Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 29 maja 2001 r.
III ZP 8/01
Przewodniczący SSN Maria Tyszel, (przewodnicząca), Sędziowie SN: Beata
Gudowska, Jerzy Kuźniar (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra
Wiśniewskiego, w sprawie Jana O. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-
Oddziałowi w T.M. o zasiłek chorobowy, po rozpoznaniu w Izbie Administracyjnej,
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych na rozprawie w dniu 29 maja 2001 r., zagadnienia
prawnego przedstawionego przez Sąd Apelacyjny w Łodzi, postanowieniem z dnia
13 lutego 2001 r. [...]
Czy posiadanie gospodarstwa rolnego z tytułu, którego zainteresowany podle-
ga ubezpieczeniu społecznemu rolników, skutkuje utratę prawa do zasiłku chorobo-
wego z mocy art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach
pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. Nr
60, poz. 636 ze zm.) – w sytuacji, gdy prawo do zasiłku chorobowego powstało w
czasie zatrudnienia ?
p o d j ą ł uchwałę:
Posiadanie gospodarstwa rolnego, z tytułu którego zainteresowany
podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników, nie powoduje utraty prawa do
zasiłku chorobowego, jeżeli prawo to powstało w czasie trwania ubezpieczenia
chorobowego (art. 13 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 25
czerwca 1999 r. w świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w
razie choroby i macierzyństwa, Dz.U. Nr 60, poz. 636 ze zm.).
U z a s a d n i e n i e
Przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne powstało na tle nastę-
pującego stanu faktycznego:
2
Decyzją z dnia 23 grudnia 1999 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w T.M. odmówił wnioskodawcy Janowi O. prawa do zasiłku chorobowego z tytułu
niezdolności do pracy za okres od dnia 16 listopada do 11 grudnia 1999r. W uzasad-
nieniu decyzji organ rentowy powołał się na okoliczność, iż wnioskodawca, zatrud-
niony do dnia 15 listopada 1999 r., stał się niezdolny do pracy w trakcie zatrudnienia
(od 9 listopada 1999 r.), jest również posiadaczem gospodarstwa rolnego o po-
wierzchni 1,44 ha i podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu rolników.
W tym stanie rzeczy należny wnioskodawcy zasiłek chorobowy za okres po ustaniu
zatrudnienia powinna wypłacić Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. Jako
podstawę prawną decyzji organ rentowy wskazał art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 25
czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie
choroby i macierzyństwa (Dz.U. Nr 60, poz. 636).
Wyrokiem z dnia 3 października 2000 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpie-
czeń Społecznych w Łodzi zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawcy
prawo do zasiłku chorobowego od dnia 16 listopada 1999 r. do dnia 11 grudnia 1999
r. Sąd ten ustalił, iż wnioskodawca zatrudniony w okresie od 1 kwietnia do 15 listo-
pada 1999 r. w Przedsiębiorstwie Robót Drogowo - Mostowych w P.T. (umowa o
pracę ustała z upływem czasu na jaki była zawarta), jest także posiadaczem gospo-
darstwa rolnego o powierzchni 1,96 ha przeliczeniowych. W dniu 9 listopada 1999 r.
uległ on wypadkowi przy pracy, który spowodował niezdolność do pracy w okresie od
9 listopada do 11 grudnia 1999 r.
W ocenie Sądu Okręgowego wnioskodawca, który był objęty pracowniczym
ubezpieczeniem społecznym w dacie powstania niezdolności do pracy i w związku z
tym ochroną z tytułu tego ubezpieczenia, zachował ten status przez cały okres nie-
zdolności do pracy. Ochrony dotychczasowego ubezpieczyciela nie wyłącza przepis
art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z
ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Przepis ten stanowi, iż
zasiłek chorobowy nie przysługuje za okres niezdolności do pracy po ustaniu tytułu
ubezpieczenia, jeżeli osoba niezdolna do pracy kontynuuje działalność zarobkową
lub podjęła taką działalność. Prowadzenie gospodarstwa rolnego nie jest równo-
znaczne z kontynuowaniem lub podjęciem działalności zarobkowej w rozumieniu
tego przepisu ustawy, a zatem brak jest podstaw do przyjęcia, iż przepis ten ma za-
stosowanie do sytuacji wnioskodawcy.
Rozpoznając apelację organu rentowego Sąd Apelacyjny przedstawił Sądowi
3
Najwyższemu do rozstrzygnięcia przytoczone zagadnienie prawne. W uzasadnieniu
postanowienia Sąd stwierdził, że problem w sprawie sprowadza się do wykładni
pojęcia "działalności zarobkowej" użytego w cytowanym przepisie, której wykonywa-
nie w czasie orzeczonej niezdolności do pracy skutkuje utratę prawa do zasiłku cho-
robowego - za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia. Porównanie zakresu przed-
miotowego tego przepisu z art. 17 ust. 1 tej ustawy, przewidującym utratę prawa do
zasiłku chorobowego w razie wykonywania w czasie niezdolności do pracy - pracy
zarobkowej za cały okres zwolnienia – uprawnia wniosek, iż zakres przedmiotowy
pojęcia "działalności zarobkowej" jest szerszy od pojęcia "praca zarobkowa" i obej-
muje różne formy prowadzenia działalności w ramach, której ubezpieczony uzyskuje
dochód. Posiadanie gospodarstwa rolnego o powierzchni 1 ha przeliczeniowego uza-
sadnia przyjęcie, iż jego posiadacz prowadzi działalność rolniczą w rozumieniu art. 6
pkt 1, 3 i 4 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników
(jednolity tekst: Dz.U. z 1998 Nr 7, poz. 25 ze zm.), a zatem uzyskuje dochód. Z tego
punktu widzenia - osiągania dochodu z prowadzonej działalności - można opowiadać
się za poglądem, iż posiadacz gospodarstwa rolnego prowadzi działalność zarobko-
wą w rozumieniu rozważanego przepisu ustawy. Dodatkowym argumentem za przy-
jęciem powyższego stanowiska jest okoliczność, iż po ustaniu tytułu ubezpieczenia
pracowniczego rolnik podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu rolniczemu, a zatem
jest objęty nieprzerwanie ochroną ubezpieczeniową.
Możliwe jest jednak przyjęcie odmiennego poglądu, do którego skłania się Sąd
przedstawiający zagadnienie prawne, a mianowicie, iż pojęcie działalności zarobko-
wej użyte w art. 13 ust. 1 pkt 1 ustawy nie obejmuje działalności rolniczej. Za przyję-
ciem takiego stanowiska może przemawiać analiza innych przepisów prawa ubez-
pieczeniowego, w tym regulacja zawarta w art. 104 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 17 grud-
nia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. Nr
162, poz. 1118 ze zm.). Przepis ten stanowi, iż prawo do emerytury lub renty ulega
zawieszeniu lub świadczenia te ulegają zmniejszeniu - w razie osiągania dochodu z
tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia, o której mowa w ust. 2.
Według definicji zawartej w ust. 2 za działalność podlegającą obowiązkowi ubezpie-
czenia, o której mowa w ust. 1 uważa się zatrudnienie, służbę lub inną pracę zarob-
kowa, albo prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej. Zatem prowadze-
nie działalności rolniczej nie mieści się w zakresie przedmiotowym omawianego
przepisu ustawy i nie powoduje zawieszenia lub zmniejszenia świadczeń uregulowa-
4
nych powołaną ustawą. W rozważanym stanie faktycznym sprawy wymaga podkre-
ślenia, iż niezdolność do pracy wnioskodawcy powstała w czasie zatrudnienia
wskutek wypadku przy pracy, a sporny okres przypadający po ustaniu zatrudnienia
(tytułu ubezpieczenia) jest jednym, nieprzerwanym okresem zasiłkowym.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Zasadą, stosownie do art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r., jest, że
zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z
powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego. Tytułem tego ubez-
pieczenia jest zatrudnienie lub inna działalność, których podjęcie rodzi obowiązek
ubezpieczenia chorobowego lub uprawnienie do objęcia tym ubezpieczeniem na za-
sadach dobrowolności w rozumieniu przepisów ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych (art. 3 ustawy). Prawo to nabywa się po upływie 30 dni nieprzerwanego
ubezpieczenia chorobowego. Świadczenie to nadto przysługuje także osobie, która
stała się niezdolna do pracy już po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli
niezdolność ta trwała bez przerwy co najmniej 30 dni i powstała w czasie określonym
w art. 7 pkt 1 i 2 ustawy. Wskazane przepisy odpowiadają dyspozycji, odpowiednio,
art.5 ust. 1 oraz art. 6 ust. 1 poprzednio obowiązującej ustawy z dnia 17 grudnia
1974 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i
macierzyństwa (jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 143 ze zm. ). Zgodnie z
art. 13 ust. 1 pkt 2 obecnie obowiązującej ustawy zasiłek chorobowy nie przysługuje
za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli osoba niezdolna do
pracy kontynuuje działalność zarobkową lub podjęła działalność zarobkową. Świad-
czenie to nie przysługuje także za okres niezdolności do pracy po ustaniu tytułu
ubezpieczenia chorobowego, jeżeli ustało ono po wyczerpaniu prawa do zasiłku cho-
robowego ( art. 13 ust. 2 ustawy ).
Rozważenia przede wszystkim wymaga czy powołany przepis art. 13 ust. 1
pkt 2 tej ustawy ma zastosowanie w okolicznościach faktycznych sprawy, a więc czy
znajduje on zastosowanie w przypadku, gdy prawo do zasiłku powstało w czasie
trwania tytułu ubezpieczenia i trwa nadal już po jego ustaniu. Przepis ten, pozbawia-
jący zasiłku chorobowego, znajduje zastosowanie, w ocenie Sądu Najwyższego, do
sytuacji, w której niezdolność do pracy powstała już po ustaniu tytułu ubezpieczenia
oraz wtedy, gdy zasiłek chorobowy podlega przedłużeniu na dalszy okres na warun-
5
kach wskazanych w art. 10 ust. 1 ustawy. Nie dotyczy zaś sytuacji, gdy niezdolność
do pracy powstała w czasie objętym ubezpieczeniem chorobowym i trwała także po
jego ustaniu przez okres nie dłuższy niż 6 lub 9 miesięcy w zależności od rodzaju
choroby powodującej niezdolność do pracy. Funkcja tego przepisu jest analogiczna
do spełnianej uprzednio przez art.6 ust. 2 poprzedniej ustawy zasiłkowej, ten zaś –
co niewątpliwe – odnosił się do przypadku, w którym prawo do zasiłku chorobowego
przysługiwało po ustaniu zatrudnienia, obecnie po ustaniu tytułu ubezpieczenia cho-
robowego. W wyroku z dnia 5 sierpnia 1999 r., II UKN 68/99 ( OSNAPiUS 2000 nr
19, poz.726 ) Sąd Najwyższy, omawiając charakter prawny zasiłku chorobowego,
wskazał, że prawo do tego świadczenia przysługuje gdy wyłączną przyczyną utraty
zarobku, rekompensowanego zasiłkiem, jest powstanie niezdolności do pracy w
okresie trwania zatrudnienia (obecnie w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego).
Świadczenie to przysługiwało w poprzednim stanie prawym, a także obecnie, rów-
nież gdy niezdolność do pracy powstała po ustaniu tego ubezpieczenia (po ustaniu
stosunku pracy) na warunkach wskazanych w przepisach, przy czym w przypadku
gdy niezdolność do pracy powstała po ustaniu zatrudnienia, prawo to było i jest wy-
łączone w związku z podjęciem lub kontynuowaniem działalności zarobkowej. W
okolicznościach sprawy jest niesporne, że niezdolność wnioskodawcy do pracy na
skutek wypadku przy pracy powstała jeszcze w czasie trwania zatrudnienia (tytułu
ubezpieczenia chorobowego ), jego więc sytuację prawną w zakresie zasiłku choro-
bowego reguluje art.6 ust. 1 obowiązującej ustawy. Przepis art. 13 ust. 1 pkt 2 tejże
ustawy, w przedstawionym stanie faktycznym, nie ma zastosowania, dotyczy on bo-
wiem, w świetle powyższych uwag, przypadku, w którym niezdolność do pracy po-
wstała już po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego.
Zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do
pracy z powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego ( tytułem
ubezpieczenia, w okolicznościach sprawy, było zatrudnienie ), zaś utrata prawa do
zasiłku mogłaby nastąpić jedynie na zasadach przewidzianych w art. 15 i następnych
obowiązującej ustawy, których w tej sprawie organ rentowy nie powoływał.
Analogiczny wywód - podzielany przez skład orzekający - zawiera uzasadnie-
nie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2001 r., III ZP 31/00 ( dotąd niepubli-
kowany ).
Te okoliczności uzasadniają - w ocenie Sądu Najwyższego – stanowisko za-
jęte w podjętej uchwale, mimo że nie jest ono wynikiem szczegółowej analizy, czy
6
prowadzenie gospodarstwa rolnego – niezależnie od tego, czy wiąże się ono z ubez-
pieczeniem rolniczym obowiązkowym, czy dobrowolnym – jest kontynuowaniem
działalności zarobkowej. Pominięcie tego było spowodowane ich nieprzydatnością w
stanie faktycznym sprawy, mimo docenienia staranności Sądu Apelacyjnego w opra-
cowaniu motywów postanowienia przedstawiającego zagadnienie prawne. Kwestia
bowiem rozumienia pojęcia osiągania dochodu z prowadzonej działalności, oceny
czy jest to działalność zarobkowa, a także – co szczególnie istotne – stosunku ubez-
pieczenia chorobowego regulowanego ustawą z dnia 25 czerwca 1999 r. do ubez-
pieczenia rolniczego z ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym
rolników (jednolity tekst: Dz.U. z 1998 r. Nr 7, poz.25 ze zm. ), nie ma znaczenia przy
założeniu, że art. 13 ust. 1 pkt 2 ustawy zasiłkowej nie reguluje takiej sytuacji jak w
rozpoznawanej sprawie.
Z tych wszystkich względów orzeczono jak w sentencji.
========================================