Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 26 września 2000 r.
I PKN 51/00
Wprowadzenie na podstawie rozporządzenia Ministra Edukacji Narodo-
wej z dnia 20 maja 1997 r. w sprawie rozciągnięcia niektórych przepisów Karty
Nauczyciela na pracowników Ochotniczych Hufców Pracy, dla których praca
dydaktyczna i wychowawcza stanowi podstawowe zajęcie (Dz.U. Nr 53, poz.
340) dla pedagogów i wychowawców obowiązkowego wymiaru zajęć opiekuń-
czych i wychowawczych, prowadzonych bezpośrednio z uczestnikami OHP,
powoduje obowiązek zastosowania przepisów o wynagrodzeniu za pracę w
godzinach ponadwymiarowych (art. 35 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta
Nauczyciela, jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 56, poz. 357 ze zm. i § 6 rozpo-
rządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 marca 1997 r. w sprawie wy-
nagrodzenia nauczycieli, Dz.U. Nr 29, poz. 160 ze zm.).
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza (sprawozdawca), Sędziowie
SN: Katarzyna Gonera, Józef Iwulski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 26 września 2000 r. sprawy z po-
wództwa Joanny N. przeciwko Ochotniczemu Hufcowi Pracy [...] Wojewódzkiej Ko-
mendzie w T. o zapłatę, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgo-
wego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Toruniu z dnia 20 maja 1999 r. [...]
o d d a l i ł kasację i zasądził na rzecz Joanny N. od strony pozwanej kwotę
1125 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Grudziądzu po ponownym rozpoznaniu sprawy,
wyrokiem z dnia 19 lutego 1999 r. zasądził od strony pozwanej - Ochotniczych Huf-
ców Pracy [...] Wojewódzkiej Komendy w T. na rzecz siedmiu osób różne kwoty, w
tym na rzecz Joanny N.: 11148,16 zł tytułem wynagrodzenia za godziny ponadwy-
miarowe za okres od czerwca 1997 r. do grudnia 1998 r. z odsetkami, kwotę 34,58 zł
2
tytułem dodatku za drugą i trzecią zmianę za okres od czerwca do sierpnia 1997 r. z
odsetkami oraz kwotę 665,06 zł tytułem wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe
za styczeń 1999 r. z odsetkami.
Sąd ten ustalił, że powódka Joanna N. zatrudniona jest w Ośrodku Szkolenia i
Wychowania OHP w G. od września 1997 r. na stanowisku pedagoga, zaś do tego
czasu, od czerwca 1997 r. zatrudniona była na stanowisku wychowawcy. Ośrodek,
który jest miejscem pracy powódki, nie jest upoważniony do zawierania umów o
pracę, umowy te zawierała strona pozwana (pod poprzednią nazwą). Do końca maja
1997 r. powódkę obowiązywał 40-godzinny wymiar czasu pracy tygodniowo. Praca
jej polega na pełnieniu dyżurów w internacie Ośrodka według tzw. grafików. Wyko-
nywane przez powódkę czynności polegają na kierowaniu przebiegiem nauki uczest-
ników Ośrodka w zakresie szkoły podstawowej, szkół zawodowych i przygotowania
do zawodu w formie kursowej. Do zadań powódki należało też rozwiązywanie pro-
blemów wychowawczych i życiowych młodzieży zgrupowanej w internacie. Peda-
godzy i wychowawcy pełnili dyżury przedpołudniowe, popołudniowe i nocne wyko-
nując zajęcia w stosunku do przydzielonej grupy podopiecznych. Rozporządzenie
Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 maja 1997 r. w sprawie rozciągnięcia niektó-
rych przepisów Karty Nauczyciela na pracowników Ochotniczych Hufców Pracy, dla
których praca dydaktyczna i wychowawcza stanowi podstawowe zajęcie (Dz.U. Nr
53, poz. 340), w którym - między innymi - wprowadzony został obowiązkowy wymiar
godzin dydaktycznych (wychowawczych, opiekuńczych) prowadzonych bezpośrednio
z uczestnikami OHP, wynoszący dla wychowawców – 30, a dla pedagogów – 20 go-
dzin tygodniowo, weszło w życie 1 czerwca 1997 r. Po tej dacie powódka w dalszym
ciągu pracowała 40 godzin tygodniowo, według obowiązujących ją grafików. Praco-
dawca wprowadził jedynie zmianę polegającą na wyznaczaniu dyżurów dwoma ro-
dzajami grafiku: dla zajęć wychowawczych i dla zajęć pozawychowawczych. Taka
praktyka miała miejsce od stycznia 1998 r. do dnia wyrokowania. Założenie zmiany
sprowadzało się do tego, że w czasie przekraczającym pensum powódka miała zaj-
mować się takimi czynnościami jak uzupełnianie dokumentacji i samokształcenie,
mając jednocześnie obowiązek pozostawania w dyspozycji pracodawcy. Za czas
pracy ponad normę określoną w rozporządzeniu powódka nie otrzymywała wynagro-
dzenia za godziny ponadwymiarowe, w związku z tym otrzymywała też niższy doda-
tek za pracę na drugiej i trzeciej zmianie. Sąd Rejonowy ustalił, że wszyscy powodo-
wie nie mogli w czasie dyżurów nie mieć kontaktu z uczestnikami Ośrodka i nie wy-
3
pełniać wobec nich funkcji wychowawczych. Nie prowadzono przy tym dokumentacji,
z której wynikać mógłby rodzaj wykonywanych czynności w czasie dyżuru. Niemożli-
wość rozdzielenia czynności wychowawczych od pozawychowawczych była ewi-
dentna w przypadku powódki Joanny N., która jako pedagog sprawowała funkcje wy-
chowawcze wobec młodzieży trudniejszej, między innymi wobec tej, nad którą usta-
nowiony był nadzór kuratora i tej, którą kierowali do niej wychowawcy, napotykając
trudności. Sąd ustalił zatem, że praca wykonywana na tzw. dyżurach pozawycho-
wawczych była pracą opiekuńczą, wychowawczą, w bezpośredniej styczności z
uczestnikami Ośrodka. W ocenie Sądu praca świadczona przez powódkę ponad
pensum była pracą ponadwymiarową. Przydzielenie jej tej pracy następowało na
podstawie grafiku, w którym ustalona była data i liczba godzin, które powódka miała
obowiązek przepracować.
Wyrok ten zaskarżyła strona pozwana, a Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Toruniu oddalił jej apelację wyrokiem z dnia 20 maja 1999 r.
Sąd drugiej instancji podzielił i przyjął za własne ustalenia faktyczne dokonane przez
Sąd Rejonowy, zgodził się też z wyprowadzonymi przezeń wnioskami. Sąd Okręgo-
wy odwołał się do rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 maja 1997
r., na podstawie którego powódka została objęta przepisami Karty Nauczyciela, mię-
dzy innymi dotyczy to art. 42 ust. 1-3. Z przepisu tego wynika zaś, że nauczyciel
obowiązany jest realizować w ramach czasu pracy (40 godzin na tydzień) obowiąz-
kowy wymiar godzin zajęć dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych prowa-
dzonych bezpośrednio z uczniami lub wychowankami, ustalony według norm. Skoro
powódka pracowała ponad ustalony w rozporządzeniu limit godzin, należy jej się za-
płata za godziny ponadwymiarowe, obliczona według zasad zawartych w rozdziale 2
rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 marca 1997 r. w sprawie wy-
nagradzania nauczycieli (Dz.U. Nr 29, poz. 160 ze zm.).
Strona pozwana wniosła kasację od tego wyroku w części dotyczącej zasą-
dzenia od niej na rzecz powódki Joanny N. kwoty 11 148, 16 zł z odsetkami tytułem
wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe za okres od czerwca 1997 r. do grudnia
1998 r. z odsetkami, kwoty 84,58 zł tytułem dodatku za II i III zmianę za okres od
czerwca 1997 r. do sierpnia 1997 r. oraz kwoty 665,06 zł tytułem wynagrodzenia za
godziny ponadwymiarowe za styczeń 1999 r. W kasacji podniesiony został zarzut
naruszenia prawa materialnego przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastoso-
wanie, bez wskazania przepisu, do którego ten zarzut odnosi się. W uzasadnieniu
4
kasacji podniesiono, że w § 2 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20
maja 1997 r. w sprawie rozciągnięcia niektórych przepisów Karty Nauczyciela na
pracowników OHP, dla których praca dydaktyczna i wychowawcza stanowi podsta-
wowe zajęcie, wymienione zostały przepisy Karty stosowane do pracowników OHP.
Wśród nich nie ma art. 35 Karty, co oznacza, że nie ma on zastosowania do tych
osób. Rozporządzenie z dnia 20 maja 1997 r. jest przepisem szczególnym i nie może
podlegać wykładni rozszerzającej, co uczynił zarówno Sąd pierwszej instancji, jak i
Sąd Okręgowy w zaskarżonym wyroku. Błędna wykładnia rozszerzająca przepisu
szczególnego spowodowała w konsekwencji, zdaniem strony skarżącej, ustalenie
przez sąd odwoławczy, iż obowiązujący powódkę czas pracy wynosi nie 40 lecz 20
godzin tygodniowo. Do wyliczenia wynagrodzenia za godziny ponadwymiarowe Sąd
przyjął, że winien mieć zastosowanie przepis § 6 rozporządzenia Ministra Edukacji
Narodowej z dnia 19 marca 1997 r. w sprawie wynagradzania nauczycieli, mimo że
do wszystkich pracowników OHP (także tych, o których mowa w rozporządzeniu Mi-
nistra Edukacji Narodowej z dnia 20 maja 1997 r. w sprawie rozciągnięcia niektórych
przepisów Karty Nauczyciela...) mają zastosowanie przepisy rozporządzenia Ministra
Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 12 lipca 1996 r. w sprawie zasad wynagradzania za
pracę i przyznawania innych świadczeń związanych z pracą dla pracowników Ochot-
niczych Hufców Pracy (Dz.U. Nr 94, poz. 431 ze zm.). Przyjmując, że względem po-
wódki ma zastosowanie przepis dotyczący wynagradzania nauczycieli, a nie rozpo-
rządzenie z dnia 12 lipca 1996 r., „Sąd Apelacyjny” naruszył art. 773
KP, który zawie-
ra delegację dla Ministra Pracy i Polityki Socjalnej i stanowi podstawę prawną regula-
cji zasad wynagradzania za pracę i innych świadczeń dla pracowników sfery budże-
towej. Kasacja zawiera wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku we wskazanej
części i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Toruniu do ponownego rozpo-
znania ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa wraz z
rozstrzygnięciem o kosztach zastępstwa procesowego stosownie do wartości przed-
miotu sporu według stawek minimalnych.
Powódka wniosła o oddalenie kasacji.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Rozpoznanie kasacji mogło nastąpić tylko w granicach jej podstaw (art. 39311
KPC), wyznaczonych przez podniesione w niej zarzuty naruszenia skonkretyzowa-
5
nych przepisów prawa. Ponieważ kasacja nie zawiera zarzutu naruszenia przepisów
postępowania, w szczególności odnoszących się do czynienia ustaleń faktycznych,
prawidłowość tych ustaleń nie została zakwestionowana i są one miarodajne przy
dokonywaniu oceny podniesionych w kasacji zarzutów naruszenia prawa material-
nego. Zadaniem Sądu Najwyższego było wobec tego zweryfikowanie zarzutów naru-
szenia przepisów wskazanych w uzasadnieniu kasacji, a więc § 2 rozporządzenia
Ministra Edukacji Narodowej z dnia 20 maja 1997 r. w sprawie rozciągnięcia niektó-
rych przepisów Karty Nauczyciela na pracowników Ochotniczych Hufców Pracy, dla
których praca dydaktyczna i wychowawcza stanowi podstawowe zajęcie przez jego
błędną (rozszerzającą) wykładnię, art. 35 Karty Nauczyciela i § 6 rozporządzenia Mi-
nistra Edukacji z dnia 19 marca 1997 r. w sprawie wynagradzania nauczycieli przez
ich bezpodstawne zastosowanie, a także art. 773
KP.
Trudności w rozstrzygnięciu problemów, których dostarczyło rozpoznawanie
roszczeń powódki, wynikały w znacznej mierze stąd, że pracownicy pedagogiczni
zatrudnieni w Ochotniczych Hufcach Pracy w czasie objętym żądaniem pozwu nie
podlegali wprost przepisom ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela
(jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 56, poz. 357 ze zm.), tak jak to miało miejsce za-
równo przed nowelizacją Karty dokonaną ustawą z dnia 14 czerwca 1996 r. (Dz.U.
Nr 87, poz. 396), jak i po jej nowelizacji ustawą z dnia 18 lutego 2000 r. (Dz.U. Nr 19,
poz. 239). Minister Edukacji Narodowej wykorzystał natomiast upoważnienie z art. 5
ust. 1 pkt 2 Karty i wydał rozporządzenie z dnia 20 maja 1997 r. w sprawie rozcią-
gnięcia niektórych przepisów Karty Nauczyciela na pracowników Ochotniczych Huf-
ców Pracy, dla których praca dydaktyczna i wychowawcza stanowi podstawowe za-
jęcie. Rozciągnięcie dotyczyło „zakresów” wymienionych w § 2, między innymi tygo-
dniowego obowiązkowego wymiaru godzin zajęć dydaktycznych (wychowawczych,
opiekuńczych). Zastosowano przy tym specyficzną technikę legislacyjną, wymienia-
jąc z jednej strony materię objętą „rozciągnięciem”, a z drugiej strony, jednocześnie i
równolegle, wymieniając poszczególne przepisy, jeżeli chodzi o art. 42 - bez zacho-
wania kolejności ustępów a z uwzględnieniem przepisów zawierających delegację
ustawową. Regulację tę można określić jako niekonsekwentną, skoro wprowadziła
pojęcie obowiązkowego wymiaru godzin dydaktycznych (opiekuńczych i wychowaw-
czych), a nie wynikają z niej wprost skutki płacowe wprowadzonego wyodrębnienia
tych godzin. Sposób rozumienia tego aktu prawnego przez stronę pozwaną nie może
zostać zaaprobowany w świetle ustaleń dokonanych w rozpoznawanej sprawie. Wy-
6
nika z nich bowiem, że wprowadzono dwa „grafiki”, a w istocie rzeczy nic nie zmieniło
się w rozmiarze obciążenia powódki zajęciami wychowawczymi prowadzonymi bez-
pośrednio z uczestnikami powierzonymi jej pieczy. Skoro zatem powódka pracowała
w ten sposób (przy tak ustalonych przez pracodawcę obowiązkach) ponad obowiąz-
kowy wymiar zajęć wychowawczych, to należało rozważyć, jakie powoduje to konse-
kwencje w zakresie jej wynagrodzenia. Należy przy tym odrzucić możliwość zanego-
wania sensu wprowadzonej w rozporządzeniu regulacji prawnej, a tak stałoby się,
gdyby przyjąć, że wprowadzenie „pensum” nie powoduje, między innymi, konse-
kwencji płacowych. Słusznie więc Sądy orzekające w sprawie poszukiwały rozwiąza-
nia problemu w przepisach płacowych dotyczących nauczycieli, wydanych na pod-
stawie delegacji zamieszczonych w Karcie Nauczyciela. Nie można uznać, że doszło
w zaskarżonym wyroku do niedopuszczalnej, rozszerzającej wykładni § 2 roz-
porządzenia, skoro obejmuje ono pracowników OHP przepisami Karty Nauczyciela w
zakresie tygodniowego obowiązkowego wymiaru godzin wychowawczych, nie za-
wiera jedynie pojęcia godzin ponadwymiarowych. Nie można jednak przyjąć, że
pojęcie to nie może funkcjonować w odniesieniu do pracowników OHP, którym okre-
ślono obowiązkowy wymiar zajęć wychowawczych. W tej sytuacji zaistniała luka, któ-
rej wypełnienia w zaskarżonym orzeczeniu Sąd prawidłowo poszukiwał w art. 35
Karty (w którym amieszczono definicję godzin ponadwymiarowych, przesłanki po-
wierzenia pracy w godzinach ponadwymiarowych i zasady wynagradzania za pracę
w tych godzinach), a także w rozdziale 2 (zawierającym tylko jeden paragraf - 6 )
rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 19 marca 1997 r. w sprawie wy-
nagradzania nauczycieli. W rozdziale tym uregulowane zostało wynagrodzenie za
godziny ponadwymiarowe. Zadaniem Sądu było bowiem wyliczenie wysokości wy-
nagrodzenia należnego powódce, po ustaleniu, że pracowała ona ponad określony w
rozporządzeniu wymiar godzin wychowawczych bezpośrednio z uczestnikami Hufca.
Nie doszło zatem do naruszenia przepisów prawa objętych podstawami kasacji.
Poza omówionymi przepisami zarzut kasacji dotyczył też naruszenia art. 773
KP. Nie
jest on zrozumiały, skoro przepis ten zawiera jedynie delegację dla Ministra Pracy i
Polityki Socjalnej do określenia zasad wynagradzania pracowników zatrudnionych w
państwowych jednostkach sfery budżetowej. Nie zawiera normy prawnej, którą sąd
mógłby niewłaściwie zastosować lub zinterpretować. Nie stanowi naruszenia tego
przepisu zastosowanie do pracowników OHP innych przepisów płacowych niż odno-
szące się do nich rozporządzenie wydane na podstawie tej delegacji.
7
Kasacja jako pozbawiona usprawiedliwionych podstaw podlegała zatem od-
daleniu. O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 KPC.
========================================