Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 20 kwietnia 2001 r.
I PKN 386/00
Sąd pracy może zbadać (art. 227 KPC), czy przed upływem pięciodnio-
wego terminu z art. 38 § 2 KP, oświadczenie o braku zastrzeżeń co do wypo-
wiedzenia złożył zarząd organizacji związkowej, czy jej przewodniczący.
Przewodniczący SSN Jadwiga Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca), Sę-
dziowie SN: Józef Iwulski, Roman Kuczyński.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 20 kwietnia 2001 r. sprawy z po-
wództwa Jacka H. przeciwko Straży Miejskiej w K. o odszkodowanie, na skutek ka-
sacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w Kielcach z dnia 1 grudnia 1999 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach do ponownego rozpoznania i
orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Kielcach wyrokiem z dnia 1 września 1999 r. od-
dalił powództwo Jacka H. przeciwko Straży Miejskiej w K. o odszkodowanie za nie-
uzasadnione rozwiązanie umowy o pracę w drodze wypowiedzenia. Sąd ten ustalił,
że powód był zatrudniony w pozwanej Straży od dnia 3 kwietnia 1995 r., przy czym
od dnia 1 października 1998 r. zajmował stanowisko zastępcy komendanta Straży
Miejskiej. Powód objął to stanowisko wtedy, gdy strona pozwana rozwiązała umowy
o pracę z dwoma dotychczasowymi zastępcami komendanta, tj. z Jerzym S. i Jerzym
P. W dniu 14 grudnia 1998 r. Sąd Rejonowy w Kielcach przywrócił Jerzego S. do
pracy na dotychczasowym stanowisku i dotychczasowych warunkach płacy, a strona
pozwana wykonała ten wyrok, co sprawiło, że wbrew schematowi organizacyjnemu
na stanowisku zastępcy komendanta były zatrudnione dwie osoby: powód i Jerzy S.
2
Sąd Rejonowy ustalił ponadto, że na początku lutego 1998 r. w pozwanej
Straży miała się odbyć kontrola ze strony Urzędu Miasta, której celem było spraw-
dzenie wykonania przez stronę pozwaną budżetu za 1998 r. W tym samym czasie
powód zwrócił się do komendanta Straży Miejskiej o udzielenie mu od dnia 8 lutego
1999 r. dni wolnych od pracy w zamian za przepracowane godziny nadliczbowe, a w
dniach od 12 marca do 11 maja 1998 r. - urlopu wypoczynkowego. Jednocześnie
powód nie wyraził zgody na korzystanie z urlopu wypoczynkowego w innym czasie.
W dniu 8 lutego 1998 r. komendant pozwanej Straży zawiadomił Związek Zawodowy
Funkcjonariuszy i Pracowników Straży Miejskiej o zamiarze wypowiedzenia umowy o
pracę ze względu na likwidację stanowiska zastępcy komendanta, a wobec informa-
cji organu tego Związku o niewniesieniu sprzeciwu, w piśmie z tej samej daty oświad-
czył, że wypowiada powodowi umowę o pracę z zachowaniem trzymiesięcznego
okresu wypowiedzenia. Jako przyczynę podał likwidację stanowiska pracy jednego z
zastępców, stosownie do schematu organizacyjnego Straży Miejskiej.
Na podstawie powyższych ustaleń Sąd pierwszej instancji uznał, że wypowie-
dzenie powodowi umowy o pracę było uzasadnione. Wymagała tego konieczność
dostosowania liczby zastępców komendanta do schematu organizacyjnego, zaś wy-
bór powoda do zwolnienia był właściwy, gdyż był następstwem porównania ogólnego
stażu pracy powoda i drugiego zastępcy, czasu zatrudnienia obydwu pracowników
na stanowisku zastępcy komendanta oraz ich sytuacji rodzinnej. Współprzyczyną
wskazania powoda do rozwiązania umowy o pracę był także fakt niewyrażenia przez
niego zgody na przesunięcie urlopu na późniejszy czas, mimo zapowiedzianej ze
strony Urzędu Miasta w K. kontroli w pozwanej Straży.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kielcach wyrokiem z
dnia 1 grudnia 1999 r. oddalił apelację powoda, której podstawę stanowił zarzut bez-
zasadnego pominięcia przez Sąd Rejonowy dowodów mających świadczyć o wadli-
wie przeprowadzonej konsultacji zamiaru wypowiedzenia umowy o pracę oraz zarzut
podania nierzeczywistej przyczyny wypowiedzenia umowy o pracę.
Sąd drugiej instancji podniósł, że powód nie kwestionował faktu zawiadomie-
nia zakładowej organizacji związkowej o zamiarze wypowiedzenia mu umowy o
pracę, a zatem spełnienia przez pracodawcę obowiązku określonego w art. 38 § 1
KP. Inną natomiast kwestią jest prawidłowość i zasadność czynności podejmowa-
nych przez organ związku zawodowego. Czynności te nie podlegają bowiem kontroli
sądu rozpoznającego sprawę, w której organ związku zawodowego ma zająć stano-
3
wisko. W związku z tym, jeżeli pracodawca prawidłowo zawiadomił organ związku
zawodowego o zamiarze wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę, a postępo-
wanie tego organu było wadliwe, to z tej przyczyny wypowiedzenie umowy o pracę
nie może być uznane za dokonane z naruszeniem przepisów. W ocenie Sądu Okrę-
gowego nie jest również zasadne twierdzenie powoda, że przyczyna wypowiedzenia
mu umowy o pracę, była fikcyjna, skoro Sąd Rejonowy ustalił, że stanowisko zastęp-
cy komendanta w Straży Miejskiej jest jedno, a od grudnia 1998 r. w charakterze za-
stępców były zatrudnione dwie osoby. Także wybór powoda do zwolnienia nie może
wzbudzać zastrzeżeń, skoro na stanowisku zastępcy komendanta był zatrudniony
zaledwie 3 miesiące, zaś jego sytuacja finansowa i rodzinna była lepsza niż sytuacja
Jerzego S.
W kasacji od wyroku Sądu Okręgowego opartej na obu podstawach przewi-
dzianych w art. 3931
KPC powód zarzucił naruszenie następujących przepisów: 1)
art. 38 § 5 KP w związku z art. 45 § 1 KP przez błędną ich wykładnię polegającą na
przyjęciu poglądu, że sąd nie jest uprawniony do badania, czy stanowisko w sprawie
wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę wyraziła organizacja związkowa czy
tylko nieuprawniony do tego jej przewodniczący; 2) art. 30 § 4 KP w związku z art. 45
§ 1 KP przez błędną ich wykładnię wyrażającą się w przyjęciu przez Sąd Okręgowy,
że wskazanie w oświadczeniu o wypowiedzeniu umowy o pracę likwidacji stanowiska
pracy jednego z zastępców komendanta stanowi rzeczywistą przyczynę decyzji pra-
codawcy, w sytuacji gdy stanowisko zastępcy komendanta nie zostało zlikwidowane
oraz 3) art. 217 § 2 KPC w związku z art. 391 KPC wskutek bezzasadnego pominię-
cia zgłoszonych przez powoda dowodów mających potwierdzić jego tezę, że zakła-
dowa organizacja związkowa nie zajęła stanowiska w sprawie wypowiedzenia mu
umowy o pracę, chociaż kwestia ta nie została dostatecznie wyjaśniona.
W ocenie powoda przytoczone przez niego podstawy uzasadniają kasację i jej
wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowe-
mu do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o kosztach postępowania kasacyj-
nego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W myśl art. 227 KPC przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnię-
cia sprawy istotne znaczenie. W sprawie, której przedmiotem jest żądanie uznania za
4
bezskuteczne wypowiedzenia umowy o pracę albo żądanie zasądzenia odszkodo-
wania z tytułu niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę, faktem mają-
cym istotne znaczenie dla jej rozstrzygnięcia jest między innymi konsultacja zamiaru
wypowiedzenia umowy z reprezentującą pracownika zakładową organizacją związ-
kową. Jej nieprzeprowadzenie lub przeprowadzenie w sposób sprzeczny z przepi-
sami art. 38 § 1 - 5 KP oznacza naruszenie przez pracodawcę przepisów o wypo-
wiadaniu umów o pracę i stwarza po stronie pracownika roszczenia przewidziane w
art. 45 § 1 KP.
Z art. 38 § 1 KP wynika, że obowiązkiem pracodawcy, który zamierza wypo-
wiedzieć pracownikowi umowę o pracę zawartą na czas nieokreślony, jest zawiado-
mienie o tym na piśmie reprezentującej pracownika zakładowej organizacji związko-
wej oraz wskazanie przyczyny uzasadniającej rozwiązanie umowy. Zgodnie z art. 38
§ 2 KP, organizacji tej przysługuje 5 dni na zajęcie stanowiska w sprawie. Dokonanie
wypowiedzenia może więc nastąpić najwcześniej dnia następnego po upływie ostat-
niego dnia pięciodniowego okresu zastrzeżonego dla zarządu zakładowej organizacji
związkowej, chyba że organ ten wcześniej się wypowie na temat zamierzonej decyzji
pracodawcy. Przepis art. 38 § 5 KP stanowi bowiem, że pracodawca może podjąć
decyzję w sprawie wypowiedzenia dopiero po rozpatrzeniu stanowiska organizacji
związkowej, a także w razie niezajęcia przez nią stanowiska, ale nie wcześniej niż po
upływie ustalonego dla niej terminu (dotyczy to również sytuacji, gdy sprawa wypo-
wiedzenia została przedstawiona ogólnokrajowej organizacji związkowej). Należy
podkreślić, że z uregulowania zawartego w art. 38 KP wynika, iż kompetencje do
zajmowania stanowiska w sprawach wypowiedzeń umów o pracę zostały przyznane
zakładowej organizacji związkowej, a nie jej przewodniczącemu. Stosownie więc do
struktury organizacyjnej związku zawodowego działającego w zakładzie pracy lub
określonej zakładowej jednostki organizacyjnej związku zawodowego, upoważniony
do zajmowania stanowiska w indywidualnych sprawach pracowniczych w zakresie
unormowanym w przepisach prawa pracy jest organ kolegialny związku zawodowego
lub tej jednostki organizacyjnej, tj. zarząd (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 16
września 1983 r., III PZP 37/83, OSNCP 1984 z. 2-3, poz. 32 i art. 32 ust. 1 ustawy z
dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych, Dz.U. Nr 55, poz. 234 ze zm.).
Trafne jest zapatrywanie Sądu Okręgowego, według którego do sądu ocenia-
jącego zgodność wypowiedzenia umowy o pracę z przepisami ustanawiającymi tryb
konsultacji zamiaru wypowiedzenia umowy z zakładową organizacją związkową nie
5
należy „badanie prawidłowości i merytorycznej zasadności czynności organów
związkowych”. Tego rodzaju poglądy były bowiem wypowiadane przez Sąd Najwyż-
szy (a także w piśmiennictwie) już w pierwszych latach obowiązywania Kodeksu
pracy. Za utrwalony należy zatem uznać pogląd, w myśl którego sąd nie jest upraw-
niony do badania przebiegu i prawidłowości wewnętrznych czynności określonego
organu związku zawodowego ani przyczyn, którymi kierował się zajmując stanowisko
w konkretnej sprawie pracowniczej. Nie można jednak przyznać racji Sądowi Okrę-
gowemu, gdy twierdzi, że tylko fakt i data zawiadomienia organu związkowego o za-
miarze wypowiedzenia umowy o pracę (art. 38 § 1 KP) może być przedmiotem zain-
teresowania sądu i postępowania dowodowego. Z art. 38 § 5 KP wynika bowiem, że
pracodawca może podjąć decyzję w sprawie wypowiedzenia pracownikowi umowy o
pracę dopiero „po rozpatrzeniu stanowiska organizacji związkowej”, tj. zakładowej lub
ponadzakładowej organizacji związkowej, chyba że nie zajęły one stanowiska w
ustalonym terminie. Jeżeli więc „rozpatrzenie stanowiska organizacji związkowej” jest
jednym z ustawowo określonych elementów postępowania składającego się na tzw.
tryb konsultacji związkowej, to nie może być wątpliwości co do tego, że dla zachowa-
nia tego trybu nie wystarczy stanowisko przewodniczącego zarządu zakładowej or-
ganizacji związkowej. W sytuacji więc, gdy w terminie pięciu dni przewidzianych dla
zakładowej organizacji związkowej zgodę na rozwiązanie umowy wyrazi jej przewod-
niczący, zaś pracodawca uzna to za wystarczające i na tej podstawie dokona wypo-
wiedzenia umowy o pracę, to jego czynność należy ocenić jako niezgodną z art. 38 §
2 i 5 KP, a tym samym naruszającą przepisy o wypowiadaniu umów o pracę (art. 45
§ 1 KP). Jeżeli zatem pracodawca dokona wypowiedzenia pracownikowi umowy o
pracę przed upływem pięciu dni zastrzeżonych dla zakładowej organizacji związko-
wej na zajęcie stanowiska w sprawie wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę,
to sąd jest uprawniony - a zarazem zobowiązany - do zbadania, czy jest to stanowi-
sko uprawnionego organu związku zawodowego czy też nieupoważnionego do tego
przewodniczącego. Konsekwencją powyższego stwierdzenia jest wniosek, że sąd,
rozpoznając sprawę o roszczenia przewidziane w art. 45 § 1 KP, nie może być po-
zbawiony możliwości zbadania, czy odpowiada rzeczywistości oświadczenie prze-
wodniczącego zakładowej organizacji związkowej złożone przed upływem terminu
oznaczonego w art. 38 § 2 KP, iż zarząd tej organizacji wyraża zgodę na rozwiązanie
umowy o pracę z pracownikiem, którego konsultacja dotyczy.
6
W przedmiotowej sprawie, już w postępowaniu przed Sądem pierwszej instan-
cji, powód podniósł zarzut wadliwie przeprowadzonej konsultacji wypowiedzenia mu
umowy o pracę z zakładową organizacją związkową. Stwierdził mianowicie, że ma
podstawy przypuszczać, iż w powyższej sprawie nie odbyło się posiedzenie zarządu,
gdyż pismo pracodawcy z dnia 8 lutego 1998 r. skierowane do związku zawodowego
nigdzie nie zostało zarejestrowane i nie zostało również złożone do akt sprawy. Po-
dał, że jego wątpliwości spotęgowało „tempo działania pozwanego”, który tego sa-
mego dnia wystosował pismo do związku zawodowego, uzyskał na nie odpowiedź, a
ponadto zdołał jeszcze wręczyć powodowi oświadczenie o wypowiedzeniu umowy o
pracę. W postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji powód zgłosił również
wniosek o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków - członków zarządu związku
zawodowego w celu wyjaśnienia, czy w sprawie jego zwolnienia wypowiedział się
zarząd, czy tylko sam przewodniczący. Sąd Rejonowy nie uwzględnił jednak tego
wniosku, mimo że stanowisko związku zawodowego zostało przekazane pracodawcy
w następującej formie: „Zarząd nie będzie wnosił zastrzeżeń do decyzji Komendanta.
08.02.99. Przewodniczący Koła ZZF oraz PSMiG Z. Jacek”. Tenże Jacek Z. przesłu-
chany w charakterze świadka zeznał, że „nie jest w stanie powiedzieć”, czy z posie-
dzenia członków zarządu „był zrobiony protokół”. W świetle przedstawionych okolicz-
ności i wywodów dotyczących art. 38 KP uzasadniona jest zatem ocena, że Sąd Re-
jonowy wskutek niewłaściwego rozumienia istoty instytucji konsultacji związkowej nie
dopuścił do należytego wyjaśnienia wszystkich okoliczności mających wpływ na roz-
strzygnięcie sprawy.
Gdy chodzi o dalsze postępowanie, to trzeba podkreślić, że w złożonej apela-
cji powód konsekwentnie podtrzymał zarzut o wadliwie przeprowadzonej konsultacji
związkowej i powołał się na sprzeczność postępowania Sądu Rejonowego między
innymi z przepisami art. 217 § 1 i 2 KPC. Według powoda, wynika z nich, że strona
ma prawo zgłaszać dowody aż do zamknięcia rozprawy, sąd natomiast pominie je
wtedy, gdy okoliczności, które mają być udowodnione tymi dowodami, zostały już
wykazane, albo wtedy, gdy strona zgłosiła dowody dla zwłoki. Ponadto powód wniósł
o przesłuchanie tych świadków w postępowaniu apelacyjnym. Sąd Okręgowy uznał,
że skoro powód nie kwestionował faktu i daty zawiadomienia związku zawodowego o
zamiarze wypowiedzenia umowy o pracę, to tym samym istotne okoliczności sprawy
zostały wyjaśnione i ani Sąd Rejonowy, ani Sąd Okręgowy nie był obowiązany do-
puszczać dowodów nie mających znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Wypowie-
7
dzenie zaś powodowi umowy o pracę przed upływem pięciu dni od otrzymania przez
„radę zakładową pisemnego zawiadomienia kierownika zakładu pracy o zamiarze
wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę, nie narusza trybu określonego w art.
38 KP, bowiem przed upływem tego okresu rada zakładowa złożyła kierownikowi
oświadczenie, iż nie zgłasza zastrzeżeń do zamierzonego wypowiedzenia”.
Stanowisko Sądu Okręgowego słusznie zostało ocenione w kasacji jako naru-
szające przepis art. 38 § 5 KP w związku z art. 45 § 1 KP oraz przepis art. 217 § 2
KPC w związku z art. 381 KPC. Z wcześniejszych wyjaśnień wynika, jakie fakty nale-
żało uznać za istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. Te również fakty powinny być
przedmiotem postępowania dowodowego. Odmawiając przeprowadzenia co do nich
dowodów, Sąd Okręgowy naruszył art. 217 § 2 KPC. Przepis ten pozwala bowiem
pominąć środki dowodowe wtedy, gdy okoliczności sporne zostały już dostatecznie
wyjaśnione lub jeżeli strona powołuje dowody jedynie dla zwłoki. Tymczasem - jak
słusznie zauważył skarżący - w przedmiotowej sprawie nie było podstaw do zasto-
sowania wymienionego przepisu. Nie została bowiem wyjaśniona kwestia mająca
bardzo ważne znaczenie ze względu na wypowiedzenie powodowi umowy o pracę
przed upływem pięciu dni zastrzeżonych dla zakładowej organizacji związkowej na
zajęcie stanowiska w sprawie, mianowicie ta, czy w sprawie wypowiedzenia powo-
dowi umowy o pracę zajął stanowisko zarząd zakładowej organizacji związkowej, czy
też tylko jej przewodniczący. Ponadto, stosownie do art. 381 KPC, Sąd Okręgowy,
jako sąd drugiej instancji, mógłby pominąć dowody wskazane przez powoda w ape-
lacji wówczas, gdyby skarżący miał możliwość powołania ich w postępowaniu przed
Sądem pierwszej instancji, a tego nie uczynił. Tymczasem powód wskazał dowody
co do istotnych w sprawie okoliczności już w postępowaniu przed Sądem Rejono-
wym, zatem odmowa ich przeprowadzenia przez Sąd Okręgowy naruszała nie tylko
przepis art. 217 § 2 KPC, lecz także przepis art. 381 KPC. Trafny zatem okazał się
zarzut zawarty w kasacji, że naruszenie przez Sąd Okręgowy przepisów postępo-
wania miało istotny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy. Już więc powyższe uchybienie
uzasadniało kasację i zawarty w niej wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.
Usunięcie przez Sąd Okręgowy mankamentów dotychczasowego postępowa-
nia pozwoli mu także ustalić i ocenić, czy współdziałanie pracodawcy z zakładową
organizacją związkową (współcześnie nie ma organów związków zawodowych o na-
zwie „rada zakładowa” co związane jest z tym, że termin ten wywodzi się z dekretu)
8
było zgodne z art. 38 § 2 i 5 KP, a w konsekwencji, czy wypowiedzenie powodowi
umowy o pracę nie naruszało przepisów o wypowiadaniu umów o pracę. Ich naru-
szenie stanowiłoby bowiem - zgodnie z art. 45 § 1 KP - podstawę do uwzględnienia
roszczenia powoda o odszkodowanie.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok i przekazał
sprawę Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania, stosownie do art. 39313
§
1 KPC.
========================================