Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 27 września 2000 r., V CKN 1442/00
Pozew, w którym powód żąda – jako świadczenia głównego – odsetek,
których domagał się w innej sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem
oddalającym powództwo, podlega odrzuceniu na podstawie art. 199 § 1 pkt 2
k.p.c., choćby obok roszczenia głównego zostało zgłoszone żądanie
zasądzenia odsetek składanych.
Przewodniczący: Sędzia SN Zbigniew Strus (sprawozdawca)
Sędziowie SN: Bronisław Czech, Tadeusz Domińczyk
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 27 września 2000 r. na posiedzeniu
niejawnym sprawy z powództwa Stanisława B. przeciwko Bankowi Śląskiemu S.A.
w K. o zapłatę, na skutek kasacji powoda od postanowienia Sądu Apelacyjnego w
Katowicach z dnia 24 marca 2000 r.
postanowił oddalić kasację.
Uzasadnienie
W pozwie wniesionym dnia 30 marca 1999 r powód domagał się zasądzenia
kwoty 407 679, 53 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 24 października 1996 r. W
uzasadnieniu podał, że z pozwanym Bankiem łączyła go umowa, zakwalifikowana
przez Sąd Wojewódzki w Bielsku Białej w zakończonej prawomocnie sprawie V GC
(...), jako przedwstępna, zobowiązująca Bank do udzielenia powodowi kredytu na
preferencyjnych warunkach. Ponieważ kredyt nie został przyznany w terminie
oznaczonym w umowie (31 marca 1995 r.), powód wystąpił w październiku 1966 r.
z powództwem o zasądzenie stosownego odszkodowania. Domagał się wówczas
kwoty odszkodowania jako świadczenia głównego oraz odsetek od tej kwoty od
dnia 31 marca 1995 r. do dnia zapłaty. W pozwie z 1999 r. powód wskazał również,
że powództwo w sprawie V GC (...) zostało oddalone ze względu na upływ terminu
przedawnienia określonego w art. 390 § 3 k.c., ale sentencja wyroku nie
obejmowała roszczenia o odsetki, które – jako świadczenie uboczne – podlegały
innemu porządkowi przedawnienia, tak co do wymagalności, jak i terminu
wynoszącego trzy lata. Poza tym wywodził, że bieg przedawnienia roszczenia o
odsetki uległ przerwaniu wskutek wniesienia pozwu z 1996 r. i zaczął biec na nowo
od chwili uprawomocnienia się wyroku Sądu drugiej instancji, oddalającego
apelację w sprawie z 1996 r. Widocznej niekonsekwencji swego stanowiska
(sprzeczność między twierdzeniami o nierozpoznaniu roszczenia o odsetki i
ponownym biegu przedawnienia od zakończenia postępowania obejmującego
jakoby tylko świadczenie główne) powód nie wyjaśniał.
Sąd Okręgowy w Bielsku Białej odrzucił pozew wniesiony w 1999 r., a Sąd
Apelacyjny w Katowicach oddalił zażalenie powoda na to rozstrzygnięcie.
Wskazując na tożsamość stron w obydwu sprawach, Sąd pierwszej instancji
stwierdził, że roszczenie zgłoszone w niniejszej sprawie jest tożsame z częścią
roszczenia w sprawie z 1996 r., ponieważ podstawę naliczania odsetek stanowi ta
sama kwota roszczenia głównego, a ze względu na datę wyroku oddalającego w
całości powództwo w tamtej sprawie (24 lutego 1998 r.), obecnie przyjęty okres
naliczania odsetek mieści się w okresie objętym żądaniem ubocznym w sprawie GC
(...). W ocenie Sądu Okręgowego, oddalenie powództwa w całości oraz oddalenie
apelacji powoda, stworzyło stan powagi rzeczy osądzonej także w odniesieniu do
żądanych wówczas odsetek.
Oddalając zażalenie powoda na postanowienie o odrzuceniu pozwu, Sąd
Apelacyjny wskazał, że oddalenie powództwa w sprawie GC (...) nastąpiło nie tylko
w wyniku uwzględnienia zarzutu przedawnienia, ale i merytorycznej bezzasadności
powództwa, a wywody Sądów obydwu instancji dotyczące tej bezzasadności były
niezbędne do oddalenia powództwa w całości, a nie tylko w zakresie
przedawnionego roszczenia głównego. Oceniając, że roszczenie było
nieuzasadnione w świetle obydwu powoływanych podstaw (tj. art. 415 oraz art. 390
k.c.), sądy nie musiały wypowiadać się co do roszczeń ubocznych, jednak istnienie
(negatywnego) rozstrzygnięcia odnośnie do odsetek nie budziło wątpliwości.
Konkludując rozważania, Sąd drugiej instancji stwierdził, że gdyby z treści wyroku
wynikało, iż oddalenie powództwa dotyczyło tylko części żądania, tj. należności
głównej, powód mógłby żądać uzupełnienia wyroku lub wystąpić ponownie z
powództwem o zasądzenie odsetek.
Kasacja od tego postanowienia wniesiona przez powoda oparta została na
drugiej (art. 3931
pkt 2 k.p.c.) podstawie i zawiera zarzut naruszenia art. 199 § 1 pkt
2 k.p.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na błędnym ustaleniu
("przyjęciu") tożsamości roszczeń w obu sprawach. Dlatego skarżący wniósł o
uchylenie zaskarżonego postanowienia, powołując się na zdanie zawarte w
uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia, w którym Sąd Apelacyjny stwierdził, że
"powodowi rzeczywiście służyło roszczenie odszkodowawcze na wypadek odmowy
przez pozwany bank zawarcia umowy przyrzeczonej, wykreowane w art. 390 § 1
k.c. To jednak roszczenie, jak słusznie przyjął Sąd pierwszej instancji, uległo
przedawnieniu". Sformułował też zarzuty dotyczące postępowania w sprawie GC
(...), a zwłaszcza uzasadnień orzeczeń, dochodząc do wniosku o wadliwości
dokonanych w nich ustaleń, stanowiących podstawę odrzucenia pozwu w niniejszej
sprawie. Polemizując z poglądem wyrażonym w zaskarżonym orzeczeniu o
tożsamości roszczeń w obydwu sprawach, wskazywał, że w sprawie wytoczonej w
1999 r. żądał nie tylko odsetek od kwoty odszkodowania, ale także odsetek
składanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Zakres powagi rzeczy osądzonej reguluje przepis art. 366 k.p.c. stanowiący,
że wyrok prawomocny ma powagę rzeczy osądzonej tylko co do tego, co w związku
z podstawą sporu stanowiło przedmiot rozstrzygnięcia, a ponadto tylko między tymi
samymi stronami. Natomiast w art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. określone zostały skutki tzw.
negatywnych przesłanek procesowych, między innymi stanu powagi rzeczy
osądzonej. Przepis ten zabrania, w myśl paremii ne bis in idem res, ponownego
sądzenia sprawy prawomocnie zakończonej. Jego wykładnia nie nasuwa
wątpliwości, zgodzić się jednak należy, że prawidłowe stosowanie art. 199 § 1 pkt 1
k.p.c. może nastręczać trudności, polegające na konieczności uprzedniego
ustalenia zakresu powagi rzeczy osądzonej. Jak wspomniano wyżej, ten etap
rozstrzygnięcia o kontynuacji procesu lub odrzuceniu pozwu wymaga ustaleń
dwóch stanów: podstawy sporu i przedmiotu prawomocnego rozstrzygnięcia oraz
przedmiotu żądania (roszczenia), zgłoszonego przez powoda w pozwie
wszczynającym postępowanie w drugiej sprawie.
Jeżeli między tymi samymi stronami zachodzi tożsamość określonych wyżej
okoliczności, następuje ustalenie kolejnego stanu prawnoprocesowego,
określanego mianem powagi rzeczy osądzonej, i jego subsumcja, ze skutkiem
określonym w art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.
Z powyższego wynika, że stosowanie przepisów postępowania i przepisów
prawa materialnego podlega takim samym regułom, wymagającym najpierw
ustalenia podstawy faktycznej (w postaci zdarzeń lub stanów), a następnie
przyporządkowania jej hipotezie normy prawnej zawartej w przepisie. Wyżej
stwierdzono, że w art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. jako negatywną przesłankę procesu
wymieniono prawomocne osądzenie sprawy o to samo roszczenie. Przepis ten nie
zawiera jednak przesłanek ustalania tego stanu, dlatego stwierdzenie, że zachodzi
powaga rzeczy osądzonej, nie narusza wymienionego przepisu, lecz inny – nie
wskazany w kasacji.
Okoliczność powyższa, zgodnie z art. 39311
k.p.c., wyłącza możliwość
uznania, że kasacja została oparta na usprawiedliwionej podstawie.
Konstatacji powyższej nie zmienia podnoszona w kasacji okoliczność, że w
sprawie niniejszej powód domaga się, oprócz odsetek, których żądał w 1996 r.,
zasądzenia odsetek składanych, co zdaniem skarżącego wyłącza możliwość
przyjęcia tożsamości roszczeń.
Stanowisko to jest błędne. Roszczenie mające charakter uboczny w sprawie
GC (...), w sprawie niniejszej stało się głównym, dochodzonym wraz z roszczeniem
ubocznym o odsetki. Akcesoryjność tego roszczenia, wywodząca się z prawa
materialnego (art. 451 § 1 k.c.) i potwierdzona w przepisach postępowania (art. 20
k.p.c.), ujawnia się w takim wypadku najmocniej. W przepisie art. 199 § 1 pkt 2
k.p.c., powoływanym przez skarżącego, mowa jest jednakże o roszczeniu ponownie
zgłoszonym. Zastosowana liczba pojedyncza odnosi się do roszczenia głównego, a
odmienna wykładnia, uchylająca zakaz ne bis in idem res przy takim układzie
roszczeń jak w rozpoznawanej sprawie, przekreślałaby sens przepisu. Zawarty w
nim zakaz stosuje się bez względu na to, czy roszczenie główne ponownie
zgłoszone miało uprzednio charakter ubocznego (o odsetki) oraz czy ponownie
zostało zgłoszone z dodatkowym żądaniem zasądzenia odsetek składanych.
Przytoczone względy nakazują uznać, że kasacja nie została oparta na
usprawiedliwionych podstawach, co zgodnie z art. 39312
k.p.c. doprowadziło do jej
oddalenia.