Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 4 lipca 2001 r.
I PKN 521/00
Odmowa przyjęcia przez pracownika wypowiedzenia zmieniającego, do-
tyczącego wyłącznie obniżenia wynagrodzenia w zasadzie nie stanowi współ-
przyczyny rozwiązania z nim umowy o pracę (art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 28
grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie nie-
których ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.).
Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie: SN Jadwiga
Skibińska-Adamowicz, SA Kazimierz Josiak (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 4 lipca 2001 r. sprawy z powództwa
Grzegorza D. przeciwko Międzynarodowej Spedycji „M.” Sp. z o.o. w G. o sprosto-
wanie świadectwa pracy i odprawę, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Okrę-
gowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku z dnia 4 kwietnia 2000
r. [...]
z m i e n i ł zaskarżony wyrok w ten sposób, że oddalił apelację strony poz-
wanej od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu Pracy w Gdyni z dnia 29 grudnia 1999 r.
[...],
zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 750 zł (siedemset pięć-
dziesiąt) zł tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Gdyni wyrokiem z dnia 29 grudnia 1999 r. zasą-
dził od spółki z ograniczoną odpowiedzialnością o nazwie „M.” Międzynarodowa
Spedycja z siedzibą w G. na rzecz powoda Grzegorza D. 6.602,97 zł z ustawowymi
odsetkami od 1 lutego 1999 r., umorzył postępowanie w części dotyczącej żądania
sprostowania świadectwa pracy, a dalej idące powództwo oddalił. Orzeczenie swoje
Sąd pierwszej instancji uzasadnił następująco.
2
Powód pracował u strony pozwanej na stanowisku spedytora w okresie od 1
grudnia 1994 r. do 31 stycznia 1999 r. Zajmował się organizacją transportu towarów
do Rosji i na Białoruś. Kryzys w Rosji spowodował w roku 1998 zmniejszenie zamó-
wień i nieterminowe płatności za usługi spedycyjne i transportowe świadczone przez
pozwaną Spółkę. Władze Spółki zdecydowały się we wrześniu na wprowadzenie
programu oszczędnościowego. Obniżono wynagrodzenia członków rady nadzorczej
o 50 %, a zarządu o 15 %. W stosunku do pozostałych pracowników ograniczono
wydatki na przejazdy służbowe i telefony komórkowe oraz wstrzymano wypłaty pre-
mii uznaniowych. Dwóch spedytorów zwolniono z pracy za wypowiedzeniem, pozo-
stałym wręczono wypowiedzenia zmieniające dotychczasowe warunki płacy przez
obniżenie wynagrodzenia o 15%. Powód otrzymał wypowiedzenie zmieniające 30
października 1998 r. Przed upływem połowy okresu wypowiedzenia złożył oświad-
czenie o odmowie przyjęcia nowych warunków płacy, wskutek czego umowa o pracę
uległa rozwiązaniu z upływem trzymiesięcznego okresu wypowiedzenia - 31 stycznia
1999 r. W okresie od początku października 1998 r. do końca stycznia 1999 r. stan
zatrudnienia w Spółce uległ zmniejszeniu z 64 do 51 osób. W drodze wypowiedzenia
umowy o pracę dokonanego przez pracodawcę zwolnione zostały trzy osoby. Wsku-
tek odmowy przyjęcia nowych warunków płacy rozwiązały się umowy trzech pracow-
ników łącznie z powodem. Za porozumieniem stron odeszły ze Spółki trzy osoby. W
stosunku do innych osób umowy o pracę uległy rozwiązaniu z upływem okresu, na
które były zawarte, lub wskutek wypowiedzeń pracowników. Pracownicy, którzy po-
zostali w Spółce, przyjęli zmienione warunki płacy. Zgodzili się też na korzystanie z
urlopów bezpłatnych przez tydzień w każdym miesiącu od listopada 1998 r. do końca
stycznia 1999 r. Ponieważ sytuacja ekonomiczna Spółki poprawiła się już w styczniu
1999 r., pracownikom przywrócono wynagrodzenia w poprzedniej wysokości.
Powód po odmowie przyjęcia nowych warunków płacy poszukiwał zatrudnie-
nia w innej firmie spedycyjnej. Od 1 lutego 1999 r. podjął pracę w spółce z ograni-
czoną odpowiedzialnością o nazwie „A.T.-E” z K., która otworzyła swoje przedsię-
biorstwo w G. Powód otrzymał w nowej spółce wynagrodzenie w kwocie 3.700 zł,
wyższe o kilkaset złotych od tego, jakie miał u strony pozwanej (3.021 zł). Powód
posiada ponad 20-letni staż pracy. W świetle powyższych okoliczności faktycznych
Sąd pierwszej instancji uznał, że rozwiązanie stosunku pracy między stronami nastą-
piło w związku ze zmianami organizacyjnym dotyczącymi zakładu pracy. W ocenie
Sądu nie zostały spełnione przesłanki do uznania, że stosunek pracy powoda uległ
3
rozwiązaniu w ramach zwolnień grupowych dokonywanych przez pracodawcę, skoro
liczba pracowników, którym wypowiedziano umowy, nie odpowiadała co najmniej
10% ogółu zatrudnionych w spółce w okresie trzech miesięcy od rozpoczęcia zmian
w stanie zatrudnienia. Cytując tezy z orzecznictwa Sądu Najwyższego, Sąd Rejono-
wy wskazał, że okres trzech miesięcy decydujący dla ustalenia, czy pracodawca do-
konuje zwolnień grupowych, liczy się od daty pierwszego wypowiedzenia dokonane-
go z powodów wymienionych w art. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczegól-
nych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczą-
cych zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze
zm.). Z drugiej strony Sąd nie podzielił zarzutów pracodawcy, że zamiarem jego w
ogóle nie było zmniejszenie zatrudnienia w Spółce. Wprawdzie stanowiska spedyto-
rów powierzone zostały innym pracownikom, nie były to jednak osoby przyjęte z ze-
wnątrz, lecz zatrudnione wcześniej w Spółce. Oceniając motywy, jakimi kierował się
powód przy odmowie przyjęcia obniżonych warunków wynagrodzenia, Sąd Rejonowy
uznał, że z punktu widzenia powoda były one słuszne. Powód bowiem nie musiał się
godzić na zmniejszenie wynagrodzenia o 15%, mimo zapewnień pracodawcy, że jak
tylko sytuacja finansowa Spółki poprawi się, wynagrodzenie zostanie przywrócone do
poprzedniego poziomu. Powód, kierując się prawidłową oceną swoich interesów,
zdecydował się odejść z pracy w Spółce i poszukać sobie lepiej płatnej pracy. Nie
zmienia to faktu, że umowa o pracę między stronami uległa rozwiązaniu z przyczyn
ekonomicznych i organizacyjnych dotyczących zakładu pracy. Dlatego żądanie po-
woda zasądzenia na jego rzecz odprawy przewidzianej w art. 8 ustawy z dnia 28
grudnia 1989 r. w wysokości dwumiesięcznego wynagrodzenia za pracę Sąd uznał
za uzasadnione. Natomiast oddalił żądanie o waloryzację świadczenia należnego
powodowi w formie odprawy, przyjmując, że między datą wymagalności świadczenia,
a chwilą zamknięcia rozprawy nie nastąpiła istotna zmiana siły nabywczej pieniądza,
przemawiająca za zmianą wysokości świadczenia pieniężnego. Wobec cofnięcia
przez powoda żądania o sprostowanie świadectwa przez stwierdzenie w nim, iż
umowa o pracę uległa rozwiązaniu za porozumieniem stron, w tej części Sąd Rejo-
nowy postępowanie umorzył.
Wyrok Sądu pierwszej instancji zaskarżyła strona pozwana, wnosząc o jego
zmianę i oddalenie powództwa. Apelacja opierała się na zarzutach naruszenia art.
233 § 1 KPC przez dowolną ocenę zebranego w sprawie materiału oraz sprzeczność
ustaleń Sądu z wynikami postępowania dowodowego w określeniu motywów odmo-
4
wy przyjęcia przez powoda nowych warunków płacy. Zarzut naruszenia prawa mate-
rialnego strona pozwana łączyła z błędnym, jej zdaniem, zastosowaniem art. 105 KP
przez przyjęcie, że pracownikowi służy prawo do nagrody pieniężnej. Według skar-
żącej Sąd pierwszej instancji niesłusznie stwierdził, że premia uznaniowa i ekwiwa-
lent za korzystanie z własnego samochodu do celów służbowych stanowiły stałe
elementy wynagrodzenia za pracę i że ich utrata mogła decydować o uzasadnionej
odmowie przyjęcia nowych warunków płacy.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku uznał ape-
lację za uzasadnioną. Wyrokiem z dnia 4 kwietnia 2000 r. zmienił wyrok Sądu Rejo-
nowego w części uwzględniającej powództwo i orzekającej o kosztach procesu w ten
sposób, że powództwo w całości oddalił, zasądzając od powoda na rzecz strony po-
zwanej 1.125 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Sąd Okręgowy podzielił pogląd
skarżącej, iż Sąd pierwszej instancji naruszył zasadę swobodnej oceny dowodów z
art. 233 § 1 KPC. Zdaniem Sądu decydujące znaczenie w sprawie miała ocena mo-
tywów, którymi kierował się powód odmawiając przyjęcia nowych warunków płacy.
Winna być ona oparta na kryteriach obiektywnych. Zgodnie bowiem z ustalonym po-
glądem orzecznictwa, prawo do odprawy pracownika, którego stosunek pracy ustał w
następstwie nieprzyjęcia nowych warunków pracy i płacy zależy od tego, czy odmo-
wa jego była usprawiedliwiona. W przeciwnym razie decyzja pracownika byłaby
„współprzyczyną” rozwiązania umowy o pracę, świadczącą, że przesłanki wymienio-
ne w art. 1 ustawy nie stały się wyłącznym powodem zwolnienia pracownika z pracy,
tak jak tego wymaga art. 10 ustawy. W rezultacie pracownikowi temu nie służy prawo
do odprawy przewidzianej art. 8 ustawy. Sąd Okręgowy uznał, że powód nie miał
podstaw do odmowy przyjęcia nowych warunków płacy. Mógł przecież pracować na
tym samym stanowisku za wynagrodzeniem tylko przejściowo ograniczonym o 15%.
Wypowiedzenia zmieniające dokonane zostały w ten sam sposób pozostałym pra-
cownikom spółki, a członkom rady nadzorczej ograniczono dochody aż o 50%. Pra-
wie wszyscy pracownicy pogodzili się z koniecznością obniżenia wynagrodzeń, ko-
rzystania z urlopów bezpłatnych dla ratowania swoich miejsc pracy i przywrócenia
normalnego funkcjonowania zakładu pracy. W ocenie Sądu tak samo winien postąpić
powód. Jego wynagrodzenie nawet zmniejszone przewyższało średnią płacę w go-
spodarce. Żona powoda na przełomie lat 1998-1999 otrzymywała wynagrodzenie w
kwocie ponad 1.100 zł. Dochody małżonków wystarczały więc na zaspokojenie bie-
żących potrzeb pięcioosobowej rodziny. Z tych względów Sąd Okręgowy przyjął, że
5
umowa o pracę między stronami uległa rozwiązaniu z przyczyn leżących po stronie
pracodawcy i pracownika. Za nieuzasadnione Sąd uznał zarzuty naruszenia art. 105
KP i sprzeczności ustaleń Sądu z materiałem dowodowym sprawy w części dotyczą-
cej stwierdzenia, że powód przy podjęciu decyzji o odmowie przyjęcia nowych wa-
runków płacy brał też pod uwagę utratę premii uznaniowej i ryczałtu za korzystanie z
własnego samochodu osobowego dla celów służbowych. Mimo to uwzględnił apela-
cję i oddalił powództwo o odprawę w całości.
Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżony został kasacją w imieniu powoda. Kasa-
cja opiera się na podstawie naruszenia prawa materialnego. Skarżący zarzucił
błędną wykładnię art. 8 w związku z art. 10 ust. 1 i art. 1 ustawy z dnia 28 grudnia
1989 r. oraz niewłaściwe zastosowanie art. 42 § 1, 2 i 3 KP przez uznanie, że odmo-
wa przyjęcia zaproponowanych warunków płacy nie powoduje skutków związanych z
rozwiązaniem umowy o pracę przez pracodawcę. Wskazując na powyższe zarzuty
skarżący wnosił o zmianę wyroku Sądu Okręgowego przez oddalenie apelacji strony
pozwanej od wyroku Sądu pierwszej instancji oraz o zasądzenie kosztów procesu
według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Istotne dla rozstrzygnięcia sprawy okoliczności faktyczne ustalone przez Sądy
obu instancji nie są w kasacji kwestionowane. Z ustaleń tych wynika, że w drugiej
połowie roku 1998 nastąpiło znaczne pogorszenie sytuacji finansowej pozwanej
Spółki związane z nieterminową realizacją należności za wykonane usługi transpor-
towe i spedycyjne przez kontrahentów z Rosji i Białorusi oraz poważnym ogranicze-
niem zamówień. Dla obniżenia kosztów działalności i odzyskania płynności finanso-
wej Spółka zdecydowała się na wprowadzenie programu naprawczego. Polegał on
przede wszystkim na zmniejszeniu zatrudnienia z 64 osób we wrześniu 1998 r. do 46
pracowników w lutym 1999 r. Cel ten Spółka osiągnęła przez nieprzedłużanie umów
z pracownikami zatrudnionymi na podstawie umów na czas określony i wypowiedze-
nie umów kilku pracownikom. Dla ograniczenia ilości zwolnień pracowników z przy-
czyn dotyczących pracodawcy i uniknięcia konieczności wypłaty odpraw zwolnionym
pracownikom, władze Spółki postanowiły zmniejszyć wydatki na wynagrodzenia
przez wstrzymanie wypłat premii uznaniowych, ryczałtów za korzystanie z własnego
samochodu dla celów służbowych oraz obniżenie wynagrodzeń zasadniczych pra-
6
cowników o 15% w drodze indywidualnych wypowiedzeń wyłącznie dotyczących wa-
runków płacy.
W świetle powyższych okoliczności decyzję powoda o odmowie przyjęcia no-
wych warunków płacy ocenić należy, zdaniem Sądu Najwyższego, jako racjonalną i
usprawiedliwioną. Trzeba mieć na uwadze stan istniejący w dacie, gdy powód złożył
oświadczenie o odmowie przyjęcia zmienionych warunków płacy, czyli w dniu 11
grudnia 1998 r. Proces zmniejszenia zatrudnienia był wówczas kontynuowany. W
grudniu odeszło z pracy sześć kolejnych osób. Pozostałym znacznie obniżono wyna-
grodzenie nie tylko przez wypowiedzenia zmieniające w części dotyczącej płacy za-
sadniczej, lecz także przez kierowanie ich na przymusowe urlopy bezpłatne, niepła-
cenie premii uznaniowej i ryczałtów za korzystanie z samochodów prywatnych dla
celów służbowych. Powód z racji zajmowanego stanowiska nie miał wglądu do do-
kumentów księgowych Spółki, nie potrafił więc ocenić, czy zapewnienia o szybkim
przywróceniu wynagrodzeń zasadniczych do poprzedniego poziomu są realne. Sąd
Okręgowy oceniał postępowanie powoda z perspektywy zmian, jakie nastąpiły w
Spółce w roku 1999. Jak należy sądzić, były one głównie rezultatem ograniczenia
zatrudnienia w spółce prawie o 1/3 (z 64 osób we wrześniu 1998 r. do 46 w lutym
1999 r.). Powód prawidłowo przy podejmowaniu decyzji kierował się zamiarem za-
pewnienia sobie stałej pracy z wynagrodzeniem adekwatnym do jej wartości. Z re-
guły nieprzyjęcie przez pracownika wypowiedzenia zmieniającego, dotyczącego wy-
łącznie obniżenia wynagrodzenia, nie stanowi współprzyczyny rozwiązania z nim
umowy o pracę z powodów wymienionych w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia
1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z
przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw. Ocena Sądu
Okręgowego, że powód zachował się nielojalnie wobec pracodawcy i pozostałych
pracowników Spółki, nie była zgodna z zebranym w sprawie materiałem dowodo-
wym. Dlatego Sąd Najwyższy uznał, że wskazana w kasacji podstawa naruszenia
prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 8 ust. 1 w związku z art. 10 ust. 1
ustawy i niewłaściwe zastosowanie art. 42 § 3 KP jest usprawiedliwiona.
W związku z tym na podstawie art. 39315
KPC zmienił zaskarżony wyrok w ten
sposób, że oddalił apelację strony pozwanej od wyroku Sądu Rejonowego-Sądu
Pracy w Gdyni z dnia 29 grudnia 1999 r. O kosztach postępowania kasacyjnego Sąd
Najwyższy orzekł na podstawie art. 98 KPC.
========================================