Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 24 maja 2001 r.
I PKN 414/00
Wygaśnięcie umowy o pracę wskutek porzucenia pracy nie jest ustaniem
stosunku pracy w związku z przejściem pracownika na emeryturę (rentę).
Przewodniczący Prezes SN Walerian Sanetra, Sędziowie SN: Jadwiga
Skibińska-Adamowicz, Barbara Wagner (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 24 maja 2001 r. sprawy z powództwa
Józefa L. przeciwko Zarządowi Portu G. Spółce Akcyjnej w G. o zapłatę, na skutek
kasacji powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 8 lutego 2000 r. [...]
o d d a l i ł kasację i nie obciążył powoda kosztami postępowania kasacyj-
nego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Wojewódzki-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku wyrokiem
z dnia 17 kwietnia 1998 r. [...] zasądził od Zarządu Portu G. S.A. w G. na rzecz Jó-
zefa L. kwotę 620 zł tytułem wynagrodzenia, z odsetkami od 31 grudnia 1993 r., od-
dalając powództwo w pozostałym zakresie.
Sąd ustalił, że powód był zatrudniony u strony pozwanej od 16 lipca 1959 r.;
od 1 stycznia 1991 r. na stanowisku kierownika działu kontroli gospodarczej. Zarzą-
dzeniem nr 5/91 z dnia 20 marca 1991 r. dział ten zlikwidowano, wobec czego Józef
L. został skierowany do pracy w wydziale elektrycznym na stanowisko starszego mi-
strza. Z dniem 30 kwietnia 1991 r. Przedsiębiorstwo Państwowe Morski Port Han-
dlowy uległo przekształceniu w jednoosobową spółkę akcyjną Skarbu Państwa. W
strukturze Spółki nie przewidziano działu kontroli gospodarczej. Z wydziału elek-
trycznego utworzono Spółkę „A.” w związku z czym powód otrzymał z dniem 2 wrze-
śnia 1991 r. skierowanie do pracy w Zespole Rezerw Portowych za wynagrodzeniem
ustalonym według „średniej urlopowej” (art. 42 § 4 KP). W dniu 30 września 1991 r.
strona pozwana wypowiedziała Józefowi L. umowę o pracę z powodu likwidacji
2
działu rewizji gospodarczej. Pozwany zwolnił go z obowiązku świadczenia pracy w
dniach od 3 października do 31 listopada 1991 r. z zachowaniem prawa do wynagro-
dzenia. W dniach od 2 grudnia 1991 r. do 31 grudnia 1991 r. powód korzystał z
urlopu wypoczynkowego. Józefowi L. wypłacono odprawę pieniężną w kwocie 1.021
zł na podstawie art. 8 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach
rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu
pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.). Do
dnia 27 czerwca 1992 r. powód pobierał zasiłek chorobowy. Decyzją z dnia 24
czerwca 1992 r. przyznano mu rentę z tytułu inwalidztwa III grupy, a decyzją z dnia
24 sierpnia 1992 r. - rentę z tytułu całkowitej niezdolności do pracy. Przed rozwiąza-
niem stosunku pracy Józef L. otrzymywał wynagrodzenie w kwocie 5.306.000 zł
(przed denominacją), na które składały się: płaca zasadnicza - 2.800.000 zł; dodatek
za wysługę lat pracy - 1.106.000 zł oraz dodatek funkcyjny - 1.400.000 zł. Od 1 paź-
dziernika 1990 r. do 1 stycznia 1992 r. u strony pozwanej obowiązywało porozumie-
nie płacowe przewidujące dla pracowników jednorazowe odprawy pieniężne w
związku z przejściem na rentę lub emeryturę. Od 1 stycznia 1992 r. przy utrzymaniu
dotychczasowych warunków nabywania prawa do odprawy zmienione zostały zasa-
dy obliczania wysokości tego świadczenia. Zarządzeniem z dnia 31 maja 1993 r. re-
aktywowano dział kontroli gospodarczej. Stanowisko kierownika objęła Elżbieta S.
Wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w Gdańsku z dnia 2 grudnia 1993 r. [...] powód zo-
stał przywrócony do pracy, zgłaszając gotowość podjęcia pracy osobiście w dniu 9
grudnia 1993 r. W dniu 21 grudnia 1993 r. Józef L. zgłosił się na badania okresowe,
w trakcie których stwierdzono, że jest zdolny do pracy. Nie poinformował lekarza o
wynikających z orzeczenia ZUS przeciwwskazaniach do świadczenia pracy. W dniu
30 grudnia 1993 r. powodowi zaproponowano zatrudnienie na czas nieokreślony na
stanowisku pracownika gospodarczego za wynagrodzeniem miesięcznym wynoszą-
cym 3.500.000 zł. Józef L. nie zgodził się na zaproponowane warunki pracy. Po 30
grudnia 1993 r. przestał zgłaszać gotowość do pracy i stawiać się w dziale kadr.
W ocenie Sądu, restytucja stosunku pracy (po wadliwym jego rozwiązaniu
wskutek wypowiedzenia z dnia 30 września 1991 r.) nastąpiła w dniu 9 grudnia 1993
r. Od tej daty strona pozwana obowiązana była zatrudniać powoda na warunkach
poprzednich lub nie gorszych od poprzednich. Józef L. nie powiadomił pracodawcy o
treści orzeczenia komisji do spraw inwalidztwa i zatrudnienia z dnia 18 sierpnia 1992
r. ustalającego całkowitą jego niezdolność do pracy. Okoliczność ta nie ma jednak
3
znaczenia dla restytucji stosunku pracy. Zdaniem Sądu, stosunek pracy między stro-
nami ustał w dniu 31 grudnia 1993 r. wskutek wygaśnięcia umowy o pracę w rezulta-
cie porzucenia pracy przez powoda. Naruszenie przez pozwaną Spółkę obowiązku
ponownego zatrudnienia powoda (po przywróceniu go do pracy) nie miało wpływu na
ustanie zatrudnienia. Józef L. świadomie zaprzestał gotowości do pracy i nie stawiał
się w zakładzie bez usprawiedliwienia. Wypowiedzenie znajdujące się w aktach oso-
bowych powoda nie ma żadnego znaczenia w sprawie albowiem oświadczenie woli
pracodawcy zawarte w tym piśmie nigdy nie zostało mu złożone. Dowiedział się o
nim przed rozprawą apelacyjną w 1997 r.
Strona pozwana nieprawidłowo wykonała obowiązek z art. 45 § 1 KP. Zapro-
ponowane Józefowi L. warunki pracy i płacy były gorsze od poprzednich. Niższe hie-
rarchicznie stanowisko pracy nie odpowiadało kwalifikacjom zawodowym powoda.
Poza tym, propozycja nowych warunków zatrudnienia była spóźniona. Powodowi
przysługuje zatem, na podstawie art. 81 § 1 KP, wynagrodzenie za czas gotowości
do pracy od 9 do 30 grudnia 1993 r. Jako byłemu wiceprzewodniczącemu rady pra-
cowniczej przysługiwało mu, w związku z wadliwym wypowiedzeniem umowy o
pracę, wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez pracy (art. 47 § 1 KP). Od 30
grudnia 1991 r. do 26 czerwca 1992 r. powód pobierał zasiłek chorobowy, co elimi-
nuje jego prawo do wynagrodzenia za ten okres. Od 27 czerwca 1992 r. do 8 grudnia
1993 r. otrzymywał rentę z tytułu niezdolności do pracy (inwalidzką). Wynagrodzenie
należne pracownikowi za czas pozostawania bez pracy ma ściśle kompensacyjny
charakter. Skoro Józef L. nie poniósł w tym czasie uszczerbku majątkowego wskutek
pozostawania bez pracy, nie przysługuje mu wynagrodzenie.
Bezzasadne jest roszczenie powoda o odprawę rentową. Zgodnie z § 7 poro-
zumienia płacowego z dnia 1 stycznia 1992 r. oraz art. 18 ust. 1 ustawy z 26 stycznia
1984 r. o zasadach tworzenia zakładowych systemów wynagradzania (jednolity tekst:
Dz.U. z 1990 r. Nr 69, poz. 407), warunkiem nabycia prawa do odprawy rentowej jest
rozwiązanie stosunku pracy w związku z przejściem na rentę. Między ustaniem za-
trudnienia wskutek porzucenia pracy a przejściem na rentę brak jakiegokolwiek
związku.
Sąd Apelacyjny w Gdańsku wyrokiem z dnia 8 lutego 2000 r. [...] zmienił po-
wyższy, zaskarżony apelacją przez Józefa L., wyrok w części oddalającej powództwo
w ten sposób, że zasądził od strony pozwanej na rzecz apelującego kwotę 9.269,80
zł z odsetkami od 10 grudnia 1993 r., w pozostałym zakresie oddalając apelację.
4
Sąd podzielił ustalenia stanowiące faktyczną podstawę rozstrzygnięcia za-
wartego w zaskarżonym apelacją wyroku, a także ich prawną ocenę w kwestii sposo-
bu i terminu ustania stosunku pracy reaktywowanego przez zgłoszenie w dniu 9
grudnia 1993 r. gotowości do pracy oraz w odniesieniu do odprawy rentowej. Uznał
natomiast za zasadny zarzut apelacji naruszenia art. 47 § 1 KP. Pobieranie przez
pracownika renty z tytułu niezdolności do pracy nie ma znaczenia dla jego prawa do
wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy wskutek wadliwego rozwiązania
umowy o pracę. Dlatego Sąd drugiej instancji zasądził powodowi wynagrodzenie za
okres od 27 czerwca 1992 r. do 8 grudnia 1993 r.
Józef L. zaskarżył ten wyrok kasacją. Wskazując jako jej podstawę naruszenie
art. 64 § 1 KP „przez przyjęcie, iż ustanie stosunku pracy powoda nastąpiło dnia
31.12.1993 r. wskutek porzucenia przez niego pracy w pozwanym przedsiębiorstwie”
oraz art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. o zasadach tworzenia zakłado-
wych systemów wynagradzania „przez przyjęcie, iż powodowi nie przysługuje jedno-
razowa odprawa pieniężna przyznawana w związku z nabyciem przez pracownika
prawa do renty inwalidzkiej”, wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez
uwzględnienie apelacji lub o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi drugiej in-
stancji do ponownego rozpoznania, w obu przypadkach „przy uwzględnieniu kosztów
dotychczasowego postępowania”.
Zdaniem pełnomocnika skarżącego, błędny jest pogląd Sądów o porzuceniu
pracy przez Józefa L. Przemawia za tym fakt, że pozwany „widział konieczność wy-
powiedzenia powodowi reaktywowanego stosunku pracy po dacie 31.12.2000 r.”
Powód „stanowczo zaprzecza jakoby w dniu 31.12.1993 r. porzucił pracę”. Zaprze-
stał przychodzenia do pozwanego zakładu pracy albowiem wyczekiwanie „przez
wiele godzin w dziale kadr zmierzało do poniżenia jego osoby”. Porozumienie płaco-
we obowiązujące u strony pozwanej od dnia 1 stycznia 1992 r. nie uzależniało prawa
pracownika do odprawy rentowej od sposobu ustania stosunku pracy. Skoro z dniem
24 sierpnia 1992 r. powód nabył prawo do renty inwalidzkiej II grupy to „niesłusznym
wydaje się fakt odmowy mu prawa do jednorazowej odprawy rentowej”.
W odpowiedzi na kasację strona pozwana wniosła o jej oddalenie i zasądzenie
od skarżącego na jej rzecz kosztów zastępstwa procesowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
5
Zgodnie z art. 64 § 1 KP, przepisem obowiązującym do dnia 1 czerwca 1996
r., tj. do dnia wejścia w życie ustawy z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy - Ko-
deks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 24, poz. 110 ze zm.), „porzu-
cenie pracy przez pracownika powoduje wygaśnięcie umowy o pracę”, zaś według
art. 65 § 1 KP „za porzucenie pracy uważa się samowolne uchylenie się pracownika
od wykonywania pracy”, a także „niestawienie się do pracy bez zawiadomienia za-
kładu pracy we właściwym terminie o przyczynie nieobecności”. Podstawę faktyczną
rozstrzygnięcia zawartego w zaskarżonym wyroku stanowi ustalenie, że zachowanie
skarżącego po 31 grudnia 1993 r. wyczerpywało obie te postaci porzucenia pracy.
Józef L. po tej dacie nie przejawiał gotowości do świadczenia pracy. Nie stawiał się w
zakładzie. Nie zawiadomił pracodawcy o przyczynie nieobecności w pracy i nie
usprawiedliwił swojej nieobecności. „Czuł się rencistą, a nie pracownikiem.” Pełno-
mocnik skarżącego ustaleń tych nie zakwestionował. Ponieważ Sąd Najwyższy roz-
poznaje sprawę w granicach kasacji, biorąc pod rozwagę z urzędu jedynie nieważ-
ność postępowania (art. 39311
KPC), ustalenia powyższe należy uznać za niewadli-
we. Jest nimi związany także Sąd Najwyższy. W prawidłowo zatem ustalonych oko-
licznościach faktycznych Sądy właściwie zakwalifikowały postępowanie Józefa L.
jako porzucenie pracy i zastosowały art. 64 § 1 KP.
Nie jest także trafny zarzut naruszenia art. 18 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia
1984 r. o zasadach tworzenia zakładowych systemów wynagradzania. Według tego
przepisu odprawa przysługuje pracownikowi „w razie rozwiązania stosunku pracy w
związku z nabyciem przez tego pracownika prawa do emerytury lub renty inwalidz-
kiej”, zaś „zasady przyznawania odprawy oraz jej wysokość określa porozumienie”, z
tym zastrzeżeniem, że „emeryci i renciści ponownie zatrudnieni nie nabywają prawa
do odprawy” (ust.2), a „odprawa przysługująca pracownikowi zatrudnionemu w peł-
nym wymiarze czasu pracy nie może być niższa od najniższego wynagrodzenia
obowiązującego w dniu rozwiązania stosunku pracy w związku z nabyciem przez
tego pracownika prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej” (ust.3). Według punktu II
załącznika nr 1/3(X) do § 8 porozumienia płacowego z dnia 31 października 1990 r.
odprawa rentowa „przysługuje w związku z przejściem” na rentę. Od 1 stycznia 1992
r. zarządzeniem [...] wprowadzono w pozwanej Spółce porozumienie płacowe z dnia
9 stycznia 1992 r., które w § 7 przewiduje odprawę rentową na warunkach określo-
nych w załączniku nr 1. Punkt II tego załącznika stanowi, że odprawa przysługuje „w
związku z przejściem” na emeryturę lub rentę. Zakładowe przepisy płacowe nie po-
6
garszały sytuacji pracowników w porównaniu z regulacją zawartą w ustawie. Wbrew
odmiennemu twierdzeniu pełnomocnika skarżącego, związek rozwiązania stosunku
pracy z nabyciem prawa do renty był warunkiem nabycia prawa do odprawy rento-
wej. Józef L. nabył prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy (inwalidzkiej) po
wyczerpaniu zasiłku chorobowego, tj. od 27 czerwca 1992 r. Ani w dniu wypowiedze-
nia umowy o pracę - 30 września 1991 r., ani w dniu rozwiązania stosunku pracy - 31
grudnia 1991 r. nie miał prawa do renty. Rozwiązanie stosunku pracy nie mogło wo-
bec tego pozostawać w związku z przejściem na rentę. Gdyby jednak nawet skarżą-
cy był w tym czasie uprawniony do renty, to ponieważ pobrał odprawę przewidzianą
w art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązy-
wania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy, nie
mógłby, stosownie do art. 8 ust. 4 tejże ustawy, skutecznie żądać wypłaty odprawy
rentowej. Także ustanie stosunku pracy w dniu 31 grudnia 1993 r. nie pozostawało w
związku przyczynowym, funkcjonalnym lub celowym z przejściem na rentę. Wygaś-
nięcie stosunku pracy nie nastąpiło dlatego, że skarżący nabył prawo do renty i nie
po to, by z prawa tego mógł skorzystać.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39312
KPC,
orzekł jak w sentencji.
========================================