Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 22 listopada 2000 r., III CZP 36/00
Przewodniczący: Sędzia SN Helena Ciepła
Sędziowie SN: Bronisław Czech (sprawozdawca), Elżbieta Skowrońska-
Bocian
Sąd Najwyższy przy udziale Prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony
Kaszczyszyn w sprawie z powództwa Władysława S., przeciwko Gminie W. o
zapłatę, po rozpoznaniu w dniu 8 listopada 2000 r. na posiedzeniu jawnym
zagadnienia prawnego przedstawionego przez Sąd Okręgowy w Świdnicy
postanowieniem z dnia 27 czerwca 2000 r. do rozstrzygnięcia w trybie art. 390
k.p.c.:
„Czy dopuszczalna jest droga sądowa w sprawie o zasądzenie od gminy
wyegzekwowanej w drodze egzekucji administracyjnej należności od rodzica za
pobyt małoletniego dziecka w izbie wytrzeźwień ?”
podjął następującą uchwałę:
Dopuszczalna jest droga sądowa do dochodzenia roszczenia o zwrot
wyegzekwowanej przez gminę w trybie egzekucji administracyjnej należności
od rodzica za pobyt jego małoletniego dziecka w izbie wytrzeźwień.
Uzasadnienie
Przedstawione zagadnienie prawne powstało na tle następującego stanu
faktycznego.
Sąd Wojewódzki w Wałbrzychu z siedzibą w Świdnicy wyrokiem z dnia 2 lipca
1998 r. rozwiązał przez rozwód małżeństwo Władysława i Grażyny małżonków S. i
m.in. powierzył Grażynie S. wykonywanie władzy rodzicielskiej nad ich małoletnimi
dziećmi Sebastianem i Wiolettą, a obowiązki i uprawnienia Władysława S. w tym
zakresie ograniczył do współdecydowania o wyborze szkoły, zawodu i sposobu
leczenia w razie poważnej choroby oraz zasądził od niego na rzecz każdego
małoletniego dziecka alimenty w kwocie po 90 zł. miesięcznie. Gmina W., Miejski
Ośrodek Profilaktyki Alkoholowej w W. wydała administracyjny tytuł wykonawczy
przeciwko Władysławowi S. i Grażynie S. na kwotę 394 zł, stanowiącą należność za
pobyt w izbie wytrzeźwień ich małoletniego syna Sebastiana S. Kwota ta, wraz
z kosztami postępowania i odsetkami w łącznej wysokości 532,55 zł, została
wyegzekwowana od Władysława S. w drodze egzekucji administracyjnej.
Powód Władysław S. zażądał zwrotu przez pozwaną Gminę wymienionej
kwoty twierdząc, że jego obowiązki wobec małoletniego Sebastiana, określone w
wyroku rozwodowym, obejmują jedynie płacenie alimentów, zatem nie mogą
dotyczyć kosztów pobytu syna w izbie wytrzeźwień.
Pozwana Gmina wniosła o oddalenie powództwa.
Sąd Rejonowy w Wałbrzychu oddalił powództwo przyjmując, że istnienie
podstawy prawnej do wszczęcia i prowadzenia egzekucji administracyjnej wyłącza
odpowiedzialność strony pozwanej na podstawie art. 405 k.c. Ponadto powód nie
wykazał przesłanek określonych art. 4201
k.c.
Rozpoznając sprawę na skutek apelacji powoda, Sąd Okręgowy w Świdnicy
przedstawił Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
przytoczone na wstępie uchwały.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Sąd Okręgowy, uzasadniając wątpliwości co do dopuszczalności drogi
sądowej, z jednej strony podkreślił, że powód tylko w egzekucyjnym postępowaniu
administracyjnym miał prawo i możliwość zgłoszenia do organu egzekucyjnego
zarzutów dotyczących nieistnienia obowiązku zapłaty oraz błędu co do osoby
zobowiązanej (art. 32 § 1 i art. 33 pkt 1 i 4 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o
postępowaniu egzekucyjnym w administracji, jedn. tekst: Dz.U. z 1991 r. Nr 36, poz.
161, ze zm. – dalej "u.p.e.a."), nie było zaś dopuszczalne powództwo o ustalenie
nieistnienia należności dochodzonej przez Gminę (art. 2 § 2 zdanie drugie u.p.e.a.
nie miał tu zastosowania). Z drugiej strony Sąd Okręgowy zauważył, że skoro
powód kwestionuje swoją odpowiedzialność na podstawie przepisów prawa
cywilnego, to jego roszczenie ma charakter cywilnoprawny, co przemawia za
dopuszczalnością drogi sądowej (art. 2 § 1 k.p.c.).
Zdaniem Sądu Najwyższego, trafne jest drugie z wyrażonych zapatrywań,
szczególnie w aspekcie prawa do sądu i prawa do powództwa.
Powód nie twierdził, że należność pozwanej Gminy za pobyt jego syna w izbie
wytrzeźwień nie istnieje, lecz wywodził, że nie ponosi za nią odpowiedzialności.
Powołując się na swoje obowiązki wobec małoletniego syna – określone w wyroku
rozwodowym – utrzymywał, że brak jest materialnoprawnej podstawy do obciążenia
go kosztami pobytu syna w izbie wytrzeźwień. Znaczy to – zdaniem powoda – że
nie powstał jego obowiązek wobec pozwanej Gminy, zatem wyegzekwowana kwota
jest świadczeniem nienależnym
Sąd Okręgowy zauważył, że przeciwko dopuszczalności drogi sądowej
przemawia okoliczność, iż powód (jako dłużnik wymieniony w administracyjnym
tytule wykonawczym) mógł zgłosić zarzuty do organu egzekucyjnego (art. 32 i 33
u.p.e.a.), czego nie uczynił. Mógł bowiem zarzucić m.in. nieistnienie obowiązku (art.
33 pkt 1 u.p.e.a.) oraz błąd co do osoby zobowiązanego (art. 33 pkt 4 u.p.e.a.).
Instytucja tych zarzutów nie ma jednak na celu rozstrzygania kwestii
merytorycznych tytułu wykonawczego (zob. np. uzasadnienie wyroku Naczelnego
Sądu Administracyjnego z dnia 26 maja 1995 r., III SA 1101/94, OSP 1996, nr 6,
poz. 106). Zgodnie z przyjętą przez Naczelny Sąd Administracyjny wykładnią,
zarzut z art. 33 pkt 1 u.p.e.a. dotyczy tylko sytuacji, kiedy nieistnienie obowiązku
jest następstwem okoliczności, która wystąpiła po wydaniu tytułu. W ramach tego
zarzutu nie jest dopuszczalne kwestionowanie tytułu wykonawczego (zob. np.
wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 10 grudnia 1998 r., III SA
1418/97, "Prawo Gospodarcze" 1999, nr 9, s. 34, z dnia 23 czerwca 1998 r., SA/Sz
1802/97, nie publ. i z dnia 13 listopada 1998 r., I SA/Lu 968/97, nie publ.). Zarzut z
art. 33 pkt 4 u.p.e.a., odnoszący się do błędu co do osoby zobowiązanego, dotyczy
natomiast kontroli formalnej tożsamości osoby, wobec której prowadzi się
egzekucję (zob. np. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 29 grudnia
1998, III SA 2801/97, nie publ.). Wskazuje to, że okoliczności stanowiące podstawę
powództwa w sprawie niniejszej, gdyby były zgłoszone w postaci wymienionych
zarzutów, nie mogłyby odnieść skutku, jako nieobjęte art. 33 pkt 1 i 4 u.p.e.a.
Według art. 3 u.p.e.a., obowiązek zapłaty za pobyt w izbie wytrzeźwień wynika
bezpośrednio z przepisów prawa, a nie z decyzji administracyjnej (§ 19 ust. 1, 2 i 4
rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 23 października 1996 r.
w sprawie trybu doprowadzania osób w stanie nietrzeźwości, organizacji izb
wytrzeźwień i zakresu opieki zdrowotnej oraz zasad ustalania opłat związanych z
doprowadzeniem i pobytem w izbie wytrzeźwień, Dz.U. Nr 29, poz. 611, w związku
z art. 42 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i
przeciwdziałaniu alkoholizmowi, Dz.U. Nr 35, poz. 230, ze zm.). W takiej sytuacji
wszelkie wątpliwości co do rodzaju i zakresu obowiązku powinny być wyjaśnione
przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego, w tych zaś wypadkach, w których
zostaną ujawnione w toku tego postępowania – przed jego zakończeniem.
Wyjaśnienie tych wątpliwości oraz wydanie stosownego rozstrzygnięcia powinno
nastąpić poza postępowaniem egzekucyjnym (zob. powołany wyrok Naczelnego
Sądu Administracyjnego z dnia 26 maja 1995 r.). Powód nie mógł zatem
w postępowaniu administracyjnym podnosić zarzutów, które przytoczył w pozwie.
Nie przysługiwało mu również powództwo przewidziane w art. 2 ust. 2 u.p.e.a. (...)
Kodeks postępowania cywilnego normuje postępowanie sądowe w sprawach
ze stosunków z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa
pracy, jak również w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz w innych
sprawach, do których przepisy tego kodeksu stosuje się z mocy ustaw
szczególnych (art. 1). Wymienione sprawy są w rozumieniu kodeksu sprawami
cywilnymi, podlegającymi rozpoznaniu przez sady powszechne oraz Sąd
Najwyższy, chyba że przepis ustawy kieruje je do właściwości sądów szczególnych
lub innych organów (art. 2 § 1 i 3).
Ocena sprawy w płaszczyźnie art. 1 k.p.c. zależy przede wszystkim od
przedmiotu procesu, tj. przedstawionego pod osąd roszczenia oraz od wskazanego
przez powoda stanu faktycznego. Te bowiem dwa elementy, konkretyzując
stosunek prawny zachodzący między stronami, kształtują charakter sprawy i tym
samym nadają jej – lub odejmują – przymiot sprawy cywilnej (zob. uzasadnienia
uchwał Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 1991 r., III CZP 138/91, OSNCP 1992,
nr 7-8, poz. 128 i z dnia 3 września 1993 r., III CZP 108/93, OSNC 1994, nr 5, poz.
96 oraz postanowień Sądu Najwyższego z dnia 3 czerwca 1998 r., I CKN 1078/97,
OSNC 1999, nr 2, poz. 28, z dnia 22 kwietnia 1998 r., I CKN 1000/97, OSNC 1999,
nr 1, poz. 6, z dnia 10 marca 1999 r., II CKN 340/98, OSNC 1999, nr 9, poz. 161, z
dnia 6 kwietnia 2000 r., II CKN 285/00, OSNC 2000, nr 10, poz. 188 i z dnia 22
sierpnia 2000 r., IV CKN 1150/00, OSNC 2001, nr 1, poz. 18). Dopuszczalność
drogi sądowej zależy zatem od okoliczności faktycznych przytoczonych przez
powoda jako podstawa roszczenia, nie jest natomiast warunkowana wykazaniem
istnienia tego roszczenia. Innymi słowy, „posiadanie” prawa, którego ochrony żąda
powód, potrzebne jest nie do wszczęcia i prowadzenia, lecz do wygrania procesu
(zob. uzasadnienia powołanych postanowień Sądu Najwyższego z dnia 22 kwietnia
1998 r., I CKN 1000/97 oraz z dnia 10 marca 1999 r., II CKN 340/98, a także
wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 10 lipca 2000 r., SK 12/99, OTK 2000, nr
5, poz. 143).
Okoliczności powoływane przez powoda w pozwie świadczą o tym, że obie
strony procesu występują jako równorzędne podmioty stosunku prawnego, z
którego powód wyprowadza swoje roszczenie. Stosunek prawny ma charakter
administracyjny wtedy, gdy jednym z uczestników jest organ administracyjny,
występujący z mocy swej władzy zwierzchniej, związane zaś z tym stosunkiem
świadczenia należą do zarządzającej i wykonawczej działalności tego organu. W
sprawie niniejszej sytuacja taka nie występuje, dlatego sprawa ta ma charakter
cywilny w rozumieniu art. 1 k.p.c., a więc droga sądowa dla jej rozpoznania jest
dopuszczalna (art. 2 § 1 k.p.c.). (...)
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy podjął uchwałę jak na wstępie (art. 390 § 1
k.p.c. i art. 13 ust. 4 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o Sądzie Najwyższym, jedn.
tekst: Dz.U. z 1994 r. Nr 13, poz. 48 ze zm.).

III CZP 36/00

Powołane przepisy:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia