowo
oznaczonych.
Uzasadnienie
Wierzyciel Powszechna Kasa Oszczędności Bank Państwowy, V Oddział w P.
złożył wniosek o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi
egzekucyjnemu przeciwko Felicji K. Do wniosku Bank załączył tytuł bankowy, z
którego wynika, że Felicja K. jest dłużnikiem PKO BP w związku z niedoborem na
rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym. Na zadłużenie składają
się następujące kwoty: niespłacona należność 8325,46 zł, odsetki karne 2826,27 zł
oraz koszty 10 zł
Dalsze odsetki w wysokości 34% w stosunku rocznym, przy zachowaniu
zmiennej stopy procentowej, naliczane miały być od dnia 10 września 1999 r. od
kwoty 8325,46 zł.
Postanowieniem z dnia 5 stycznia 2000 r. Sąd Rejonowy oddalił wniosek. Sąd
ten uznał, że wierzyciel nie zachował wszystkich wymogów, jakie są przewidziane w
art. 96 ust. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (Dz.U. Nr 140,
poz. 939 ze zm. – dalej " Pr.bank."). Zdaniem Sądu Rejonowego, nie tylko nie
został określony rodzaj odsetek (umowne czy ustawowe), ale również w sposób
właściwy nie wskazano terminu ich płatności. W przedłożonym tytule egzekucyjnym
figuruje tylko skapitalizowana kwota odsetek, brak jest natomiast daty początkowej,
od której odsetki te zaczęły być naliczane.
Rozpoznając zażalenie wierzyciela, Sąd Okręgowy w Poznaniu powziął
wątpliwość prawną przytoczoną na wstępie uchwały, którą przedstawił Sądowi
Najwyższemu do rozstrzygnięcia na podstawie art. 390 § 1 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 96 ust. 2 Pr.bank. określa wymagania, które powinien spełniać
bankowy tytuł egzekucyjny. Należy do nich między innymi oznaczenie wysokości
zobowiązań dłużnika wraz z odsetkami i terminami ich płatności.
W ustawie nie zostało zdefiniowane pojęcie odsetek. Definicji takiej nie
zawierają również przepisy kodeksu cywilnego. Mimo to, rozumienie pojęcia
odsetek na ogół nie nastręcza trudności. Przez odsetki rozumie się dodatkową
kwotę pieniężną, jaką dłużnik ma zwrócić obok głównego długu. Z ekonomicznego
punktu widzenia odsetki spełniają funkcję wynagrodzenia za korzystanie z
pieniędzy lub quasi odszkodowania, a niekiedy także funkcję waloryzacyjną.
W przedstawionym zagadnieniu prawnym przeciwstawia się odsetki
skapitalizowane odsetkom bieżącym oraz umowne ustawowym. Użyte pojęcia nie
są jednoznaczne. Przez kapitalizację rozumie się niekiedy doliczenie zaległych
odsetek do dłużnej sumy na podstawie umowy stron, o czym mowa w art. 482 § 1
k.c. W takim wypadku następuje przekształcenie zaległych odsetek w świadczenie
główne i od chwili doliczenia nie można już mówić o istnieniu odsetek.
Mianem skapitalizowanych odsetek często określa się odsetki wyrażone
w kwocie pieniężnej. Wymagalne odsetki można bowiem wyrazić w dwojaki sposób.
Zazwyczaj czyni się to za pomocą stopy procentowej od świadczenia głównego. Nie
ma jednak przeszkód, żeby wyliczyć konkretną kwotę. Tak postąpił wierzyciel –
Bank, obliczając w wystawionym przez siebie tytule egzekucyjnym kwotę odsetek,
które nazwał odsetkami „karnymi”. Odmienność wynikająca z wyrażenia odsetek
bądź za pomocą stopy procentowej, bądź z obliczenia ich sumy za określony czas,
ma charakter wyłącznie arytmetyczny, nie ma zaś wpływu na ich istotę. Odsetek
bieżących, to jest jeszcze nie wymagalnych, które stopniowo narastają, aż do chwili
spełnienia świadczenia głównego, nie da się wyrazić w inny sposób niż przy
pomocy stopy procentowej.
Z brzmienia art. 96 ust. 2 Pr.bank. nie wynika, żeby rygory dotyczące odsetek
objętych bankowym tytułem wykonawczym różnić się miały w zależności od terminu
wymagalności lub sposobu ich wyrażenia.
Zróżnicowania takiego nie uzasadniają także względy celowościowe.
Wskazanie wysokości i terminów płatności odsetek jest niezbędne dla
postępowania egzekucyjnego. W razie wymienienia w tytule egzekucyjnym kwoty
należnych odsetek, niespełnienie tych wymogów uniemożliwiałoby weryfikacje
prawidłowości dokonanego przez wierzyciela obliczenia, jeżeli zaś chodzi o odsetki
wyrażone za pomocą stopy procentowej, bez wskazania wysokości i terminów
płatności, w ogóle nie byłoby możliwe ustalenie kwoty podlegającej egzekucji.
O odsetkach ustawowych można mówić w odniesieniu do odsetek, których
obowiązek zapłaty wynika z ustawy lub których wysokość stopy procentowej
określona jest przez ustawę. Podobnie, pojęcie odsetek umownych oznacza
odsetki, które należą się z mocy umowy lub odsetki, których wysokość stopy
procentowej jest wynikiem umowy. Niezależnie od tego, co się rozumie przez
odsetki ustawowe i umowne, nie ma racjonalnych przesłanek do kwestionowania,
że obowiązek wskazania w bankowym tytule egzekucyjnym wysokości i terminów
płatności dotyczy wszystkich wymienionych rodzajów odsetek.
Wobec brzmienia art. 96 Pr.bank. uzasadniona jest wątpliwość, czy
bankowemu tytułowi egzekucyjnemu można tylko w części nadać klauzulę
wykonalności. Prima facie zdawać by się mogło, że uprawniony jest pogląd, że ten
tytuł egzekucyjny stanowi integralną całość. Należy jednak mieć na względzie, że
bankowy tytuł egzekucyjny obejmuje tylko świadczenie pieniężne, ze swojej natury
podzielne.
W wypadku, gdy tytuł dotyczy świadczenia głównego i odsetek, występują
nawet dwa odrębne świadczenia pieniężne. Odsetki mają wprawdzie charakter
akcesoryjny, jednakże jeżeli już powstaną, to uzyskują samoistny byt prawny,
niezależny od długu głównego. Żądając zapłaty należnych odsetek, bank może
prolongować zapłatę długu głównego lub odwrotnie. Absurdalne byłoby założenie,
że w razie częściowej prolongaty długu bank traci uprawnienie do wystawienia
bankowego tytułu egzekucyjnego.
Ze względów praktycznych przyjąć trzeba, że bankowy tytuł egzekucyjny
niekoniecznie musi dotyczyć całości długu. Może on obejmować tylko świadczenie
główne lub jego część, tylko odsetki lub ich część albo też część świadczenia
głównego i część odsetek. Analogicznie należy przyjąć, że przy częściowo
wadliwym oznaczeniu zobowiązań dłużnika dopuszczalne jest nadanie klauzuli
wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu w części dotyczącej zobowiązań
dłużnika prawidłowo oznaczonych.
Wbrew obawom Sądu Okręgowego, rozwiązanie to nie pozostaje
w sprzeczności z art. 96 ust. 3 Pr.bank., zgodnie z którym, więcej niż jeden tytuł
egzekucyjny można wystawić tylko w razie egzekucji przeciwko kilku osobom lub z
kilku części składowych majątku dłużnika. Przepis art. 96 ust. 3 określa wyjątki od
zasady, że tytuł egzekucyjny wystawiony jest tylko w jednym egzemplarzu. Przepis
ten nie dotyczy sytuacji, gdy tytuły egzekucyjne dotyczą różnych świadczeń lub
różnych części świadczenia podzielnego.
Mając powyższe na względzie, Sąd Najwyższy, na podstawie art. 390 k.p.c.,
rozstrzygnął przedstawione zagadnienie prawne, jak w uchwale.