Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 21 marca 2001 r.
I PKN 311/00
Wymaganie z art. 30 § 4 KP nie jest spełnione, jeżeli w danych okolicz-
nościach faktycznych ogólnie ujęta przyczyna rozwiązania umowy o pracę bez
wypowiedzenia (art. 52 § 1 KP) budzi wątpliwości, w szczególności u zwalnia-
nego pracownika, co do tego z jakim konkretnie jego zachowaniem należy ją
łączyć.
Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera,
Walerian Sanetra (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 21 marca 2001 r. sprawy z powództwa
Marka S. i Eugeniusza P. przeciwko HDM H.D. Spółce z ograniczoną odpowiedzial-
nością w R. o przywrócenie do pracy, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku
Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu
z dnia 3 lutego 2000 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
W imieniu pozwanej HDM Spółki z o.o. w R., wniesiona została kasacja od
wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu z
dnia 3 lutego 2000 r. [...], którym oddalona została jej apelacja od wyroku Sądu Re-
jonowego-Sądu Pracy w Zgorzelcu z dnia 5 listopada 1999 r. [...].
Sąd Pracy przywrócił powodów Marka S. i Eugeniusza P. do pracy u strony
pozwanej na poprzednio zajmowanych stanowiskach. Powodowie byli zatrudnieni u
strony pozwanej od 1 grudnia 1997 r. na podstawie umowy o pracę zawartej na czas
określony do dnia 31 grudnia 2002 r.; Marek S. był zatrudniony na stanowisku, kie-
rownika Działu Handlu i Marketingu, natomiast Eugeniusz P. na stanowisku dyrekto-
ra do spraw handlu i marketingu. W dniu 22 lipca 1999 r. pracodawca rozwiązał z
powodami umowy o pracę na podstawie art. 52 § 1 KP. Jako przyczynę rozwiązania
2
wskazał „działania, które naraziły firmę na duże straty”. Konkretyzacja zarzutu nara-
żenia przedsiębiorstwa na straty nastąpiła w odpowiedziach na pozwy, w których
strona pozwana wyliczyła szereg zachowań powodów (w szczególności sprzedaż
towarów niewiarygodnym firmom oraz przekroczenie kompetencji) noszących zna-
miona „niegospodarności i rażącego naruszenia obowiązków pracowniczych przez
Powoda, efektem czego było narażenie firmy na nieodwracalne straty materialne”.
Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Pracy przyjął, że roszczenia powodów są
zasadne. Przepis art. 52 KP daje pracodawcy możliwość rozwiązania umowy o pracę
z winy pracownika. Jednakże zgodnie z art. 30 § 4 KP w oświadczeniu pracodawcy
„winna być wskazana konkretna przyczyna, fakt uzasadniający rozwiązanie umowy w
tym trybie”. Ponadto, według tego Sądu, ogólnikowe sformułowanie użyte przez
stronę pozwaną w istocie uniemożliwia przeprowadzenie merytorycznej kontroli do-
konanego rozwiązania umów o pracę, jak i oceny oświadczeń pracodawcy pod
względem formalnym.
Oddalając apelację strony pozwanej Sąd drugiej instancji stwierdził, że Sąd
Pracy prawidłowo zebrał materiał dowodowy sprawy, właściwie go ocenił i z tej oceny
wyciągnął trafne wnioski. Dokonana przez Sąd pierwszej instancji ocena materiału
dowodowego sprawy odpowiada dyspozycji art. 233 KPC. Rozważając kwestię spo-
sobu sformułowania przyczyny rozwiązania niezwłocznego Sąd drugiej instancji od-
wołał się, między innymi, do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 1997 r. (I
PKN 173/97, OSNAPiUS 1998 nr 8, poz. 243), w myśl którego pracodawca ma w
oświadczeniu o wypowiedzeniu umowy o pracę obowiązek wskazania przyczyny
uzasadniającej wypowiedzenie. Sformułowanie zawarte w art. 30 § 4 KP „powinna
być wskazana przyczyna” należy rozumieć jako ustanowienie obowiązku, a nie tylko
jako zalecenie. W ocenie Sądu drugiej instancji, w tym samym kierunku wypowiedział
się Sąd Najwyższy w uchwale pełnego składu Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 27 czerwca 1985 r., III PZP 10/85 (OSNCP 1985 z. 11, poz. 164), podając w
uzasadnieniu tezy jako przykład niewystarczającego sprecyzowania przyczyny wy-
powiedzenia „naruszenie obowiązków pracowniczych”. Inny przykład niewłaściwego
określenia przyczyny powołany przez Sąd Najwyższy to „niewłaściwe wywiązywanie
się z obowiązków”. Są to w opinii Sądu Najwyższego określenia zbyt ogólne, aby
można było uznać, że spełniają one wymóg przewidziany w art. 30 § 4 KP. Zgodnie z
linią orzeczniczą prezentowaną przez Sąd Najwyższy przyczyna powinna charakte-
ryzować się konkretnością, rzeczywistością oraz dostatecznym sprecyzowaniem
3
(orzeczenie SN z dnia 13 maja 1998 r., I PKN 105/98, OSNAPiUS 1999 nr 10, poz.
335). Powinność wskazania przez pracodawcę przyczyny - wynikająca z art. 30 § 4
KP - ma doniosłe skutki procesowe, gdyż wskazanie w pisemnym oświadczeniu
przez pracodawcę przyczyny uzasadniającej rozwiązanie umowy o pracę przesądza
o tym, że spór przed organami orzekającymi toczyć się może tylko w granicach za-
rzutu skonkretyzowanego w pisemnym oświadczeniu, a pracodawca pozbawiony jest
możliwości powoływania się w toku postępowania na inne przyczyny, które również
mogłyby uzasadniać tryb zwolnienia przewidziany w art. 52 KP (orzeczenie SN z
dnia 3 września 1980 r., I PRN 86/80, niepublikowane). Mając na uwadze użyte
przez stronę pozwaną sformułowanie „działania, które naraziły firmę na duże straty”,
które niewątpliwie cechuje znaczny stopień abstrakcji, Sąd drugiej instancji zauważył,
że powodowie nie mogli mieć pewności co zwrot ten rzeczywiście znaczy. Z treści
oświadczenia pracodawcy nie wynika bowiem, po pierwsze, o jakie działania chodzi,
po drugie, jak interpretować określenie „duże straty” oraz nie wynika z niego, że owe
działania popełnione zostały z winy pracownika. Sąd drugiej instancji miał na uwadze
także orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 1998 r., w którym stwier-
dzono, że „ocena zasadności wypowiedzenia umowy o pracę powinna być dokony-
wana przez sąd w granicach przyczyn podanych pracownikowi przez pracodawcę” (I
PKN 434/98, OSNAPiUS 1999 nr 21, poz. 688). Ponadto według ugruntowanego
orzecznictwa Sądu Najwyższego podanie pracownikowi przyczyny wypowiedzenia
ma umożliwić mu dokonanie racjonalnej oceny, czy ta przyczyna w rzeczywistości
istnieje i czy w związku z tym zaskarżenie czynności prawnej pracodawcy może do-
prowadzić do uzyskania przez pracownika odpowiednich korzyści - odszkodowania
lub przywrócenia do pracy (orzeczenie z dnia 1 października 1997 r., I PKN 315/97,
OSNAPiUS 1998 nr 14, poz. 427). Niewskazanie pracownikowi przyczyny uniemoż-
liwia podjęcie przez niego skutecznej obrony, stawiając go na zdecydowanie słabszej
pozycji w procesie. „Zgodnie z dyspozycją art. 52 § 1 KP jedyną możliwością rozwią-
zania stosunku pracy w trybie dyscyplinarnym jest wypełnienie dyspozycji jednego z
punktów tegoż przepisu. Celowo punkty wchodzące w skład art. 52 § 1 KP zostały
wymienione enumeratywnie, co w praktyce powoduje, że jedynie podstawy zapropo-
nowane przez ustawodawcę mogą stanowić oparcie do skonstruowania przez praco-
dawcę uzasadnienia rozwiązania umowy o pracę z winy pracownika. W niniejszej
sprawie ze zwrotu „działania które naraziły firmę na duże straty”, nie wynika ani fakt,
4
że zostały naruszone obowiązki o charakterze podstawowym, ani fakt, że naruszenie
nosi znamiona naruszenia ciężkiego”.
W skardze kasacyjnej zarzucono naruszenie art. 30 i 52 KP.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Wniesiona skarga kasacyjna nie ma usprawiedliwionych podstaw i dlatego nie
została uwzględniona. W szczególności należy stwierdzić, że Sąd drugiej instancji
trafnie przyjął, iż wskazanie w oświadczeniach woli strony pozwanej o rozwiązaniu
bez wypowiedzenia umów o pracę z powodami jako ich przyczyny „działań, które
naraziły Firmę na duże straty finansowe” jest zbyt ogólnikowe i z tej racji nie spełnia
wymagania wynikającego z art. 30 § 4 KP. Należy w tym zakresie mieć na uwadze,
że rozwiązanie umowy o pracę na podstawie art. 52 KP jest dla pracownika środkiem
szczególnie dolegliwym i stąd ustawodawca zakłada, że ujęcie przyczyn - wskaza-
nych w sposób ogólny w tym przepisie - w piśmie pracodawcy będzie konkretne i w
miarę precyzyjne, tak by umożliwiało ono pracownikowi rzeczową obronę przed za-
rzutami w razie ewentualnego sporu. Tak też kwestia ta jest wyjaśniana w orzecze-
niach Sądu Najwyższego, na które powołał się Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych. W tym duchu ostatnio wypowiedział się Sąd Najwyższy także w wyroku z dnia
14 grudnia 1999 r., I PKN 444/99 (OSNAPiUS 2001 nr 9, poz. 313), stwierdzając, że
obowiązek pracodawcy wskazania w oświadczeniu o rozwiązaniu umowy o pracę
bez wypowiedzenia z winy pracownika (art. 52 § 1 pkt 1 KP) jego przyczyny oznacza,
iż powinna być ona określona w sposób, który jednoznacznie wskazuje, na czym w
opinii pracodawcy polega wina pracownika. Konieczność w miarę precyzyjnego uję-
cia w oświadczeniu pracodawcy przyczyn rozwiązania umowy o pracę wynika przy
tym także z zasady ograniczenia w czasie możliwości rozwiązania jej bez wypowie-
dzenia z winy pracownika (w ciągu miesiąca od uzyskania przez pracodawcę wia-
domości o okoliczności uzasadniającej rozwiązanie umowy). Przy braku bowiem pre-
cyzyjnego wskazania przyczyny rozwiązania (konkretnego czynu czy czynów pra-
cownika) pojawia się możliwość powoływania się w procesie tylko na te okoliczności,
które nie pozostają w kolizji z ograniczeniem z art. 52 § 2 KP, mimo iż rzeczywistym
motywem rozwiązania było inne - mieszczące się w ogólnie ujętej przyczynie rozwią-
zania niezwłocznego - zachowanie się pracownika. Przy ocenie zachowania wyma-
gania przewidzianego w art. 30 § 4 KP należy mieć na uwadze słowny sposób ujęcia
5
przyczyny w oświadczeniu woli pracodawcy, ale także i okoliczności, do których się
ono odnosi. W określonych bowiem okolicznościach faktycznych nawet ogólne ujęcie
przyczyny może nie prowadzić do jakichkolwiek wątpliwości co do tego, do jakiego
konkretnie czynu, czy czynów pracownika przyczyna ta jest odnoszona. Innymi
słowy, jeżeli w danych okolicznościach faktycznych ogólne ujęcie przyczyny rozwią-
zania umowy o pracę bez wypowiedzenia nie budzi wątpliwości (w szczególności zaś
gdy nie mogło ono budzić żadnych wątpliwości u zwalnianego pracownika) co do
tego z jakim konkretnie zawinionym zachowaniem czy zachowaniami, które miały
miejsce w określonym czasie, łączy się ona, to należy uważać, że spełnione jest
wymaganie z art. 30 § 4 KP. W rozpoznawanej sprawie sytuacja taka nie ma
wszakże miejsca, gdyż przy uwzględnieniu, z jednej strony, werbalnego ujęcia przez
stronę pozwaną przyczyny rozwiązania umów o pracę, a z drugiej strony, okoliczno-
ści faktycznych sprawy, czy zachowań (ich rodzaju i liczby), z którymi przyczyna ta
teoretycznie mogła być wiązana, należy - jak przyjął to Sąd drugiej instancji - uznać,
że w gruncie rzeczy nie wiadomo o jakie konkretnie działania powodów chodzi, co
mieści się pod wyrażeniem „duże straty” oraz czy idzie o działania, które zostały za-
winione czy nie były zawinione przez powodów. Podkreślenia wymaga przy tym, że
w istocie idzie tu o stwierdzenia natury faktycznej, które są kwestionowane w uza-
sadnieniu skargi kasacyjnej, jednakże bez postawienia stosownego zarzutu narusze-
nia prawa procesowego. Kasacja nie kwestionuje bowiem zastosowania przez Sąd
drugiej instancji przepisów postępowania, w tym znaczeniu, iż nie wskazuje żadnego
przepisu procesowego, który w jej ocenie został naruszony w zaskarżonym wyroku.
W tym stanie rzeczy dla Sądu Najwyższego wiążące są ustalenia faktyczne przyjęte
przez Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. Nie stawiając zarzutu naruszenia
prawa procesowego kasacja kwestionuje wszakże ustalenia faktyczne, gdyż pisze
się w niej między innymi, że „w świetle dowodów wnioskowanych przez stronę poz-
waną nie można przyjąć, że powodowie nie mieli pewności co znaczą zwroty zawarte
w oświadczeniu pracodawcy o rozwiązaniu umowy”. Z uwagi na brak stosownego
zarzutu procesowego Sąd Najwyższy nie ma podstaw, by stawiać w wątpliwość
ustalenie faktyczne Sądu drugiej instancji, z którego wynika, że było inaczej. W uza-
sadnieniu skargi kasacyjnej w gruncie rzeczy przyjmuje się, że w aspekcie czysto
werbalnym ujęcie przyczyny rozwiązania umów o pracę z powodami było zbyt ogól-
nikowe, pisze się bowiem w nim, że „ograniczenie się przez Sąd wyłącznie do ana-
lizy sformułowań zawartych w oświadczeniu rozwiązującym umowę o pracę i pomi-
6
nięcie pozostałych okoliczności uściślających przyczyny rozwiązania nastąpiło z na-
ruszeniem przepisów art. 30 i 52 kp.” Zakłada się tym samym, że obok samego tek-
stu oświadczenia woli pracodawcy pod uwagę powinny być wzięte także i inne oko-
liczności („uściślające przyczyny rozwiązania”). Co do tych innych okoliczności usta-
lenia Sądu drugiej instancji są wszakże odmienne od twierdzeń strony pozwanej,
którym przy braku stosownego kasacyjnego zarzutu naruszenia przepisów postępo-
wania, Sąd Najwyższy nie może jednak dać wiary.
Mając na względzie powyżej wskazane racje Sąd Najwyższy, stosownie do
art. 39312
KPC, orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================