Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 10 kwietnia 2001 r., I CZ 25/01
Od postanowienia sądu apelacyjnego co do istoty sprawy w sprawach
określonych w art. 80 ust. 2 ustawy z dnia 27 września 1990 r. o wyborze
Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (jedn. tekst: Dz.U. 2000 r. Nr 47, poz.
544) kasacja nie przysługuje.
Przewodniczący Sędzia SN Zbigniew Strus (sprawozdawca)
Sędziowie SN: Bronisław Czech, Barbara Myszka
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Komitetu Wyborczego Kandydata na
Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Mariana K. przy uczestnictwie Ryszarda K. o
nakazanie dokonania czynności i zasądzenie odszkodowania w trybie art. 80
ustawy o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, po rozpoznaniu w Izbie
Cywilnej na posiedzeniu niejawnym w dniu 10 kwietnia 2001 r. zażalenia uczestnika
postępowania na postanowienie Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 4 grudnia
2000 r.,
oddalił zażalenie.
Uzasadnienie
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Apelacyjny w Warszawie odrzucił kasację
uczestnika postępowania, wszczętego na skutek wniosku Komitetu Wyborczego
kandydata na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Mariana K., od postanowienia
tego Sądu z dnia 5 października 2000 r., którym, po rozpoznaniu sprawy, na skutek
zażalenia wnioskodawcy, zmieniono postanowienie Sądu Okręgowego
w Warszawie przez nakazanie uczestnikowi postępowania ogłoszenia
i opublikowania za pośrednictwem wymienionej w sentencji stacji radiowej
i czasopisma (dziennika) oświadczenia prostującego nieprawdziwą informację,
przeproszenia kandydata na Prezydenta Mariana K. i jego Komitetu Wyborczego
oraz wpłacenia kwoty 20 000 zł na rzecz Caritas Polska. Jako podstawę prawną
tego rozstrzygnięcia Sąd wskazał art. 80 ustawy z dnia 27 września 1990 r o
wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (jedn. tekst: Dz.U. 2000 r. Nr 47,
poz. 544 – dalej "ustawa") oraz przepisy art. 386 § 1 w związku z art. 397 § 1 i 2 i
art. 13 § 2 k.p.c.
Uczestnik postępowania wniósł zażalenie na postanowienie odrzucające
kasację. Zarzucił naruszenie przepisów art. 80 ustawy z dnia 27 września 1990 r. o
wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 392 § 1 i 519-1
k.p.c. i
domagał się uchylenia tego postanowienia i przekazania sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Uzasadniając zażalenie skarżący wyraził pogląd, że ocena dopuszczalności
kasacji w sprawie z zakresu ustawy o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej
Polskiej nie może być dokonywana na podstawie art. 519-1
§ 1 k.p.c., którego
zastosowanie ogranicza się do postępowań uregulowanych w księdze II części I
kodeksu postępowania cywilnego i nie obejmuje "spornego" z istoty postępowania z
zakresu art. 80 ustawy. Wskazano też na sformułowanie zawarte w art. 80 ust. 2
in fine nie wymieniające kasacji, co w związku z domniemaniem racjonalnego
działania ustawodawcy nie pozwala uznać wyłączenia tego środka odwoławczego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kampania wyborcza w demokratycznym ustroju wyłaniania władz służy
nakłanianiu wyborców do określonych decyzji wyborczych. Przepis art. 80 ust. 1
ustawy z dnia 27 września 1990 r. o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej
ogranicza dowolność sposobu agitacji i propagandy przedwyborczej, dając
zainteresowanym ochronę przed informacjami i danymi nieprawdziwymi. Ratio legis
unormowania tkwi w dążeniu do zapewnienia wyborcom nie tylko proceduralnej, ale
i materialnej wolności wyboru, która może być zakłócona w razie sugestywnego
(przy użyciu wszelkich form propagandy i agitacji) przedstawiania nieprawdziwych
stanów i zdarzeń stanowiących przesłanki dokonywania wyboru wśród kandydatów.
Treść art. 80 ust. 1 in principio ustanawia wysoki standard ochrony wyborców, skoro
hipoteza przepisu odwołuje się do prawdziwości (a więc kryterium obiektywnego),
nie ograniczając się tylko do kłamstw, jako świadomego zniekształcania prawdy.
Powierzając sądom realizację tego społecznie ważnego zadania,
ustawodawca musiał się liczyć z dynamiką kampanii wyborczej, terminami tzw.
kalendarza wyborczego oraz nieodwołalnością aktu głosowania, a także
z wymaganiami procedury sądowej, które w typowym przebiegu postępowania
prowadziłyby do uprawomocnienia się orzeczenia po zakończeniu wyboru, przez co
zamierzony cel regulacji nie zostałby osiągnięty. Dlatego przepis zawiera istotne
odstępstwa od reguł postępowania przewidzianych dla spraw ze stosunków
z zakresu prawa cywilnego. Dotyczą one przykładowo terminów rozpoznania
wniosku i zażalenia, wyłączających stosowanie art. 149 § 2 in fine lub art. 395 § 1
k.p.c.
Odmiennie niż w art. 394 § 2 i 518 k.p.c. unormowano też sposób, środek i
termin zaskarżenia postanowienia orzekającego co do istoty sprawy. Przepis art. 80
ust. 3 ustawy stanowi, że środkiem odwoławczym od postanowienia (w brzmieniu
pierwotnym: sądu rejonowego) orzekającego co do istoty sprawy jest zażalenie,
a nie apelacja. Wprowadzono i utrzymano w mocy, mimo kilkakrotnych zmian
ustawy, szczególnie krótkie terminy dla czynności sądów i czynności procesowych
uczestników.
Powierzając sądom rozpoznanie spraw o ochronę merytorycznej
prawidłowości przebiegu kampanii wyborczej ustawodawca rozstrzygnął tryb
postępowania. Ustawa już w brzmieniu pierwotnym w art. 80 ust. 2 stanowiła, że
sąd rozpoznaje wniosek, o którym mowa w ust. 1, w postępowaniu nieprocesowym.
Przytoczone jednoznaczne unormowanie nie pozwala uznać zasadności sugestii
wyrażanych w zażaleniu, jakoby rozpoznawana sprawa z istoty miała charakter
"sporny", w związku z czym podlegała (przynajmniej w odniesieniu do środka
odwoławczego od postanowienia sądu drugiej instancji) regułom ustanowionym dla
procesu.
Wybór trybu postępowania wobec płynności kryteriów podziału między
procesem i postępowaniem nieprocesowym należy ostatecznie do ustawodawcy.
Można jedynie wskazać, że sprawy z zakresu prawa wyborczego cechuje trudny do
przewidzenia krąg podmiotów zainteresowanych oraz takie nasycenie interesem
publicznym, że skierowanie spraw uregulowanych w art. 80 ust. 1 do trybu
nieprocesowego było uzasadnioną decyzją legislacyjną. Nie został przy tym
wyłączony tryb procesu w zakresie dotyczącym ochrony pokrzywdzonych osób na
zasadach ogólnych (art. 82).
Zmiana ustawy o wyborze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej dokonana w
art. 1 pkt 77 ustawy z dnia 28 kwietnia 2000 r. o zmianie ustawy o wyborze
Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 43,
poz. 488), przenosząca na wyższy szczebel właściwość rzeczową sądu pierwszej
instancji uzupełniła art. 80 ust. 2 stwierdzeniem, że od postanowienia sądu
apelacyjnego nie przysługuje środek prawny.
Skarżący zmierza do odmówienia temu przepisowi zastosowania przy ocenie
dopuszczalności kasacji, wskazując na różnice między "środkiem odwoławczym",
jakim jest kasacja, a nieznanym kodeksowi postępowania cywilnego "środkiem
prawnym". Stanowisko takie nie uwzględnia jednak kontekstu analizowanego
sformułowania. Zwrot ustawowy o nieprzysługiwaniu środków prawnych w art. 80
ust. 2 wyczerpuje unormowania dotyczące zaskarżania orzeczeń w sprawach z
zakresu naruszenia zasad kampanii wyborczej na Prezydenta Rzeczypospolitej
Polskiej, wymagających posługiwania się prawdą. Trafne jest zatem stanowisko
Sądu Apelacyjnego, że analizowane pojęcie oznacza środki odwoławcze służące
uczestnikom w toku instancji (kasacja, zażalenie) oraz nadzwyczajne środki
zaskarżenia (skarga o wznowienie postępowania). Taka wykładnia odpowiada
również paradygmatowi racjonalnego ustawodawcy, który regulując szczególny tok
postępowania musi poszukiwać rozwiązań realistycznych, uwzględniających cele
danej instytucji prawnej (kontroli kampanii wyborczej) i nie łamiących zasad
postępowania. Zgadzając się co do zasady ze stanowiskiem skarżącego, że regułą
polskiego systemu postępowania cywilnego jest dopuszczalność kasacji, nie
sposób nie dostrzegać licznych wyjątków. Względna krótkotrwałość kampanii
wyborczej (art. 7 ust. 1 i art. 76b z uwzględnieniem jednak art. 40 ust. 3 ustawy)
tłumaczy racje, dla których ustawodawca uznał, że nie jest możliwe dopuszczenie
kasacji w sprawach wszczętych na skutek wniosku, o którym mowa w art. 80 ust. 1,
przed upływem terminu wyborów bez naruszenia zasad wnoszenia tego środka
odwoławczego.
Przytoczone okoliczności wystarczająco uzasadniają trafność zaskarżonego
postanowienia Sądu Apelacyjnego. Na marginesie dodać można, że do takiego
samego wniosku o niedopuszczalności kasacji prowadzi analiza przepisów
kodeksowych, w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 lipca 2000 r.
Dopuszczalność kasacji w sprawach rozpoznawanych w trybie
nieprocesowym została uregulowana w art. 519-1
k.p.c. Przepis ten w § 1 określa
rodzaje postanowień, od których przysługuje kasacja, dzieląc je na dwie grupy –
kończące postępowanie w sposób formalny (w przedmiocie odrzucenia wniosku
i umorzenia postępowania) oraz kończące je merytorycznie, tj. postanowienia co do
istoty sprawy. W rozpoznawanej sprawie chodzi o orzeczenie co do istoty, co
jednak nie jest wystarczającą przesłanką, gdyż w przepisie wymaga się nadto, aby
zostało ono wydane w określonej kategorii spraw (z zakresu prawa osobowego,
rzeczowego, lub spadkowego). Jest oczywiste, że żądanie ochrony przed agitacją
lub propagandą nieprawdziwą nie należy do żadnej z wymienionych kategorii.
Przepis art. 519-1
k.p.c. zawiera wyczerpującą regulację dopuszczalności
kasacji od postanowień wydanych w postępowaniu nieprocesowym. Dlatego nie
można jej wywodzić z treści art. 392 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.
Przytoczone wyżej rozważania uzasadniają oddalenie zażalenia z mocy art.
393-18
§ 1 k.p.c. oraz art. 397 § 2 w związku z art. 385 k.p.c.