Pełny tekst orzeczenia

Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sadu Najwyższego
z dnia 13 czerwca 2001 r.
III ZP 32/00
Przewodniczący Sędzia SN Teresa Romer, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera,
Beata Gudowska, Roman Kuczyński, Jerzy Kuźniar (współsprawozdawca), Maria
Tyszel (sprawozdawca), Barbara Wagner.
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Iwony
Kaszczyszyn, w sprawie z wniosku Stanisława J. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń
Społecznych-Oddziałowi w O. o emeryturę nauczycielską, po rozpoznaniu w dniu 13
czerwca 2001 r. zagadnienia prawnego przekazanego przez skład trzech sędziów
Sądu Najwyższego postanowieniem z dnia 15 listopada 2000 r. [...]
„Czy okres prowadzenia zajęć katechetycznych w katechizacji parafialnej jest
okresem pracy nauczycielskiej (pracy w szczególnym charakterze) w rozumieniu art.
88 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karty Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U.
z 1997 r. Nr 56, poz. 357 z zm.) ?”
podjął następującą uchwałę:
Okres nauczania religii w katechizacji parafialnej w ramach stosunku
pracy, przed dniem 25 października 1990 r. jest okresem pracy nauczycielskiej
w rozumieniu art. 88 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczy-
ciela (jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 56, poz. 357 ze zm.)
U z a s a d n i e n i e
Postanowieniem z dnia 28 listopada 2000 r. Sąd Najwyższy w składzie trzech
sędziów orzekających w sprawie II UKN 45/00, na podstawie art. 39314
KPC, przed-
stawił do rozstrzygnięcia przez skład powiększony budzące poważne wątpliwości
zagadnienie prawne o treści przytoczonej w sentencji uchwały. Wątpliwości te zro-
dziły się, w następującym stanie faktycznym, w związku z rozbieżnością orzecznic-
2
twa Sądu Najwyższego w stosowaniu przepisów ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. -
Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 56, poz. 357 ze zm.) do kate-
chetów prowadzących nauczanie przed wejściem w życie instrukcji Ministra Edukacji
Narodowej z dnia 3 sierpnia 1990 r. dotyczącej powrotu nauczania religii do szkoły w
roku szkolnym 1990/91
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Olsztynie, rozpozna-
jąc odwołanie Stanisława J. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału
w O. odmawiającej ubezpieczonemu przyznania emerytury na warunkach określo-
nych w art. 88 Karty Nauczyciela, ustalił że wnioskodawca w dacie złożenia wniosku
o emeryturę miał ukończonych 60 lat życia i wykazał 42 lata okresów składkowych, w
tym 22 lata nauczania religii w punktach katechetycznych, szkołach podstawowych i
ponadpodstawowych. Sąd ten uznając, że okres nauczania religii w punktach kate-
chetycznych winien być traktowany jako okres pracy nauczycielskiej w rozumieniu
art. 88 Karty Nauczyciela w związku z art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o
stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr
29, poz. 154), zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawcy prawo do eme-
rytury z tytułu wykonywania pracy nauczycielskiej. Stanowisko to zaakceptował Sąd
Apelacyjny w Warszawie i pogłębiając argumentację prawną rozstrzygnięcia - oddalił
apelację organu rentowego, który wyrok ten zaskarżył kasacją.
W uchwale z dnia 16 września 1992 r , II UZP 2/92, Sąd Najwyższy uznał, że
praca katechetyczna w katechizacji parafialnej nie jest pracą nauczycielską w rozu-
mieniu art. 88 Karty Nauczyciela, powołując się w jej uzasadnieniu na pogląd Minis-
tra Edukacji Narodowej, że punkt katechetyczny „nie jest szkołą ani placówką opie-
kuńczo-wychowawczą w rozumieniu art. 1 Karty” oraz na stanowisko wyrażone w
piśmie z dnia 29 maja 1992 r. Sekretariatu Episkopatu Polski, że „władze Kościoła
nie ubiegały się o rozciągnięcie uprawnień przewidzianych w karcie nauczyciela na
katechetów zatrudnionych w punktach katechetycznych oraz poinformował, że wła-
dze Kościoła nie zamierzają występować z roszczeniami rewindykacyjnymi z tego
tytułu do władz państwowych ani sądów.” Już w tym miejscu należy podkreślić, że ta
deklaracja nie może mieć wpływu na rozstrzygnięcie przedstawionego zagadnienia,
bowiem Sekretariat Episkopatu był uprawniony jedynie do rezygnacji z własnych
roszczeń. Pismo to natomiast pozbawione jest znaczenia prawnego w zakresie, w
jakim dotyczyło indywidualnych praw pracowniczych i emerytalnych osób zatrudnio-
3
nych w charakterze katechetów przez poszczególne osoby prawne Kościoła Katolic-
kiego
Stanowisko odmienne od wyrażonego w przytoczonej uchwale Sąd Najwyższy
zajął w wyrokach: z dnia 30 lipca 1997 r., II UKN 201/97 (OSNAPiUS 1998 r. nr 11,
poz. 347) oraz z dnia 3 września 2000 r., II UKN 661/99 i 663/99 (jeszcze nie publi-
kowanych). W wyrokach tych przyjęto, że nauczanie religii w parafialnych punktach
katechetycznych przed dniem 31 sierpnia 1990 r. wykonywane w wymiarze co naj-
mniej połowy obowiązującego wymiaru zajęć było pracą nauczycielską w rozumieniu
art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela uprawniającą do uzyskania prawa do emerytury, po
spełnieniu warunków przewidzianych w tym przepisie. W uzasadnieniach wyroków z
dnia 3 września 2000 r. Sąd Najwyższy wyjaśnił, że: „Krąg uprawnionych do emery-
tury, zwanej emeryturą nauczycielską, określony został w powołanym przepisie w
sposób wymagający bliższego sprecyzowania. I tak, celem wyjaśnienia użytych w
nim pojęć „nauczyciel” oraz „praca w szczególnych warunkach” należy sięgnąć do
ich definicji zawartych w innych przepisach Karty Nauczyciela. O nauczycielach (bez
bliższego określenia) mówi art. 3 pkt 1 Karty definiując ich jako nauczycieli, wycho-
wawców i innych pracowników pedagogicznych, zatrudnionych w przedszkolach,
szkołach lub innych placówkach wymienionych w art. 1 ust. 1 tej ustawy. W tej defini-
cji następuje więc powiązanie statusu nauczyciela z miejscem jego zatrudnienia;
nauczycielami w rozumieniu Karty Nauczyciela są więc tylko nauczyciele wykonujący
pracę nauczycielską w miejscach określonych w art. 1 ust. 1 Karty”. W orzeczeniach
tych Sąd Najwyższy zaakceptował też stanowisko wyrażone w powołanym wyżej
wyroku z dnia 30 lipca 1997 r., II UKN 201/97, że chociaż art. 1 ust. 1 Karty Nau-
czyciela nie wymienia, expressis verbis, parafialnych punktów katechetycznych, to są
(i były) one placówkami oświatowo –wychowawczymi odpowiadającymi placówkom
wymienionym w tym przepisie, placówkami umożliwiającymi w szczególności uzy-
skanie oraz uzupełnienie wiedzy ogólnej, zdobywanie umiejętności, kształtowanie,
rozwijanie zainteresowań i uzdolnień, także korzystanie z różnych form wypoczynku.
Podkreślił, że: „zaprezentowany w uchwale z dnia 16 września 1992 r., II UZP 2/92,
pogląd zdezaktualizował się wobec dokonanych w późniejszych latach, zmian stanu
prawnego, polegających na rozwinięciu w aktach wyższej rangi prowizorycznych
postanowień instrukcji Ministra Edukacji Narodowej z 3 sierpnia 1990 r.: zmian, które
doprowadziły do zrównania nauczania religii w punktach katechetycznych i w szko-
łach”.
4
Skład podejmujący uchwałę nie podziela argumentu podniesionego w uza-
sadnieniu przedstawionego zagadnienia, że przepis art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 17
maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Pols-
kiej „dotyczy tylko nauczycieli zatrudnionych w szkołach, nie ma natomiast w nim
mowy o katechetach nauczających religii dzieci i młodzieży na podstawie jej art. 19
ust. 1” (czyli w miedzy innymi w punktach katechetycznych). Po wyłączeniu z treści
tego przepisu jego fragmentu odnoszącego się do świeckich nauczycieli w niższych
seminariach duchownych (pozostającego poza zakresem rozpatrywanego zagad-
nienia) stanowi on, że: „Do nauczycieli i wychowawców zatrudnionych w szkołach i
innych placówkach oświatowo - wychowawczych prowadzonych przez kościelne
osoby prawne stosuje się prawa i obowiązki ustalone dla nauczycieli i wychowawców
zatrudnionych w państwowych szkołach i placówkach oświatowo - wychowawczych
oraz opiekuńczo - wychowawczych, z uwzględnieniem ust. 2” (stanowiącego, że
szczegółowy zakres uprawnień i obowiązków o których mowa w ust. 1, określa Mini-
ster Edukacji Narodowej na wniosek Sekretariatu Konferencji Episkopatu Polski).
Wywodząca się z języka greckiego (katechetes - nauczyciel), przejęta z niemieckie-
go - Katechet, nazwa wykonywanego zawodu „katecheta” to - nauczający zasad
wiary, nauczyciel religii, katechizmu. Zasady leksykologii jednoznacznie wskazują
więc, że pojęcie „katecheta” związane jest wyłącznie z przedmiotem nauczania a nie
z miejscem, w którym to nauczanie się odbywa co w konsekwencji oznacza, że ka-
techeci są nauczycielami objętymi zakresem podmiotowym art. 21 ust. 1 ustawy z
dnia 17 maja 1989 r., a nadanie im „uprawnień nauczycielskich” nie wymagało od-
rębnej regulacji prawnej. Nie znajduje logicznego uzasadnienia twierdzenie organu
rentowego, że - stosownie do ustawy z dnia 15 lipca 1961 r o rozwoju systemu
oświaty i wychowania (Dz.U. Nr 32, poz. 160 ze zm.) i aktów wykonawczych do niej –
„osoby nauczające w punktach katechetycznych w zakresie uprawnień pracowni-
czych były traktowane na równi z pracownikami państwowymi zatrudnionymi w tere-
nowych organach administracji państwowej, co oznacza, że nie wykonywały pracy
nauczycielskiej”. Przepis art. 39 tej ustawy dopuszczał możliwość prowadzenia,
przez „organizacje lub instytucje o charakterze wyznaniowym” za zezwoleniem Mini-
stra Oświaty i Wychowania, między innymi placówek oświatowych na „określonych
przez niego zasadach i warunkach i pod jego nadzorem”. Żaden z przepisów tej
ustawy nie uzasadnia stanowiska organu rentowego, że skoro katecheci byli „trakto-
wani na równi z pracownikami państwowymi” to nie byli nauczycielami, uznawanymi
5
za pracowników pierwszej kategorii zatrudnienia co najmniej od wejścia w życie
przepisów ustawy z dnia 27 kwietnia 1956 r. o prawach i obowiązkach nauczycieli
(Dz.U. Nr 12, poz. 63 ze zm.). Powoływanie się w tym zakresie na bliżej nieokreślone
„akty wykonawcze” do ustawy z dnia 15 lipca 1961 r. jest bezprzedmiotowe, bowiem
żaden z jej przepisów nie upoważniał organów wykonawczych do dokonania zmiany
charakteru pracy nauczycieli określonego wcześniejszą ustawą, tj. ustawą z dnia 27
kwietnia 1956 r. W kontekście ustawy z dnia 15 lipca 1961 r. należy przypomnieć fakt
historyczny, że ówczesne władze administracji terenowej, działając albo z własnej
inicjatywy albo na polecenie władz partyjno-rządowych, żądały przekazywania imien-
nych list dzieci i młodzieży uczęszczającej na katechezę. Wobec łatwo przewidy-
walnych, negatywnych konsekwencji w stosunku do ich rodziców, osoby prowadzące
parafialne punkty katechetyczne powszechnie odmawiały przedstawienia żądanych
list tracąc „uprawnienia pracowników traktowanych jak pracownicy zatrudnieni w te-
renowych organach administracji terenowej” i, z tejże administracji, nie pobierali
wynagrodzenia za nauczanie religii. Oceniając „legalność” punktów katechetycznych
należy pamiętać, że Konstytucja RP z 22 lipca 1952 r. nie tylko zapewniała obywa-
telom wolność sumienia i wyznania oraz równe prawa we wszystkich dziedzinach
życia bez względu między innymi na wyznanie i zakazywała dyskryminacji z tej
przyczyny, lecz w art. 82 stanowiła, że „Kościół i inne związki wyznaniowe mogą
swobodnie wypełniać swoje funkcje religijne”. Nauczanie religii jest jedną z funkcji
religijnych, nie tylko Kościoła Katolickiego, a nauczanie religii w punktach kateche-
tycznych stanowiące realizację tej funkcji miało bezpośrednie umocowanie w Kons-
tytucji, było więc legalne, natomiast nadużyciem, naruszającym tę Konstytucję, były
żądania ujawniania nazwisk uczestników katechezy. Taka sytuacja, istniejąca do
września 1990 r. nie oznacza jednak, że w tym czasie katecheci nie byli pracowni-
kami uprawnionymi do świadczeń emerytalno - rentowych bowiem pobieranie wyna-
grodzenia za wykonywanie pracy nie jest jedyną cechą charakteryzującą umowę o
pracę. Jeśli więc stosunek pomiędzy katechetą a parafią lub jej proboszczem
względnie Kurią Diecezjalną wymagał osobistego wykonywania pracy, świadczenia
pracy, a nie jej wyników, wykonywania pracy w określonym czasie i miejscu oraz
podporządkowania podmiotowi zatrudniającemu, to nie ma przeszkód prawnych
uznania, że był to stosunek pracy w rozumieniu art. 22 Kodeksu pracy. Przypomnieć
też można, że do wejścia w życie dekretu z dnia 25 czerwca 1954 r. o powszechnym
zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 1958 r.,
6
Nr 23, poz. 97) w orzecznictwie ówczesnych okręgowych sądów ubezpieczeń spo-
łecznych oraz w praktyce organów rentowych ukształtował się pogląd, że są pra-
cownikami zakonnice wykonujące pracę pielęgniarek w szpitalach państwowych i
samorządowych, a także opiekunki kierowane przez Polski Czerwonych Krzyż lub
Polski Komitet Opieki Społecznej - do domowej opieki chorych. Za pracę pierwszej
kategorii uznawano też pracę nauczycielek szkół prowadzonych przez zakony wów-
czas, gdy nie miały one indywidualnych umów o pracę, a należne im wynagrodzenie
przekazywano na rzecz Zgromadzenia, do którego należały. (Por. wyrok byłego Try-
bunału Ubezpieczeń Społecznych z 30 listopada 1956 r., III TR 1326/55 – OSPiKA
170/1968). W wyroku z dnia 16 marca 1965 r., IV TR 2288/64, tenże Trybunał wska-
zał, że: „Jeżeli postępowanie dowodowe wykaże, że pracownik był zatrudniony przez
co najmniej połowę czasu obowiązującego w jego zawodzie, wysokość zarobków jest
bez znaczenia dla oceny zaliczalności okresu jego pracy do okresów zatrudnienia.”
Orzecznictwo to nie straciło swej aktualności, bowiem ustawy z dnia 23 stycznia
1968 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U.
Nr 3, poz. 6 ze zm.) oraz z 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracow-
ników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), w tym zakresie nie wprowadziły
zmian. Podobnie, w wyroku z dnia 15 czerwca 1978 r., II URN 54/78, Sąd Najwyższy
podkreślił, że zaliczanie okresów zatrudnienia do uprawnień emerytalnych i rento-
wych nie jest uzależnione od zgłoszenia osoby zatrudnionej do ubezpieczenia spo-
łecznego, a w wyroku z dnia 5 kwietnia 1995 r., II UR 3/95 (OSNAPiUS 1995, nr 17,
poz. 222) uznał, że okresy zatrudnienia, za które pracodawca nie opłacał składek na
ubezpieczenie społeczne, mimo istnienia obowiązku ich opłacania, są okresami
składkowymi w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o
rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent (Dz.U. Nr 104,
poz. 450 ze zm.).
Wnikliwej i wszechstronnej analizy przepisów zarządzeń Ministra Edukacji Na-
rodowej: nr 31 z dnia 27 sierpnia 1990 r. uchylającego zarządzenie Ministra Oświaty i
Wychowania w sprawie umożliwienia dzieciom i młodzieży szkolnej uczestniczenia w
katechezie parafialnej (Dz.Urz. MEN z dnia 8 września 1990 r.) oraz z 22 czerwca
1995 r. w sprawie wynagradzania nauczycieli (M.P. Nr 31, poz. 366), a także z 24
kwietnia 1996 r. w sprawie szczegółowego zakresu uprawnień i obowiązków nauczy-
cieli i wychowawców zatrudnionych w szkołach (placówkach) prowadzonych przez
osoby prawne Kościoła Katolickiego (M.P. Nr 30, poz. 310), Sąd Najwyższy dokonał
7
w uzasadnieniach powołanych wyżej wyroków z 30 lipca 1997 r. oraz z dnia 3 wrze-
śnia 2000 r. Skład rozstrzygający przedstawione zagadnienie w pełni podziela ich
argumentację przemawiającą za odstąpieniem od stanowiska przyjętego w uchwale
II UZP 2/92, dlatego nie ma potrzeby jej powtórzenia.
Uzupełnienie odpowiedzi na przedstawioną wątpliwość dotyczącą stosowania
przepisów zarządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 24 kwietnia 1996 r. do
„działalności katechetycznej sprzed roku szkolnego 1990/91” można natomiast zna-
leźć w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku eme-
rytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym
charakterze (Dz.U. Nr 8, oraz. 43) oraz w jego historycznej wykładni.
Dekretem z dnia 25 czerwca 1954 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytal-
nym (Dz.U. Nr 30, poz. 116) ustalono dwie kategorie pracowników. Pierwsza obej-
mowała – zatrudnionych pod ziemią oraz w warunkach szkodliwych dla zdrowia,
druga - wszystkich pozostałych. Rodzaje prac objętych pierwszą kategorią oraz wa-
runki zaliczania pracowników do niej określała Rada Ministrów w drodze rozporzą-
dzenia. Stosownie do jednolitego tekstu dekretu (Dz.U. z 1958 r. Nr 23, poz. 2, poz.
97) nauczyciele zostali zaliczeni do pierwszej kategorii zatrudnienia. Powołane wyżej
rozporządzenie z dnia 7 lutego 1983 r. pojęcie „pracownicy I kategorii” zastąpiło
określeniem „zatrudnieni w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakte-
rze”; nauczyciel, wychowawca lub inny pracownik pedagogiczny wykonujący pracę
nauczycielską wymienioną w art. 1 pkt 1 - 7 Karty Nauczyciela, określoną w tej usta-
wie jako praca pierwszej kategorii zatrudnienia jest uważany za wykonującego pracę
w szczególnym charakterze (§ 15). Stosownie natomiast do § 19 tego rozporządze-
nia – przy ustalaniu okresów pracy, o których mowa w § 2 (a więc okresów pracy w
szczególnym charakterze, w określonym wymiarze czasu pracy) uwzględnia się
również okresy takiej pracy, wykonywanej przed dniem wejścia w życie rozporządze-
nia. W poprzednich aktach normatywnych brak było przepisów nakazujących przy
ustalaniu prawa do świadczeń emerytalno - rentowych uwzględnianie, jako zatrud-
nienia pierwszej kategorii, pracy wykonywanej na określonym stanowisku zanim zo-
stało ono objęte wykazem prac szkodliwych dla zdrowia. W latach 1954 - 1983 r
wykazy te były wielokrotnie zmieniane, rozszerzane na nowe grupy pracowników i w
okresie tym ukształtowała się praktyka organów rentowych i sądów ubezpieczeń
społecznych, że nowe wykazy mają zastosowanie również do osób, które taką pracę
wykonywały przed datą wejścia w życie tychże wykazów. Data ta oznaczała jedynie
8
to, że świadczenia przysługujące z tytułu pracy pierwszej kategorii nie mogły być
przyznane za okres wcześniejszy.
Skład podejmujący uchwałę podziela również podniesione w uzasadnieniach
powołanych wyroków w sprawach II UKN 201/97 oraz II UKN 661 i 663/99 argu-
menty przemawiające za jednakowym traktowaniem nauczycieli religii przez cały
okres prowadzenia tej nauki, niezależnie od narzucanych jej rygorów. Nakaz jej nau-
czania wyłącznie poza szkołami państwowymi nie może decydować o odmiennym
traktowaniu „stanów faktycznych sprzed 1 września 1990 r. i po tej dacie skoro rodzaj
i sposób wykonywania, cel i znaczenie nauki religii, było w każdym czasie
identyczne”.
W uzupełnieniu powyższych uwag warto też przypomnieć rozważania Trybu-
nału Konstytucyjnego w orzeczeniu z dnia 30 stycznia 1991 r., K 11/90, wydanym na
wniosek rzecznika Praw Obywatelskich, w którym Trybunał uznał, że Instrukcja Mini-
stra Edukacji Narodowej z dnia 3 sierpnia 1990r., dotycząca powrotu nauczania
religii do szkoły w roku szkolnym 1990/91 nie jest niezgodna z art. 2 ustawy dnia 15
lipca 1961 r. rozwoju systemu oświaty i wychowania (...) oraz jest zgodna z Konsty-
tucją, a także z ustawą z dnia 17 maja 1989 r. o gwarancjach wolności sumienia i
wyznania (Dz.U. Nr 29, poz. 155 ze zm.). W rozważaniach swych Trybunał uwzględ-
nił również stan prawny i faktyczny w okresie poprzedzającym wejście w życie tej
ustawy oraz instrukcji, jak i zakresie praw obywateli wynikających z art. 82 ust. 1
wówczas obowiązujących przepisów konstytucyjnych. Trybunał stwierdził też to, co
Sąd Najwyższy podkreślił już wyżej, że stan ten, ukształtowany przez art. 2 ustawy z
dnia 15 lipca 1961 r . o rozwoju oświaty i wychowania oraz przez wydane do niej akty
wykonawcze, które „w sposób niechlubny i nielegalny” – zdaniem Rzecznika Praw
Obywatelskich – wyeliminowały ze szkół naukę religii, w znacznym stopniu ograni-
czał konstytucyjnie gwarantowaną wolność sumienia i wyznania obywateli oraz
utrudniał kościołom i innym związkom wyznaniowym wypełnienie ich funkcji. Nie
można też pominąć, że był niezgodny z ratyfikowanymi przez Polskę aktami prawa
międzynarodowego, między innymi z art. 18 Powszechnej Deklaracji Praw Człowie-
ka, uchwalonej przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych w
dniu 10 grudnia 1948 r. W ocenie Trybunału – państwo nie może uchylać się od
obowiązku zapewnienia takiego wychowania religijnego i w takim miejscu, aby to
odpowiadało woli rodziców. Z obowiązku tego państwo nie jest zwolnione nawet
wtedy, gdy na skutek jego zaniedbań w tej dziedzinie, instytucja kościelna zaczyna
9
zastępczo organizować wychowanie religijne – wobec braku innych możliwości – na
własnym terenie. To orzeczenie Trybunału, podjęte na tle zasady równości, zacho-
wało w pełni swą aktualność po wejściu w życie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej
z dnia 2 kwietnia 1997 r., która w art. 32 stanowi, że wszyscy są wobec prawa równi i
wszyscy mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Zasada ta, w
świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego polega na tym, że wszystkie pod-
mioty prawa (adresaci norm prawnych) charakteryzujące się daną cechą istotną w
równym stopniu – mają być równo traktowani (por. wyrok z dnia 21 września 1999 r.,
K 6/98 – OTK 1999/6/117 i orzecznictwo w nim cytowane).
Zdaniem Sądu Najwyższego, w składzie rozstrzygającym przedstawione za-
gadnienie prawne, nie ma podstaw ani prawnych, ani aksjologicznych do różnego
traktowania katechizacji (nauki religii), ani w zależności od tego, kto był jej nauczy-
cielem ani od miejsca, gdzie się odbywała, w szkole, czy też w parafii. Treść podjętej
uchwały jest zbieżna ze stanowiskiem Prokuratury Krajowej wyrażonym w jej wnio-
sku z dnia 7 czerwca 2001 r., natomiast organ rentowy wnosząc o udzielenie odpo-
wiedzi przeczącej nie przedstawił pisemnie swego stanowiska. Wprawdzie nie miało
to znaczenia dla podjęcia uchwały, jednakże nie sposób nie zwrócić uwagi na to, że
do Sądu Najwyższego w latach 1990 – 1996 w sprawach o świadczenia emerytalno-
rentowe dla katechetów nie została wniesiona ani jedna rewizja nadzwyczajna, a w
latach 1997 – 2000 tylko cztery kasacje. Może to wskazywać, że zarówno praktyka
organów rentowych, jak i orzecznictwo sądów powszechnych poszły w innym kie-
runku niż wskazany w wyżej omówionej uchwale II UZP 2/92. Do takiego wniosku
prowadzi także i to, że w trzech sprawach dotyczących duchownych katechetów
kasację wniósł ten sam Oddział Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, natomiast tylko
w jednej sprawie Sąd orzekający merytorycznie, odmawiając świeckiemu katechecie
przyznania emerytury na podstawie art. 88 Karty Nauczyciela, powołał się na tę
uchwałę.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy podjął uchwałę przytoczoną w
sentencji.
========================================