Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 3 października 2000 r.
I PKN 5/00
Ocenę niezdolności do pracy wskutek choroby zawodowej należy odno-
sić do pełnego normatywnego wymiaru czasu pracy obowiązującego w zawo-
dzie ubezpieczonego czynnego zawodowo.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Andrzej Kijowski, Barbara
Wagner (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 3 października 2000 r. sprawy z wnio-
sku Łucji W. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w B. o
wznowienie wypłaty renty z tytułu niezdolności do pracy, na skutek kasacji wniosko-
dawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 3 listopada 1999 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny w Białymstoku wyrokiem z dnia 3 listopada 1999 r. [...] oddalił
apelację Łucji W. od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Białymstoku z dnia 10 sierpnia 1999 r. [...], oddalającego odwołanie apelują-
cej od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w B. z dnia 12 kwietnia
1999 r., wstrzymującej wypłatę renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z cho-
robą zawodową.
Sąd ustalił, że ubezpieczona, urodzona 5 grudnia 1947 r., pobierała od 1
stycznia 1997 r. rentę z tytułu niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową.
Choroba zawodowa rozpoznana u wnioskodawczyni - przewlekły suchy nieżyt gardła
i przewlekłe obrzękowe zapalenie krtani - nie czyni jej obecnie niezdolną do pracy w
charakterze nauczycielki muzyki. Zgodnie z art. 18 i 25 pkt 3 ustawy z dnia 12
czerwca 1975 r. o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy o chorób zawodo-
wych (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 40 poz. 144 ze zm.) w związku z art. 134 ust.
1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr
2
162, poz. 1118 ze zm.), prawo do świadczenia uzależnionego od niezdolności do
pracy ustaje, zaś wypłatę świadczenia wstrzymuje się, jeżeli w wyniku badania lekar-
skiego, przeprowadzonego na wniosek świadczeniobiorcy lub z urzędu, ustalono
brak tej niezdolności.
Łucja W. zaskarżyła powyższy wyrok kasacją. Wskazując jako jej podstawę
naruszenie przepisów postępowania, a to: art. 5 KPC „przez zaniechanie udzielenia
powódce występującej w sprawie bez pełnomocnika potrzebnych wskazówek co do
czynności procesowych i pouczenia jej o skutkach prawnych tych czynności i skut-
kach zaniedbań”, art. 232 KPC „przez nie załączenie w celach dowodowych akt
sprawy byłego Sądu Wojewódzkiego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Bia-
łymstoku [...]” oraz „przez zaniechanie dowodu z zeznań w charakterze świadka dr.
Zbigniewa B. leczącego powódkę celem wyjaśnienia na jakich przesłankach opiera
swoje rozpoznanie i dlaczego twierdzi, że schorzenie jest trwałe i nie rokuje popra-
wy”, art. 278 § 1 i 279 KPC „przez dopuszczenie dowodu z opinii biegłego otolaryn-
gologa i specjalisty z zakresu medycyny pracy bez wysłuchania wniosków stron co
liczby biegłych i ich wyboru na posiedzeniu niejawnym przed rozprawą”, art. 286 i
290 § 1 KPC „przez zaniechanie dociekania i wyjaśnienia różnic pomiędzy diagnozą
lekarza leczącego powódkę, opiniami wcześniejszymi innych biegłych orzekających
w sprawie [...]; przez zaniechanie ustalenia czy biegła Marta M. ma kwalifikacje bie-
głego foniatry; w konsekwencji zaniechania zbadania przypadku Łucji W. przez od-
powiedni instytut naukowy”, art. 299 KPC „przez zaniechanie przesłuchania Łucji W.
w charakterze strony celem wyjaśnienia rozbieżności co do ustaleń jej wymiaru go-
dzinowego pracy nauczyciela i tym samym pracy głosem oraz przebiegu chorób gar-
dła w tym krtani i strun głosowych”, art. 382 KPC „przez naruszenie nakazu ustawo-
wego orzekania przez sąd II instancji na podstawie materiału zebranego w postępo-
waniu w I instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym i pominięcie szeregu dowodów
przeprowadzenie, których było wręcz konieczne”, wniosła o uchylenie zaskarżonego
wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego z dnia 10 sierpnia 1999
r. i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania, z roz-
strzygnięciem o kosztach postępowania. W uzasadnieniu kasacji pełnomocnik skar-
żącej uznał ustalenie lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za „wy-
jątkowo tendencyjne”. Wskazał na rozbieżności występujące między jego rozpozna-
niem a rozpoznaniem lekarza leczącego Łucję W. Opinie biegłych ocenił jako „bez-
wartościową”. Jego zdaniem, przesłuchanie ubezpieczonej w charakterze strony mo-
3
głoby zapobiec błędnym „założeniom”. Nadto podniósł, że Sąd powinien był z urzędu
dopuścić dowód z zeznań świadka – lekarza leczącego powódkę oraz zażądać od
biegłych ustnego wyjaśnienia ich opinii.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarżąca jako wyłączną podstawę kasacyjną powołała naruszenie przepisów
postępowania. Zasadnicze zarzuty dotyczą uchybienia przez Sąd przepisom o po-
stępowaniu dowodowym. Oceniając ich zasadność należy mieć na względzie, że
zakres tego postępowania wyznacza potrzeba procesowa, którą stanowi dostateczne
wyjaśnienie okoliczności spornych sprawy (art. 217 § 1 KPC). Ta ogólna reguła okre-
śla (limituje) zakres postępowania, w tym także czas jego trwania oraz dobór środ-
ków dowodowych. Postępowanie dowodowe służy dostatecznemu wyjaśnieniu oko-
liczności spornych i temu celowi jest podporządkowane. Jego dysponentem jest sąd
w takim znaczeniu, że to on decyduje o potrzebie przeprowadzenia dowodu, zarów-
no wskazanego przez stronę, jak i z urzędu. Usprawiedliwioną podstawę kasacyjną
może więc stanowić takie tylko uchybienie przepisom o dowodach, które mogło mieć
istotny wpływ na wynik sprawy.
Zgodnie z art. 232 KPC, strony są zobowiązane wskazywać dowody dla
stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne, zaś sąd może dopuścić do-
wód przez nie niewskazany. Przepis ten nie nakłada na sąd żadnego obowiązku, a
zwłaszcza przejęcia roli procesowej strony. Nie zobowiązuje także sądu do dopusz-
czenia wszelkich dowodów wskazywanych przez stronę. W zakresie uchybienia temu
przepisowi skarżąca zarzuciła zaniechanie przeprowadzenia z urzędu dowodu z akt
sprawy [...] oraz z zaświadczenia lekarza Zbigniewa B. Nie jest to zarzut usprawie-
dliwiony zważywszy „potrzebę procesową”. Biegli powołani przez Sąd z urzędu, spo-
rządzając opinię uwzględnili całość dokumentacji lekarskiej, także stanowiącej mate-
riał dowodowy w sprawie [...]. Świadczy o tym między innymi odniesienie obecnego
stanu zdrowia ubezpieczonej do istniejącego w chwili orzekania o jej niezdolności do
pracy w związku z chorobą zawodową. Opinia lekarza leczącego wnioskodawczynię
stwierdzająca trwały i nie rokujący poprawy charakter schorzenia pacjentki, nie pozo-
staje w sprzeczności z ustaleniem, że schorzenie to nie czyni jej niezdolną do pracy.
Według art. 278 § 1 KPC, sąd po wysłuchaniu wniosków stron co do liczby
biegłych i ich wyboru może wezwać jednego lub kilku biegłych w celu zasięgnięcia
4
ich opinii w wypadkach wymagających wiadomości specjalnych. Powołanie biegłych
na posiedzeniu niejawnym powinno, zgodnie z art. 279 KPC, poprzedzać wysłucha-
nie wniosków stron co do liczby biegłych i ich wyboru. Art. 278 § 1 KPC nie nakłada
na Sąd orzekający bezwzględnego obowiązku wysłuchania wniosków stron przed
powołaniem biegłych, skoro prawo wyboru biegłego może pozostawić wyznaczone-
mu sędziemu (§ 2). Przepisy dotyczące obowiązku wysłuchania strony co do liczby
biegłych i ich wyboru, odnosić należy przede wszystkim do sytuacji, gdy dowód z
opinii biegłych ma być przeprowadzony na jej wniosek; w rozpoznawanej sprawie
sąd dopuścił ten dowód z urzędu. Gdyby jednak nawet założyć, że art. 279 KPC ma
zastosowanie w każdym przypadku dopuszczenia dowodu z opinii biegłych i jest dla
sądu bezwzględnie wiążący, to uchybienie tak rozumianemu przepisowi nie miało
znaczenia dla wyniku sprawy. Sąd nie jest bowiem nie tylko związany wnioskami do-
wodowymi strony, ale nawet własnymi postanowieniami dowodowymi, które stosow-
nie do okoliczności może uchylić lub zmienić także na posiedzeniu niejawnym (art.
240 § 1 KPC). Sąd dopuścił dowód z opinii biegłych otolaryngologa i lekarza medy-
cyny pracy - specjalistów właściwych ze względu na schorzenie ubezpieczonej. Nie
jest zasadny zarzut stawiany Sądowi, że ten nie sprawdził czy biegła otolaryngolog
miała uprawnienia foniatry. Lekarz foniatra konsultował orzeczenie lekarza orzeczni-
ka Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w aspekcie możliwości „pracy głosem” ubez-
pieczonej. Opinia biegłych sądowych jest środkiem dowodowym weryfikującym
ustalenia organu rentowego, dokonane na podstawie wiążącego ten organ orzecze-
nia lekarza orzecznika.
Art. 286 KPC przyznaje sądowi kompetencję do żądania ustnego wyjaśnienia
opinii złożonej na piśmie. Przepisowi temu Sąd mógłby uchybić wówczas, gdyby opi-
nia przedłożona na piśmie była niejasna, niekompletna, budziła wątpliwości co do
treści. Opinii biegłych zarzutów takich postawić zasadnie nie można. Była przejrzy-
sta, zupełna, a konkluzja została sformułowana jednoznacznie. Biegli uzasadnili
wniosek o poprawie stanu zdrowia ubezpieczonej w porównaniu z poprzednim bada-
niem, określając na czym poprawa ta polega. Na tym mianowicie, że „schorzenie
krtani nie ma cech zapalnych o charakterze przerostowym krtani, a jedynie zmiany
przerostowe krtani”.
Stosownie do art. 290 KPC sąd może dopuścić dowód z opinii „odpowiednie-
go” instytutu naukowego lub naukowo - badawczego. Ten środek dowodowy ma za-
stosowanie w sytuacjach, gdy wysoce wyspecjalizowana jednostka, autorytetem za-
5
wodowym swoich pracowników, ma spełnić funkcję „najwyższego” eksperta w wyja-
śnieniu wątpliwości i rozbieżności między stanowiskami zajętymi przez biegłych.
Wbrew odmiennemu twierdzeniu pełnomocnika skarżącej, w rozpoznawanej sprawie
nie zachodziła sprzeczność między, zbieżną w konkluzji z orzeczeniem lekarza
orzecznika ZUS, opinią biegłych i leczącego Łucję W. lekarza. Przy tym opinia in-
stytutu nie rozstrzyga sporu co do faktów. Nie jest „super dowodem”, którym sąd roz-
poznający sprawę byłby związany. Podlega ocenie Sądu, w granicach wyznaczonych
w art. 233 KPC, jak wszystkie inne dowody.
Wedle art. 299 KPC sąd przeprowadza dowód z przesłuchania strony wów-
czas, gdy po wyczerpaniu środków dowodowych lub ich braku pozostały niewyja-
śnione okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Sporną w rozpoznawanej
sprawie była okoliczność, czy niewątpliwa choroba zawodowa Łucji W., powoduje jej
niezdolność do pracy w zawodzie nauczyciela. Okoliczność ta została wyjaśniona
dostatecznie do rozstrzygnięcia sprawy przy pomocy dopuszczonych przez Sąd
środków dowodowych. Dla rozstrzygnięcia sprawy nie miała znaczenia okoliczność w
jakim faktycznym wymiarze czasu pracy zatrudniona była wnioskodawczyni. Odnie-
sieniem dla oceny zdolności do pracy danego rodzaju lub w określonym zawodzie
jest tzw. normatywny czas pracy, wyznaczający zatrudnienie w pełnym wymiarze
czasu pracy („na pełnym etacie”). Podobnie bez znaczenia jest fakt, że Łucja W. na-
była prawo do emerytury. Przy ocenie niezdolności do pracy należy uwzględnić bo-
wiem potencjalną możliwość wykonywania zawodu.
Nie jest także uzasadniony zarzut naruszenia art. 382 KPC. Przepis ten nie
nakłada na sąd drugiej instancji obowiązku prowadzenia uzupełniającego postępo-
wania dowodowego. Sąd pierwszej instancji ustalił, zaś sąd drugiej instancji ustalenie
to uznał za prawidłowe i dokonane po dostatecznym wyjaśnieniu sprawy, że „cha-
rakter i stopień zaawansowania” choroby zawodowej rozpoznanej u Łucji W. nie
czyni jej niezdolną do pracy. Sąd nie ma obowiązku prowadzenia postępowania do-
wodowego aż do czasu uzyskania dowodu przeciwnego do już zebranych w sprawie,
ale satysfakcjonującego stronę.
Za ogólnikowy i nieuzasadniony należy uznać zarzut naruszenia art. 5 KPC.
Pełnomocnik skarżącej nie określił jakich potrzebnych wskazówek i co do jakich
czynności procesowych Sąd nie udzielił ubezpieczonej oraz o jakich ujemnych dla
niej konsekwencjach prawnych nie została pouczona. Przede wszystkim zaś jak owe
zaniechania wpłynęły na wynik sprawy. Z treści protokołu rozprawy przed Sądem
6
pierwszej instancji z dnia 10 sierpnia 1999 r. można wnosić, że Łucja W. miała pełne
rozeznanie co do przysługujących jej praw.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39312
KPC,
orzekł jak w sentencji.
========================================