Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 10 stycznia 2001 r.
II UKN 168/00
Wniosek rolnika podlegającego ubezpieczeniu społecznemu na podsta-
wie przepisów ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym
rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.) o umorzenie zale-
głych rat składek ubezpieczeniowych i odsetek od nich, nie może być trakto-
wany jako wystąpienie o odroczenie terminu płatności składek przed jego
upływem (art. 3 ust. 4 tej ustawy), co pozwala na uznanie (przy braku warunków
z art. 50 ust. 1 tej ustawy), że ma miejsce odstąpienie od ubezpieczenia.
Przewodniczący SSN Teresa Romer, Sędziowie SN: Roman Kuczyński (spra-
wozdawca), Maria Tyszel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 10 stycznia 2001 r. sprawy z wniosku
Zuzanny P. przeciwko Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego-Oddziałowi
Regionalnemu w C. o ustalenie podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników, na
skutek kasacji organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 28
grudnia 1999 r. [...]
z m i e n i ł zaskarżony wyrok w punkcie I w ten sposób, iż oddalił apelację
Zuzanny P. od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w
Lublinie z dnia 20 lutego 1999 r. [...],
nie obciążył Zuzanny P. kosztami postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 18 kwietnia 1997 r. Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecz-
nego-Oddział Regionalny w C. stwierdziła ustanie ubezpieczenia społecznego rolni-
ków wnioskodawczyni Zuzanny P. wobec nieopłacenia przez nią składek od dnia 1
stycznia 1996 r.
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie wyrokiem
z dnia 20 lutego 1998 r. oddalił odwołanie wnioskodawczyni, zaś Sąd Apelacyjny-
2
Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Lublinie, wyrokiem z dnia 3 września 1998
r. oddalił jej apelację od tego wyroku.
Wskutek kasacji wnioskodawczyni Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 23 kwiet-
nia 1999 r., uchylił wyrok Sądu drugiej instancji i przekazał sprawę Sądowi Apelacyj-
nemu w Lublinie do ponownego rozpoznania z uzasadnieniem, że ustalenie, iż wnio-
skodawczyni poprzez nieopłacanie w terminie składki odstąpiła od ubezpieczenia
(art. 3 ust. 4 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników,
jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.), było przedwczesne, ponieważ, z
jednej strony, występowała ona o odroczenie terminu płatności składek, ich częścio-
we umorzenie oraz o umorzenie odsetek w całości, z drugiej strony - zaległe składki
były przynajmniej w części potrącane z przysługującego świadczenia (art. 50 ust. 1
ustawy), które to potrącenie nie daje podstaw do przyjęcia, że zachodzą okoliczności
pozwalające na uznanie, że doszło w sposób konkludentny do odstąpienia od
ubezpieczenia społecznego na wniosek - art. 3 ust. 4 tej ustawy (II UKN 601/98,
OSNAPiUS z 2000 r. nr 13, poz. 527).
Wyrokiem z dnia 28 grudnia 1999 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Lublinie po ponownym rozpoznaniu sprawy zmienił wyrok Sądu
Okręgowego w Lublinie z dnia 20 lutego 1999 r. i ustalił, że wnioskodawczyni podle-
ga na swój wniosek ubezpieczeniu społecznemu rolników w pełnym zakresie od dnia
1 lipca 1996 r. i umorzył postępowanie w pozostałej części. Sąd Apelacyjny ustalił, że
decyzją z dnia 2 października 1998 r. organ rentowy zmienił zaskarżoną decyzję z
dnia 18 kwietnia 1997 r. w ten sposób, że stwierdził ustanie ubezpieczenia wniosko-
dawczyni od dnia 1 lipca 1996 r., a nie jak pierwotnie, od dnia 1 stycznia 1996 r. , co
uzasadniało umorzenie postępowania odnośnie ubezpieczenia w I i II kwartale 1996
r. Co do pozostałego okresu Sąd Apelacyjny uznał, iż przyjęcie przez organ rentowy
faktu nieopłacania składek za odstąpienie od ubezpieczenia jest sprzeczne z przepi-
sem art. 3 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, ponieważ przepis ten
wymaga złożenia przez osobę podlegającą ubezpieczeniu na wniosek oświadczenia
o odstąpieniu od ubezpieczenia, zaś wnioskodawczyni nie złożyła żadnego oświad-
czenia o odstąpieniu od ubezpieczenia, a swoim zachowaniem nie dała podstaw do
takich wniosków, jakie wyciągnął organ rentowy. Zdaniem Sądu drugiej instancji
wnioskodawczyni wystąpiła o odroczenie płatności składek, ich częściowe umorzenie
oraz uiszczenie odsetek w całości, nadto organ rentowy potrącał składki z przysłu-
gującego wnioskodawczyni zasiłku rodzinnego i pielęgnacyjnego, wobec czego brak
3
było podstaw do przyjęcia, że istniały przesłanki do odstąpienia od ubezpieczenia na
wniosek w związku z nieopłacaniem składki w terminie.
Powyższy wyrok zaskarżył kasacją organ rentowy, zarzucając naruszenie
prawa materialnego - art. 3 ust. 4 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu
społecznym rolników oraz naruszenie przepisów postępowania - art. 233 § 1 KPC
przez błędną ocenę dowodów, ponieważ wnioskodawczyni, tak jak tego wymaga po-
wołany przepis art. 3 ust. 4 ustawy, nie występowała o odroczenie terminu płatności
składki przed jego upływem, a dopiero po powstaniu zwłoki, a zatem nieopłacenie
składki w terminie należało uważać za równoznaczne z odstąpieniem od ubezpie-
czenia na wniosek.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Kasacja okazała się uzasadniona. W aktach organu rentowego znajdują się
[...] pisma tego organu adresowane do wnioskodawczyni, z których jednoznacznie
wynika, że jej konto ubezpieczeniowe wykazuje zadłużenie z tytułu składek na ubez-
pieczenie wypadkowe, chorobowe, macierzyńskie i emerytalno-rentowe oraz z tytułu
odsetek, przy czym kwota wypłacanych zasiłków została pomniejszona o należności
z tytułu odsetek, co jednak nie skutkowało spłatą zadłużenia. Jednocześnie na prze-
strzeni lat 1994-1997 do organu rentowego wpłynęły 2 wnioski wnioskodawczyni o
umorzenie zaległej składki emerytalnej wraz z odsetkami (z 24 lutego i 22 kwietnia
1994 r.), uwzględnione przez organ, oraz 2 wnioski (z 11 stycznia 1995 r. i z dnia 12
lutego 1996 r.) o odroczenie terminu płatności składki emerytalnej za I kwartał 1996
r., także uwzględnione przez organ rentowy (odroczono płatność do 30 marca 1996
r.). Jednakże już 10 kwietnia 1996 r. wnioskodawczyni ponownie była w zwłoce [...],
a w dniu 27 stycznia 1997 r. wystąpiła o umorzenie odsetek i „kilku ubiegłych rat
emerytalnych” [...], który to wniosek organ rentowy uwzględnił w części dotyczącej
umorzenia odsetek pod warunkiem spłaty należności głównej za I kwartał 1996 r. - I
kwartał 1997 r. w kwocie 577,28 zł w terminie do 29 marca 1997 r. Innych wniosków
ani dowodów uiszczenia zaległości akta organu rentowego nie zawierają.
W ponownym postępowaniu przed Sądem Apelacyjnym wnioskodawczyni nie
przedstawiła dowodów na okoliczność spełnienia, odnośnie do okresu ubezpieczenia
(opłacania składek) za okres po dniu 1 lipca 1996 r. warunków z art. 3 ust. 4 ustawy
o ubezpieczeniu społecznym rolników, a mianowicie, że przed (podkreśl. SN) upły-
4
wem terminu płatności wystąpiła o jego odroczenie, albo, że nieopłacenie składki w
terminie było skutkiem siły wyższej. Do pisma z dnia 15 grudnia 1999 r. zatytułowa-
nego „sprzeciw” wnioskodawczyni dołączyła plik znanych już Sądowi dokumentów,
opatrzonych własnymi dopiskami i komentarzami, które jednak spornej okoliczności
ubiegania się o odroczenie terminów płatności składki ubezpieczeniowej nie wyja-
śniły. Natomiast organ rentowy na żądanie Sądu przedstawił w piśmie z dnia 9 grud-
nia 1999 r. [...] szczegółowe rozliczenie składek wnioskodawczyni, wypłat na jej
rzecz zasiłków i zaległości za lata 1989-1999, z którego wynika między innymi, iż
mimo wypłacania w 1996 r. pomniejszonych o zadłużenia zasiłków rodzinnych, po-
zostało zadłużenie w kwocie 496,40 zł za III-IV kwartał 1996 r. plus odsetki na dzień
31 grudnia 1996 r. w kwocie 131,80 zł. Jednocześnie z akt organu rentowego wyni-
ka, iż organ ten umorzył tylko odsetki za okres I-IV kwartał 1996 r. pod warunkiem
spłaty należności głównej (577,28 zł) i uprzedził zarówno o wyłączeniu z ubezpie-
czenia rolniczego, jak i o konieczności zwrotu pobranych zasiłków rodzinnych. Skoro
zatem wnioskodawczyni była pouczona o możliwości wyłączenia jej z ubezpieczenia
społecznego i żadnego wniosku o odroczenie terminu płatności składki ubezpiecze-
niowej nie złożyła, zachodzi sytuacja opisana w art. 3 ust. 4 ustawy o ubezpieczeniu
społecznym rolników, a mianowicie, iż nieopłacenie w terminie składki i brak wniosku
o odroczenie terminu płatności złożonego przed tym terminem, jest równoznaczne z
odstąpieniem od ubezpieczenia na wniosek. Zauważyć przy tym należy, iż w 1996 r.
wnioskodawczyni nie składała wniosku o zasiłek rodzinny i zasiłki pomniejszone o
zadłużenia wypłacono tylko do kwietnia 1997 r. Wobec wydania decyzji z dnia 2 paź-
dziernika 1998 r. obejmującej ubezpieczeniem do 30 czerwca 1996 r. (w miejsce
ustania ubezpieczenia od dnia 1 stycznia 1996 r.), wnioskodawczyni nie przysługi-
wały świadczenia ubezpieczeniowe, które mogłyby być pomniejszone o zaległości
składkowe, a więc nie mógł mieć zastosowania przepis art. 50 ust. 1 ustawy o ubez-
pieczeniu społecznym rolników.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy doszedł do przekonania, że Sąd drugiej
instancji, sprzecznie z materiałem dowodowym przyjął, że wnioskodawczyni dała
podstawy do uznania, iż przed upływem terminu płatności składki wnosiła o jej odro-
czenie, a tym samym, że nieopłacanie składek nie było równoznaczne z odstąpie-
niem od ubezpieczenia, co w konsekwencji naruszyło przepis art. 3 ust. 4 powołanej
ustawy.
Z powyższych motywów Sąd Najwyższy w oparciu o art. 39315
KPC orzekł jak
5
w sentencji wyroku.
========================================