Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 19 października 2000 r., III CKN 866/98
Jeżeli podana przez organ związku sportowego motywacja kary
dyscyplinarnej narusza dobra osobiste ukaranego sędziego sportowego,
ukaranemu przysługuje ochrona na podstawie art. 23 i 24 k.c.
Przewodniczący: Sędzia SN Tadeusz Domińczyk
Sędziowie SN: Zbigniew Kwaśniewski, Kazimierz Zawada (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy po rozpoznaniu w dniu 19 października 2000 r. na rozprawie
sprawy z powództwa Wiesława I. przeciwko Okręgowemu Związkowi Piłki Nożnej w
Z. o naruszenie dóbr osobistych, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Lublinie z dnia 3 czerwca 1998 r.,
uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Lublinie
do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania
kasacyjnego.
Uzasadnienie
Wiesław I. wystąpił przeciwko Zarządowi Okręgowego Kolegium Sędziów Z.
Okręgowego Związku Piłki Nożnej w osobach ośmiu imiennie wymienionych jego
członków z powództwem o ochronę dóbr osobistych i naprawienie szkody
majątkowej. Powództwo pozostawało w związku z następującymi zdarzeniami.
W komunikacie nr (...) Zarządu Okręgowego Kolegium Sędziów Z.
Okręgowego Związku Piłki Nożnej ukazała się informacja, że Wiesław I. został
zawieszony w prawach członka Okręgowego Kolegium Sędziów w Z. i że zostało
przeciwko niemu wszczęte postępowanie dyscyplinarne. W kolejnym komunikacie
nr (...) z dnia 4 lipca 1995 r. ogłoszono o zawieszeniu Wiesława I. w prawach
sędziego piłki nożnej na jeden rok z powodu naruszenia przez niego norm "etyczno-
moralnych" oraz zasad koleżeńskiego współżycia. Powód zażądał sprostowania
wymienionych komunikatów i przeproszenia go we wskazanych gazetach lokalnych
oraz zapłaty kwoty 500 zł na cele społeczne i kwoty 1200 zł tytułem naprawienia
szkody poniesionej wskutek nieotrzymywania wynagrodzenia za sędziowanie
meczy.
Postanowieniem z dnia 8 grudnia 1995 r. Sąd Wojewódzki wezwał do udziału
w sprawie w charakterze strony pozwanej Okręgowy Zarząd Piłki Nożnej – a w
istocie Okręgowy Związek Piłki Nożnej – w Z.
Wyrokiem z dnia 29 listopada 1996 r. Sąd Wojewódzki nakazał Okręgowemu
Zarządowi Piłki Nożnej (a w istocie Okręgowemu Związkowi Piłki Nożnej) ogłosić w
komunikatach Zarządu Okręgowego Kolegium Sędziów w terminie miesiąca od
uprawomocnienia się wyroku, że „zamieszczona w komunikacie nr (...) w pkt 12
informacja, iż powód Wiesław I. dopuścił się naruszenia norm »etyczno-moralnych«
oraz zasad koleżeńskiego współżycia jest niezgodna z prawdą i Zarząd OKS
przeprasza za to powoda”, a w pozostałej części powództwo oddalił.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 3
czerwca 1998 r. zmienił wyrok Sądu Wojewódzkiego w ten sposób, że powództwo
oddalił. W ocenie Sądu Apelacyjnego, strona pozwana informując, w komunikatach
nr (...) i (...) o podjętych wobec powoda środkach dyscyplinarnych, nie działała
bezprawnie. Jej postępowanie mieściło się w ramach porządku prawnego.
Obowiązujący w tym czasie art. 72 ustawy z dnia 3 lipca 1984 r. o kulturze fizycznej
(Dz.U. Nr 34, poz. 181 ze zm.) głosił w ust. 1, że szczególną formę działalności
społecznej w zakresie kultury fizycznej stanowi działalność wykonywana w ramach
stowarzyszeń kultury fizycznej i ich związków przez sędziów sportowych, a w ust. 4,
że sędzia sportowy może być pozbawiony swoich uprawnień na zasadach i w trybie
określonych w statutach stowarzyszeń kultury fizycznej i ich związków oraz
regulaminach sportowych. Środki podjęte wobec powoda były zgodne z § 24 statutu
Z. Okręgowego Związku Piłki Nożnej (zastrzegającego dla zarządu prawo
nakładania kar, m.in. na sędziów, w wypadkach naruszeń statutu i regulaminu), z
§ 12 regulaminu dyscyplinarnego PZPN (przewidującego, że za naruszenie norm
"etyczno-moralnych" sędziom wymierza się kary wymienione w regulaminie, o
których to karach orzeka – stosownie do § 15 i 16 tego regulaminu – w pierwszej
instancji komisja dyscyplinarna kolegium sędziów okręgowego związku piłki nożnej,
a w drugiej instancji – zarząd kolegium sędziów) oraz z § 13 ust. 3 regulaminu
Kolegium Sędziów Z. Okręgowego Związku Piłki Nożnej (przewidującego
informowanie o nałożonych karach dyscyplinarnych w komunikatach Zarządu
Okręgowego Kolegium Sędziów). Obalenie przez stronę pozwaną domniemania
bezprawności jej działań objętych sporem wykluczyło zastosowanie w sprawie art.
24 § 1 k.c.
W skardze kasacyjnej powód zarzucił wyrokowi Sądu Apelacyjnego
naruszenie art. 72 ust 4 ustawy z dnia 3 lipca 1984 r. o kulturze fizycznej, art. 24
ust. 1 k.c. oraz art. 382 k.p.c. Istotą skargi jest twierdzenie, że to, iż podjęte przez
stronę pozwaną wobec powoda kroki nastąpiły w trybie przewidzianym stosownymi
regulaminami, nie uchyla bezprawności działania strony pozwanej, zwłaszcza jeśli
uwzględnić ogólnikowość stwierdzenia o naruszeniu przez powoda norm "etyczno-
moralnych" i zasad koleżeńskiego współżycia oraz to, że z dokonanych przez Sąd
pierwszej instancji ustaleń faktycznych wynika, iż kierowane pod adresem powoda
zarzuty dokonania zmiany nagłówka na liście po podpisaniu jej przez sędziów oraz
sfałszowania dwóch podpisów, są nieprawdziwe (powód kwestionując prawidłowość
wyboru przewodniczącego Zarządu Okręgowego Kolegium Sędziów zbierał podpisy
sędziów popierających wniosek o zwołanie nadzwyczajnego zgromadzenia
Okręgowego Kolegium Sędziów).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przepis art. 72 ust. 2 ustawy z dnia 3 lipca 1984 r. o kulturze fizycznej (Dz.U.
Nr 34, poz. 181 ze zm.) stanowił, że sędzią sportowym może być osoba, która ma
kwalifikacje określone przez właściwy związek sportowy, korzysta w pełni z praw
cywilnych i publicznych, posiada nienaganną postawę moralną oraz spełnia warunki
zdrowotne niezbędne do wykonywania zadań sędziego sportowego (obecnie
kwestię tę normuje art. 46 ustawy z dnia 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej,
Dz.U. Nr 25, poz. 113 ze zm.). Zgodnie zaś z § 2 załącznika 1 regulaminu Kolegium
Sędziów PZPN, właściwego w okolicznościach sprawy, sędziowie piłki nożnej byli
zobowiązani w szczególności do znajomości i przestrzegania statutu PZPN oraz
regulaminu właściwego okręgowego związku piłki nożnej, regulaminów rozgrywek i
postanowień dyscyplinarnych, regulaminu Kolegium Sędziów PZPN i właściwego
okręgowego kolegium sędziów, a także przepisów FIFA i UEFA dotyczących
zagadnień sędziowskich, prowadzenia zawodów zgodnie z obowiązującymi
przepisami gry w piłkę nożną i ustaloną ich interpretacją oraz obiektywnego i
sumiennego wykonywania swoich obowiązków podczas zawodów, przestrzegania
etyki sportowej oraz dbania o autorytet i godność sędziego piłki nożnej.
Nie ulega wątpliwości, że w myśl art. 72 ust. 4 w związku z art. 70 ust. 1 pkt 6
ustawy z dnia 3 lipca 1984 r. o kulturze fizycznej właściwe organy związków piłki
nożnej były powołane do orzekania wobec sędziów piłki nożnej kar dyscyplinarnych,
np. z powodu niepoddania się w wyznaczonym terminie badaniom lekarskim lub
badaniom sprawności fizycznej, naruszenia przepisów gry, nieprawidłowego zapisu
zdarzeń zaistniałych podczas zawodów, nieterminowego przesłania sprawozdania z
zawodów (§ 14 regulaminu dyscyplinarnego PZPN), niesportowego trybu życia oraz
rażącego naruszenia porządku publicznego (§ 12 wspomnianego dopiero co
regulaminu – nazywający tego rodzaju wykroczenia naruszeniami norm "etyczno-
moralnych").
Motywacje kar dyscyplinarnych orzeczonych na zasadach i w trybie, które miał
na względzie art. 72 ust. 4 ustawy z dnia 3 lipca 1984 r., i informacje o nich, mogły
naruszać cześć ukaranego (to samo może odnosić się obecnie do orzeczeń
dyscyplinarnych podejmowanych na podstawie art. 37 ustawy z dnia 18 stycznia
1996 r. o kulturze fizycznej). Rozpowszechnione w lokalnym środowisku sportowym
uzasadnienie orzeczenia nakładającego karę dyscyplinarną na powoda, mówiące
ogólnie o naruszeniu przez niego norm "etyczno-moralnych", dawało, w zestawieniu
z wymaganiami stawianymi sędziom sportowym, podstawy do przypisywania
powodowi ciężkich wykroczeń, mogących go poniżyć w oczach opinii publicznej
oraz narazić na utratę zaufania ze strony otoczenia.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, naruszenia te nie uzasadniały jednak udzielenia
osobom nimi dotkniętych ochrony przewidzianej w art. 23 i 24 k.c. Jak już
wspomniano, Sąd Apelacyjny przyjął, że naruszenia te są wynikiem działania w
ramach obowiązującego porządku prawnego. To zaś wyłącza ich bezprawność –
nieodzowną przesłankę ochrony dóbr osobistych, przewidzianą w art. 24 § 1 k.c.
Powyższe zapatrywanie nie jest trafne.
Z art. 72 ust. 4 w związku z art. 70 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 3 lipca 1984 r. o
kulturze fizycznej wynikała niedopuszczalność ingerowania przez sądy powszechne
w treść zastosowanych środków dyscyplinarnych, tj. niedopuszczalność ich
zmieniania lub uchylania. Podstaw do takiej ingerencji nie dawały także przepisy
kodeksu cywilnego o ochronie dóbr osobistych, gdy podana motywacja orzeczonej
kary dyscyplinarnej naruszała te dobra (zachowują tu odpowiednio aktualność
uwagi zawarte w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 1972 r., II CR 370/72,
OSNCP 1973, nr 7-8, poz. 141; zob. ponadto wyrok Sądu Apelacyjnego
w Białymstoku z dnia 26 czerwca 1997 r., I ACa 168/97, "Orzecznictwo Sądów
Apelacyjnych" 1998, nr 6, s. 58-64, i wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego
1998 r., III CKN 355/97, OSNC 1998, nr 9, poz. 149). Niemożność zmiany lub
uchylenia przez sąd powszechny kary dyscyplinarnej, gdy podana jej motywacja
naruszyła dobra osobiste ukaranego, nie musi jednak oznaczać całkowitego
pozbawienia ukaranego ochrony przewidzianej w art. 23 i 24 k.c. Ochrona taka
może mu być bowiem udzielona bez ingerowania w treść orzeczonej kary (zob.
powołany wyżej wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 1972 r., II CR 370/72).
W odniesieniu do wypadku, gdy podane uzasadnienie orzeczonej kary
dyscyplinarnej naruszyło dobra osobiste ukaranego, art. 72 ust. 4 w związku z art.
70 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 3 lipca 1984 r. o kulturze fizycznej nie wykluczał ani
drogi sądowej w sprawie o ochronę dóbr osobistych, ani też bezprawności tego
naruszenia.
Należy zauważyć, że zasadą jest, iż regulacja stosunków cywilnoprawnych
należy do ustaw lub aktów normatywnych równorzędnych. Nie ulegało to
wątpliwości w świetle norm konstytucyjnych obowiązujących w czasie nastąpienia
zdarzeń leżących u podstaw rozpoznawanej sprawy i jest przyjęte w Konstytucji
(zob. art. 87 ust. 1). Należy ponadto odnotować art. 47 Konstytucji, statuujący
prawo do ochrony czci, oraz art. 31 ust. 3, w myśl którego ograniczenia w zakresie
korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko
w ustawie i tylko przy spełnieniu ściśle określonych przesłanek. Jak wynika
z wcześniejszych wyjaśnień, przepisy art. 72 ust. 4 w związku z art. 70 ust. 1 pkt 6
ustawy z 3 dnia lipca 1984 r. o kulturze fizycznej miały na względzie określone
reguły – na ogół bardzo specyficzne – którym poddani są sędziowie sportowi,
i przewidywały stosowanie wobec nich sankcji za naruszenie tych reguł przez
organy właściwych stowarzyszeń sportowych lub ich związków. W przepisach tych
trudno dopatrzyć się wskazówek pozwalających na wywiedzenie z nich normy
uchylającej bezprawność naruszeń dóbr osobistych dokonanych przez wspomniane
organy przy motywowaniu zastosowanej sankcji i informowaniu o niej środowiska
sportowego. Jeśliby zaś nawet były w tym względzie jakieś wątpliwości, wykładnia
w zgodzie z normami konstytucyjnymi chroniącymi dobra osobiste człowieka, w
szczególności cześć, i dopuszczającymi ograniczenia tej ochrony tylko w
wyjątkowych wypadkach, nakazuje odrzucić możliwość interpretacji opowiadającej
się za uchyleniem bezprawności. Należy dodać, że powyższe uwagi zachowują
aktualność także w odniesieniu do art. 37 ustawy z dnia 18 stycznia 1996 r. o
kulturze fizycznej.
Wobec niemożności uznania działania strony pozwanej za mieszczące się w
ramach obowiązującego porządku prawnego, obalenie domniemania jego
bezprawności mogło nastąpić tylko przez wykazanie innej, zdatnej to uczynić
okoliczności, w szczególności przez dowiedzenie prawdziwości twierdzenia o
naruszeniu przez powoda norm etycznych (zob. np. wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 6 grudnia 1972, I PR 352/72, OSNCP 1973, nr 6, poz. 115). Jak jednak wynika
z ustaleń dokonanych przez Sąd pierwszej instancji, stanowiących podstawę
faktyczną zaskarżonego wyroku (art. 382 k.p.c.), fakty przytoczone przez stronę
pozwaną na poparcie tego twierdzenia (zmiana nagłówka na liście po podpisaniu jej
przez sędziów oraz sfałszowanie dwóch podpisów) okazały się nieprawdziwe.
Z przytoczonych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39313
§ 1 k.p.c.
orzekł, jak w sentencji.