Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 12 stycznia 2001 r.
II UKN 182/00
Warunkiem ponownego ustalenia prawa do świadczeń na podstawie art.
80 ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracow-
ników i ich rodzin, Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), nie jest ujawnienie nowych
okoliczności, lecz takich, które istniały przed wydaniem decyzji, a nie zostały
przez organ rentowy uwzględnione.
Przewodniczący SSN Jerzy Kuźniar, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk
(sprawozdawca), Beata Gudowska.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 12 stycznia 2001 r. sprawy z wniosku
Haliny M., Alicji M.-W. i Małgorzaty M. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziałowi w B. o rentę rodzinną, na skutek kasacji Haliny M. i Małgorzaty M.
od wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 13 stycznia 2000 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 12 listopada 1998 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w B. odmówił przyznania wnioskodawczyniom Małgorzacie M. i Alicji M. prawa do
renty rodzinnej po bracie Marku M. Kolejną decyzja z dnia 12 stycznia 1999 r. organ
rentowy odmówił przyznania wnioskodawczyni Halinie M. prawa do renty rodzinnej
po synu Marku M. uchylając decyzję z dnia 9 listopada 1998 r. przyznającą jej prawo
do renty rodzinnej.
Po rozpoznaniu odwołania wnioskodawczyń od tych decyzji Sąd Okręgowy-
Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku wyrokiem z dnia 15 września
1999 r. [...] oddalił odwołanie. Sąd ustalił, że Marek M. zmarł w dniu 15 grudnia 1996
r. w wyniku wypadku w czasie odbywania służby wojskowej. Wnioskodawczynie nie
spełniały warunków wymaganych do przyznania renty rodzinnej przepisami ustawy z
dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U.
2
Nr 40, poz. 267 ze zm.), do których odsyła przepis art. 44 ustawy z dnia 29 maja
1974 r. o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin (jednolity
tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 13, poz. 68 ze zm.). Matka zmarłego nie osiągnęła w dacie
jego śmierci wieku 50 lat, nie spełnia zatem wymogu określonego w art. 41 ust. 1 i 2
ustawy o z .e. p.). Siostry zmarłego nie spełniły warunku określonego w art. 40 tej
ustawy, gdyż nie zostały przyjęte przez zmarłego na utrzymanie i wychowanie, a je-
dynie zmarły wspomagał finansowo matkę i siostry. Zmarły nie mieszkał z matką i
siostrami i nie prowadził z nimi wspólnego gospodarstwa domowego lecz był za-
kwaterowany w internacie garnizonowym w innej miejscowości. Ponadto Alicja M. nie
spełnia wymogu określonego w art. 38 ust. 1 pkt 2 ustawy o z. e. p., gdyż z racji
wieku nie mogła być przyjęta na utrzymanie zmarłego przed osiągnięciem pełnolet-
ności.
Apelacja wnioskodawczyń od tego wyroku została oddalona wyrokiem Sądu
Apelacyjnego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Białymstoku z dnia 13
stycznia 2000 r. [...]. Sąd Apelacyjny uznał za prawidłowe ustalenia faktyczne Sądu
pierwszej instancji i podzielił jego pogląd prawny.
Wyrok ten zaskarżyły kasacją wnioskodawczynie Halina M. i Małgorzata M. i
wskazując jako podstawy kasacji naruszenie prawa materialnego przez niewłaściwe
zastosowanie art. 40 i 42 w związku z art. 41 ust. 1 i 2 a ponadto art. 80 ust. 1
ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich ro-
dzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) oraz naruszenie przepisów postępowania – art.
382 w związku z art. 233 § 1 i 328 § 2 KPC – wniosły o uchylenie zaskarżonego wy-
roku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu w Białymstoku do ponownego roz-
poznania. Naruszenie art. 80 ust. 1 polega na tym, że nie ujawniły się nowe okolicz-
ności i dowody uzasadniające zmianę decyzji z dnia 9 listopada 1998 r. Niezależnie
od tego Halina M. spełniła warunki do renty rodzinnej bowiem będąc urodzona 9
grudnia 1951 r. w chwili śmierci syna miała ukończone 45 lat i do ukończenia 50 lat
brakowało mniej niż 5 lat. W stosunku do Małgorzaty M. zostały spełnione warunki
przyjęcia jej przez brata na wychowanie bowiem przepis nie wprowadza wymogu
wyłącznego wychowania. Materiału dowodowego stwierdzającego utrzymanie jej
przez brata oba Sądy nie rozważyły.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
3
Nie jest uzasadniony zarzut naruszenia przepisu art. 80 ust. 1 ustawy z dnia
14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin. Przepis ten
pozwala na ponowne ustalenie prawa do świadczeń nie tylko w przypadku przedło-
żenia nowych dowodów lecz także w przypadku ujawnienia okoliczności istniejących
przed wydaniem decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń. Nie jest wyma-
gane ujawnienie nowych okoliczności lecz takich okoliczności, które istniały przed
wydaniem decyzji, a nie zostały przez organ rentowy uwzględnione. Wydając pierw-
szą decyzję organ rentowy nie uwzględnił faktu, że wnioskodawczyni Halina M. nie
osiągnęła wymaganego przepisem art. 41 ust. 1 pkt 1 wieku 50 lat. Po ujawnieniu tej
okoliczności okazało się, że nie spełnia ona warunków wymaganych do przyznania
prawa do renty rodzinnej. Decyzja organu rentowego nie ma powagi rzeczy osądzo-
nej jak to ma miejsce w przypadku wyroku sądu. Nie można powoływać się na prawo
do świadczeń ustalone błędną decyzją organu rentowego, która po ujawnieniu błędu
została zmieniona, jeżeli nie zostały spełnione warunki, od których uzależnione jest
nabycie tego prawa. Wynika to z treści art. 102 ust. 1 pkt 4 powołanej ustawy, który
stanowi, że wypłatę świadczeń wstrzymuje się, jeżeli okaże się, że prawo do świad-
czeń nie istniało.
Nie jest także uzasadniony zarzut, że warunek osiągnięcia wymaganego
wieku wnioskodawczyni spełniła, a Sąd Apelacyjny dokonał błędnej wykładni art. 41
ust. 2 powołanej ustawy. Przepis ten dotyczący wdowy po pracowniku, który z mocy
art. 42 pkt 2 ma zastosowanie do matki zmarłego pracownika, stanowi, że prawo do
renty rodzinnej ma wdowa, która osiągnęła wiek 50 lat po śmierci męża nie później
jednak niż w ciągu 5 lat od jego śmierci. Omawiany przepis nie ma zastosowania do
wnioskodawczyni, która ani w dacie wydania zaskarżonego wyroku ani w chwili
obecnej nie osiągnęła wieku 50 lat. Zgodnie z art. 76 powołanej ustawy prawo do
świadczeń powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do naby-
cia tego prawa. Prawo matki do renty rodzinnej po synu nie powstało, jeżeli nie ukoń-
czyła ona 50 lat, zatem takie prawo nie mogło być przyznane. O przyznanie takiego
prawa wnioskodawczyni może ubiegać się po osiągnięciu tego wieku, przy czym
przyznanie prawa uzależnione jest od spełnienia drugiego warunku określonego w
art. 42 pkt 1. Kwestii spełnienia tego warunku Sąd nie musiał rozważać skoro prawo
do świadczeń uzależnione jest od jednoczesnego spełnienia wszystkich warunków, a
jeden z warunków nie został spełniony.
Kolejny zarzut naruszenia przepisu art. 40 powołanej ustawy połączony jest z
4
zarzutem procesowym dotyczącym nienależytego rozważenia materiału dowodowe-
go stwierdzającego utrzymywanie przez zmarłego brata wnioskodawczyni Małgo-
rzaty M. Ten zarzut jest także nieuzasadniony, gdyż ustalenia faktyczne zostały
oparte na wyjaśnieniach wnioskodawczyń. Wynika z nich, że zmarły nie mieszkał z
siostrą we wspólnym gospodarstwie domowym, a jedynie wspomagał ją finansowo.
Te nie kwestionowane przez wnioskodawczynie okoliczności wystarczą do stwier-
dzenia, że nie został spełniony warunek określony w art. 40. Na podstawie tego
przepisu uprawnione do renty rodzinnej jest rodzeństwo zmarłego przyjęte przez
niego na wychowanie i utrzymanie. Sformułowanie tego przepisu jest odmienne od
treści art. 42 pkt 1 dotyczącego rodziców zmarłego pracownika. Ten ostatni przepis
wymienia jako warunek przyczynianie się pracownika do utrzymania rodziców, a za-
tem nie zawiera wymogu wyłącznego utrzymania. Natomiast przepis art. 40 wymaga
wychowywania i utrzymywania rodzeństwa przez zmarłego pracownika, co oznacza,
że pracownik musi rodzeństwu zastępować rodziców. Wychowanie i utrzymanie ma-
łoletniego lub kształcącego się dziecka wymaga stworzenia mu domu rodzinnego.
Sporadyczne odwiedzanie siostry i wspomaganie finansowe nie jest przyjęciem na
wychowanie i utrzymanie w rozumieniu tego przepisu.
Kasacja okazała się pozbawiona usprawiedliwionych podstaw i z tych przy-
czyn Sąd Najwyższy w oparciu o przepis art. 39312
KPC ją oddalił.
========================================