Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 20 lipca 2000 r.
I PKN 732/99
Spór, w którym związek zawodowy domaga się, by uznano go za stronę
układu zbiorowego pracy, nie jest sporem z zakresu prawa pracy w rozumieniu
art. 476 § 1 KPC i nie należy do drogi sądowej.
Przewodniczący SSN Walerian Sanetra (autor uzasadnienia), Sędziowie SN:
Katarzyna Gonera, Andrzej Kijowski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 20 lipca 2000 r. sprawy z powództwa
Komisji Zakładowej Wolnego Związku Zawodowego „Sierpień 80” Fabryki Aparatury
Pomiarowej „P.” Spółki Akcyjnej w W. przeciwko: 1) Fabryce Aparatury Pomiarowej
„P.” Spółce Akcyjnej w Ś., 2) Okręgowemu Inspektoratowi Pracy w W., 3) Komisji
Zakładowej Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” Fa-
bryki Aparatury Pomiarowej „P.” Spółce Akcyjnej w Ś. o ustalenie, na skutek kasacji
strony powodowej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Świdnicy z dnia 23 września 1999 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu Rejonowe-
go-Sądu Pracy w Świdnicy z dnia 19 maja 1999 r. [...] i odrzucił pozew;
nie obciążył strony powodowej kosztami postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
W imieniu Komisji Zakładowej Wolnego Związku Zawodowego „Sierpień 80”
Fabryki Aparatury Pomiarowej „P.” Spółki Akcyjnej w Ś., wniesiona została kasacja
od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Świdnicy z
dnia 23 września 1999 r. [...], którym oddalono jej apelację od wyroku Sądu Rejono-
wego-Sądu Pracy w Świdnicy z dnia 19 maja 1999 r. [...]. Sąd Pracy oddalił po-
wództwo Komisji Zakładowej WZZ „Sierpień 80” przy FAP „P.” SA w Ś. przeciwko: 1.
Fabryce Aparatury Pomiarowej „P.” SA w Ś., 2. Okręgowemu Inspektoratowi Pracy w
W. i 3. Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” przy FAP „P.” SA w Ś. o ustalenie, iż
2
strona powodowa jest następcą prawnym Związku Zawodowego Pracowników FAP
„P.” SA w Ś. i w związku z tym posiada zdolność układową jako strona zakładowego
układu zbiorowego pracy zarejestrowanego pod nr [...]. Związek Zawodowy Pracow-
ników FAP „P.” SA został zarejestrowany 25 marca 1993 r. W dniu 25 listopada 1995
r. został zawarty zakładowy układ zbiorowy pracy, który ze strony związkowej podpi-
sany został przez Związek Zawodowy Pracowników FAP „P.” SA oraz przez NSZZ
„Solidarność” przy FAP „P.” SA. Uchwałą z 17 kwietnia 1998 r. zebranie delegatów
Związku Zawodowego Pracowników FAP „P.” SA zdecydowało o wstąpieniu w
struktury Wolnego Związku Zawodowego „Sierpień 80”. Na wniosek Związku Zawo-
dowego Pracowników FAP „P.” SA został on wykreślony z rejestru związków zawo-
dowych postanowieniem sądu z dnia 18 kwietnia 1998 r. W dniu 5 maja 1998 r. Za-
rząd „P.” SA i NSZZ „Solidarność” oraz WZZ „Sierpień 80” oświadczyły, iż rozwiązują
układ zbiorowy pracy, zaś Zarząd „P.” SA wystąpił do obu organizacji związkowych o
podjęcie rokowań nad wprowadzeniem nowego układu zbiorowego pracy. W dniu 16
czerwca 1998 r. strona powodowa wyraziła gotowość przystąpienia do rozmów nad
nowym układem zbiorowym pracy. W dniu 17 września 1998 r. FAP „P.” SA i NSZZ
„Solidarność” przy FAP „P.” SA podpisały protokół dodatkowy do układu zbiorowego
pracy z dnia 25 listopada 1995 r. Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Pracy
doszedł do wniosku, iż: „1. skoro doszło do rozwiązania UZP a FAP „P.” SA zatwier-
dził reprezentatywność WZZ „Sierpień 80” to nieważny jest protokół dodatkowy do
UZP z dnia 17.XI. 1998 r., skoro nie podpisały go wszystkie strony układu; 2. WZZ
„Sierpień 80” nie stał się „automatycznie” stroną UZP z dniem 25.XI.95 r. ale „...skoro
strona ZUZP stwierdziła reprezentatywność WZZ „Sierpień 80” przy FAP „P.” SA w
Ś. to przyjąć należy, iż tym samym zgodziły się na wstąpienie tej organizacji związ-
kowej w prawa i obowiązki strony ZUZP – w rozumieniu art. 2419
§ 2 kp. Z tych też
względów powództwo podlegało oddaleniu. 3. Przepisy kodeksu pracy ani ustawy o
związkach zawodowych nie przewidują instytucji następstwa prawnego związków
zawodowych, co również uzasadniało oddalenie powództwa”.
Oddalając apelację strony pozwanej Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
szczególności stwierdził, że w polskim prawie nie istnieje instytucja następstwa
prawnego związków zawodowych. Roszczenie strony powodowej musiało więc ulec
oddaleniu z uwagi na brak podstawy prawnej. Przepisy art. 24129
§ 1 i § 2 KP regu-
lują jedynie kwestię przejścia praw i obowiązków stron układu zakładowego, w przy-
padku podziału zakładowej organizacji związkowej lub połączenia takich organizacji.
3
W art. 2419
§ 3 KP uregulowana jest kwestia nabycia praw i obowiązków strony
układu przez organizację, która układu nie podpisała lub która powstała po jego za-
warciu. W tym ostatnim przypadku – a z takim mamy do czynienia w rozpoznawanej
sprawie – do nabycia praw strony układu wymagana jest zgoda stron układu. Jak
twierdzi sama strona powodowa, o taką zgodę nie występowała. Nie można podzielić
poglądu skarżącego, że Związek Zawodowy Pracowników FAP „P.” SA miał prawo
przystąpić do struktur WZZ „Sierpień 80”. Jest to sprzeczne z art. 2 ust. 1 ustawy o
związkach zawodowych, który wyraźnie, jednoznacznie stanowi, iż prawo tworzenia i
wstępowania do związków zawodowych mają pracownicy. Ogólne zebranie
delegatów Związku Zawodowego Pracowników FAP „P.” SA „nie było więc władne
podjąć decyzji o – jak pisze się w pozwie – zbiorowym wstąpieniem członków ZZP
FAP „P.” SA w szeregi WZZ Sierpień 80”. „Nie zmienia to jednak faktu – legalnie czy
też nie - przy FAP „P.” SA powstała w IV 98 [...] nowa organizacja związkowa – WZZ
„Sierpień 80”. Związek Zawodowy Pracowników FAP „P.” SA przestał istnieć w chwili
wyrejestrowania go z rejestru związków zawodowych w czerwcu 98 r. Przez pewien
okres czasu działały więc w FAP „P.” SA 3 organizacje związkowe”. Tożsamość
(nawet w 100%) członków wcześniejszej jak i późniejszej organizacji związkowej nie
daje podstaw do uznania ciągłości prawnej obu związków. Zupełnie bez znaczenia w
sprawie jest (na co powołuje się nie tylko skarżący, ale i Sąd pierwszej instancji)
stwierdzenie reprezentatywności WZZ „Sierpień 80”. Okoliczność ta jest wymagana
tylko i wyłącznie przy układach ponadzakładowych. W przypadku zakładowego
układu zbiorowego pracy każda organizacja związkowa ma prawo prowadzić
rokowania i później podpisać układ (art. 24124
KP i art. 24125
§ 6 KP). Sąd drugiej
instancji zwrócił ponadto uwagę na oczywisty błąd w ustaleniach faktycznych doko-
nanych przez Sąd Pracy. Brak było bowiem podstaw do uznania, iż doszło do zgod-
nego oświadczenia stron układu o jego rozwiązaniu. Sąd wyciągnął ten mylny wnio-
sek z oświadczenia strony pozwanej [...], które było tylko propozycją dla strony
związkowej, co wynikało wprost z pisma z 5 maja 1998 r. [...]. Przeoczone zostało, iż
pod oświadczeniem nie podpisały się organizacje związkowe (w istocie prawo jego
podpisania miała tylko NSZZ „Solidarność”). „Na skutek tego mylnego ustalenia
praktycznie całe rozważania Sądu Rejonowego okazały się bez znaczenia. Nie
zmienia to jednak faktu, iż wyrok ostatecznie odpowiadał prawu a apelacja jako bez-
zasadna z mocy art. 385 kpc podlegała oddaleniu”
Skarga kasacyjna zarzuca zaskarżonemu nią wyrokowi, iż narusza on: 1. art.
4
2 i 11 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. Nr 55, poz.
234 ze zm.) „poprzez przyjęcie, że Związek Zawodowy Pracowników FAP „P.” S.A.
nie miał prawa przystąpić do struktur Wolnego Związku Zawodowego „Sierpień 80” –
Konfederacja”, 2. § 37 Statutu Związku Zawodowego Pracowników FAP „P.” S.A.
oraz § 16 ust. 2 Statutu Wolnego Związku Zawodowego „Sierpień 80” „poprzez
przyjęcie, że Ogólne Zebranie Delegatów Związku Zawodowego Pracowników FAP
„P.” S.A. nie było władne uchwalić wstąpienia swoich członków w szeregi Wolnego
Związku Zawodowego „Sierpień 80” – Konfederacja”, oraz 3. 2419
§ 2 i 3 KP. „po-
przez przyjęcie, że przekształcenie Komisji Zakładowej Związku Zawodowego Pra-
cowników FAP „P.” S.A. w Komisję Zakładową Wolnego Związku Zawodowego
„Sierpień 80” FAP „P.” S.A., przy zachowaniu nieprzerwanej ciągłości prawnej auto-
matycznie wyeliminowało tę organizację związkową jako stronę Zakładowego Układu
Zbiorowego Pracy”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja nie ma usprawiedliwionych podstaw. Niezależnie od tego - i co waż-
niejsze - w rozpoznawanej sprawie zachodzi nieważność postępowania z uwagi na
niedopuszczalność drogi sądowej, którą to nieważność Sąd Najwyższy uwzględnia z
urzędu (art. 39311
KPC w związku z art. 379 pkt 1 KPC). W myśl art. 199 § 1 pkt 1
KPC z uwagi na niedopuszczalność drogi sądowej pozew w rozpoznawanej sprawie
powinien zostać odrzucony, zaś zgodnie z art. 39316
KPC jeżeli pozew ulegał odrzu-
ceniu, Sąd Najwyższy uchyla wydane w sprawie wyroki i odrzuca pozew. Jak wynika
z uzasadnienia wyroku Sądu pierwszej instancji (a pośrednio także i z uzasadnienia
wyroku Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych) powstały spór nie dotyczył następ-
stwa prawnego strony powodowej po wcześniej istniejącym związku zawodowym
(Związku Zawodowym Pracowników Fabryki Aparatury Pomiarowej „P.” SA) w sensie
ogólnym, lecz jedynie w zakresie w jakim mogło to mieć znaczenie dla rozstrzygnię-
cia kwestii, czy stał się on stroną wcześniej zawartego zakładowego układu zbioro-
wego pracy, a więc następstwa prawnego w zakresie praw i obowiązków strony tego
układu zbiorowego. W istocie więc spór dotyczył tego, czy strona powodowa stała się
stroną zakładowego układu zbiorowego pracy. Spór tego typu, podobnie jak i spór
dotyczący ogólnego (nie dotyczącego następstwa prawnego w zakresie praw i obo-
wiązków majątkowych łączących się z osobowością prawną poszczególnych związ-
5
ków zawodowych) następstwa prawnego jednego związku zawodowego po drugim
związku zawodowym, nie jest sporem z zakresu prawa pracy w rozumieniu art. 1
KPC. W przepisie tym nie idzie bowiem o wszelkie sprawy z zakresu prawa pracy,
tak jak pojęcie tych spraw i tego prawa jest rozumiane w nauce prawa pracy. Spra-
wami z zakresu prawa pracy w rozumieniu art. 1 KPC są bowiem tylko te, które wyli-
czone zostały w art. 476 § 1 KPC oraz te, do których przepisy Kodeksu postępowa-
nia cywilnego stosuje się z mocy ustaw szczególnych, przy zastrzeżeniu, iż rozstrzy-
gane mają one być w trybie postępowania odrębnego w sprawach z zakresu prawa
pracy. W ogólniejszym ujęciu do kategorii spraw z zakresu prawa pracy w pojęciu art.
1 KPC mogą być zaliczone także i niektóre sprawy załatwiane w trybie postępowania
nieprocesowego, które powstają na tle stosunków prawnych zaliczanych w nauce
prawa pracy do zakresu prawa pracy (np. kwestie dotyczące rejestracji związków
zawodowych i rejestracji układów zbiorowych pracy). Spór, w którym związek zawo-
dowy domaga się od innego związku zawodowego, od pracodawcy i od okręgowego
inspektora pracy, by traktowali go jako stronę zakładowego układu zbiorowego pracy,
czy też, by pracodawca i związek zawodowy (związki zawodowe) jako strony układu
zbiorowego pracy wyraziły zgodę na wstąpienie przezeń w prawa i obowiązki strony
układu zbiorowego pracy (art. 2419
§ 3 KP), nie jest sprawą z zakresu prawa pracy w
pojęciu art. 476 § 1 KPC. W szczególności bowiem nie idzie w tym wypadku o
sprawę o roszczenia ze stosunku pracy lub z nim związane, czy też o roszczenia z
innych stosunków prawnych, do których z mocy odrębnych przepisów stosuje się
przepisy prawa pracy. W przepisie art. 476 § 1 KPC idzie bowiem o roszczenia typu
cywilnoprawnego (zobowiązaniowego), a nie o wszelkie możliwe roszczenia, w tym
takie, których źródłem są stosunki organizacyjne, administracyjnoprawne, czy wyni-
kające z upoważnienia do uczestniczenia w tworzeniu aktów prawnych (stosunki
normodawcze). Układ zbiorowy pracy w całości jest źródłem prawa. Dotyczy to także
tzw. postanowień obligacyjnych układu, a w każdym razie postanowienia te nie mogą
być identyfikowane ze zobowiązaniem w rozumieniu cywilistycznym, a wobec tego
strony tego układu nie mogą być traktowane jako strony stosunku zobowią-
zaniowego. Tym samym ewentualne roszczenie np. związku zawodowego, by trak-
tować go jako stronę układu zbiorowego pracy, nie jest roszczeniem, o którym mowa
w art. 476 § 1 KPC. Prowadzi to do wniosku, że domaganie się przez stronę powo-
dową uznania jej za stronę zakładowego układu zbiorowego pracy, a tym samym jej
kompetencji do kształtowania jego treści, nie mieści się w pojęciu spraw z zakresu
6
prawa pracy w rozumieniu art. 476 § 1 KPC, a także – skoro sprawy tego typu nie
zostały mocą ustaw szczególnych przekazane na drogę postępowania cywilnego -
art. 1 KPC. To zaś oznacza, że droga sądowa w rozumieniu Kodeksu postępowania
cywilnego jest w tego rodzaju sprawach wyłączona, a tym samym wniesione przez
Komisję Zakładową Wolnego Związku Zawodowego „Sierpień 80” powództwo jest
niedopuszczalne. Dodać wypada, że wyznaczenie przez art. 476 § 1 KPC zakresu
spraw mieszących się w kategorii spraw z zakresu prawa pracy ma oczywiście od-
powiednie konsekwencje także w zakresie pojmowania stosunku prawnego i prawa
w wypadku wystąpienia na podstawie art. 189 KPC – tak jak ma to miejsce w niniej-
szej sprawie – z powództwem o ustalenie. Domagać się na jego podstawie można
bowiem ustalenia istnienia lub nieistnienia tylko takiego stosunku prawnego lub
prawa, które ma naturę zobowiązaniową (cywilistyczną), a więc - w przypadku spraw
z zakresu prawa pracy – gdy żądanie dotyczy ustalenia stosunków prawnych i praw
podmiotowych ujętych w art. 476 § 1 KPC. Spór jaki powstał między stroną powodo-
wą a stronami zakładowego układu zbiorowego pracy jest w istocie sporem z zakre-
su zbiorowego prawa pracy (stosunków zbiorowego prawa pracy). Tego typu spory
zasadniczo (tradycyjnie) nie podlegają rozstrzygnięciom sądów powszechnych (są-
dów pracy). Wszczynane przez związki zawodowe w interesie pracowników spory
dotyczące warunków pracy, płac lub świadczeń socjalnych, a także praw i wolności
związkowych, należą do kategorii sporów zbiorowych między pracownikami (związ-
kami zawodowymi) a pracodawcami w rozumieniu ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o
rozwiązywaniu sporów zbiorowych (Dz.U. Nr 55, poz. 236 ze zm.), które w myśl zało-
żeń przyjętych w tej ustawie rozwiązywane są w trybie pozasądowym (pośrednio
wynika to z analizy art. 4 ust. 1 tej ustawy, który przeciwstawia spory zbiorowe indy-
widualnym żądaniom pracowników rozstrzyganym w postępowaniu przed organami
rozstrzygającymi spory o roszczenia pracowników). Żądanie przez stronę powodową
od Fabryki Aparatury Pomiarowej „P.”, by Fabryka ta uważała ją za stronę zakłado-
wego układu zbiorowego pracy, ponieważ idzie o prawa i wolności związkowe, mo-
głoby stać się przedmiotem sporu zbiorowego, a wobec tego nie może należeć do
drogi sądowej. Skierowanie podobnego żądania w stosunku do drugiego związku
zawodowego w istocie oznacza powstanie tzw. konfliktu organizacyjnego w łonie
ruchu zawodowego, który również nie należy do drogi sądowej. Niezrozumiałe jest
skierowanie powództwa przeciwko okręgowemu inspektorowi pracy. Inspektor ten
wprawdzie dokonuje rejestracji zakładowych układów zbiorowych pracy, która w
7
pewnym zakresie poddana jest kontroli sądu pracy (w trybie przepisów Kodeksu po-
stępowania cywilnego o postępowaniu nieprocesowym), ale w wytoczonej przez
stronę powodową sprawie nie idzie o kwestię rejestracji układu zbiorowego pracy,
który stał się źródłem sporu. W konsekwencji w zakresie stanowiącym przedmiot
sporu trudno dopatrzyć się jakiegoś stosunku prawnego między stroną powodową a
okręgowym inspektorem pracy, a w każdym razie przyjmując nawet, iż jest inaczej,
nie ma podstaw, by uważać, że jest to stosunek prawny, o którym mowa w art. 476 §
1 KPC. Niezależnie od tego należy jeszcze raz podkreślić, że w istocie przedmiotem
sporu jest ustalenie kompetencji strony powodowej w zakresie zawierania (do-
konywania zmian) zakładowego układu zbiorowego pracy, co do pewnego stopnia
może przypominać spór dotyczący uczestniczenia związku zawodowego np. w wy-
daniu aktu wykonawczego do ustawy, który trudno uważać za spór nadający się do
rozstrzygnięcia w drodze sądowej. Wymierzanie sprawiedliwości, do czego zgodnie z
Konstytucją RP (art. 175 ust. 1) powołane są sądy, polega na stosowaniu normy
prawnej do określonych stanów faktycznych, nie zaś na badaniu prawidłowości usta-
nawiania aktów normatywnych, a więc kontrolowaniu treści źródeł prawa i trybu ich
tworzenia. Inaczej mówiąc rolą sądu jest badanie, czy ustanowione prawo zostało w
konkretnie sprawie (na tle określonego stanu faktycznego) naruszone, natomiast
jego zadaniem nie jest rozstrzyganie sporu (w oderwaniu od rozstrzygnięcia konkret-
nej sprawy), czy prawo to zostało ustanowione w przewidzianym trybie przez upo-
ważnione do tego podmioty, oznaczałoby to bowiem „sąd nad prawem”, a nie wy-
mierzanie sprawiedliwości w konkretnej sprawie. Mając to na względzie należy
stwierdzić, że wyłączenie drogi sądowej w sprawach dotyczących uprawnienia do
nawiązywania, zmiany i rozwiązywania układów zbiorowych pracy, nie stanowi na-
ruszenia konstytucyjnego prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji RP). Wprawdzie
przepis ten stanowi, że każdy ma prawo do rozpatrzenia „sprawy” przez sąd, ale
ustalając zakres pojęcia „sprawy” w rozumieniu tego przepisu nie można czynić tego
w sposób abstrakcyjny i nie brać pod uwagę tego, że sądy powołane są do wymie-
rzania sprawiedliwości, a nie do kontrolowania tworzenia prawa (źródeł prawa), na co
wskazuje nie tylko art. 175 ust. 1 Konstytucji RP, ale także kontekst prawa do sądu w
jej art. 45 ust. 1 (w przepisie tym mowa jest bowiem o prawie do „sprawiedliwego”
rozpatrzenia sprawy). Nie każda więc sprawa, z którą mogą występować i występują
nieraz do sądu strony, jest „sprawą” w pojęciu art. 45 ust. 1 Konstytucji RP.
Z powyżej wskazanych względów Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39316
8
KPC, orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================