Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 4 lipca 2001 r.
I PKN 525/00
Niezłożenie pracownikowi propozycji nowych warunków pracy lub płacy
stanowiące jego dyskryminację ze względu na działalność związkową (art. 113
KP) uzasadnia roszczenie o przywrócenie do pracy (art. 56 § 1 w związku z art.
63 i art. 67 KP) w razie wygaśnięcia stosunku pracy na podstawie art. 58 ust. 1
ustawy z dnia 13 października 1998 r. Przepisy wprowadzające ustawy refor-
mujące administrację publiczną (Dz.U. Nr 133, poz. 872 ze zm.).
Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski, Sędziowie: SN Jadwiga
Skibińska-Adamowicz, SA Kazimierz Josiak (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 4 lipca 2001 r. sprawy z powództwa
Krystyny Marii M. przeciwko Powiatowej Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej w M. o
przywrócenie do pracy, na skutek kasacji powódki od wyroku Sądu Okręgowego-
Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 13 stycznia 2000 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok w pkt I i sprawę przekazał w tym zakresie do
ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Warszawie pozostawiając mu roz-
strzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy w Działdowie wyrokiem z dnia 28 września 1998 r. przywrócił
powódkę Krystynę Marię M. do pracy w pozwanej Powiatowej Stacji Sanitarno - Epi-
demiologicznej w M. na dotychczasowych warunkach pracy i płacy. Za okres pozo-
stawania bez pracy Sąd pierwszej instancji zasądził na rzecz powódki wynagrodze-
nie w kwocie 2.418 zł pod warunkiem podjęcia pracy w terminie 7 dni od uprawo-
mocnienia się wyroku.
Sąd ustalił, że powódka od 1 kwietnia 1987r. pracowała na stanowisku młod-
szego asystenta oświaty zdrowotnej w M. na podstawie umowy o pracę zawartej na
czas nie określony. W latach 1996 - 1997 doszło do konfliktu między powódką i dy-
2
rektorem Stacji. Powódka domagała się podwyższenia wynagrodzenia za pracę. Z jej
inicjatywy przeprowadzona została w Stacji kontrola przez Okręgowego Inspektora
Pracy w O. Stwierdził on nieprawidłowości w stosowaniu przepisów o wynagrodzeniu
za pracę i ukarał za nie dyrektora Stacji. Powódka w roku 1998 przystąpiła do NSZZ
Pracowników Państwowej Inspekcji Sanitarnej województwa c. Dnia 8 czerwca
1998r. wybrana została w skład zarządu Związku. Jeszcze w maju 1998 r. strona
pozwana wypowiedziała powódce umowę o pracę z uzasadnieniem naruszenia do-
brego imienia pracodawcy. Odwołanie powódki zostało uwzględnione przez Sąd
Rejonowy-Sąd Pracy w Działdowie, który wyrokiem z dnia 12 października 1998 r.
przywrócił ją do pracy po stwierdzeniu, że wypowiedzenie nie było uzasadnione i na-
stąpiło z naruszeniem przepisów ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawo-
dowych (Dz.U. Nr 55, poz. 234 ze zm.). Wyrok Sądu Rejonowego uprawomocnił się
po oddaleniu apelacji pracodawcy przez Sąd Okręgowy w Warszawie w marcu 1999
r. W tym miesiącu powódka powróciła do pracy w Stacji. Od 1 stycznia 1999 r. w
związku z reformą administracji publicznej i zmianą podziału terytorialnego kraju Te-
renowa Stacja Sanitarno - Epidemiologiczna w M. przekształciła się w Powiatową
Stację Sanitarno - Epidemiologiczną zgodnie z przepisami ustawy z dnia 13 paź-
dziernika 1998 r. - Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację pu-
bliczną (Dz.U. Nr 133, poz. 872 ze zm.). Powódka po przywróceniu do pracy nie
otrzymała propozycji dalszego zatrudnienia w Stacji na nowych warunkach pracy lub
płacy. Wskutek tego jej stosunek pracy wygasł z mocy prawa z dniem 30 czerwca
1999 r. na podstawie art. 58 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. - Przepisy
wprowadzające ustawy reformujące administrację publiczną. O wygaśnięciu stosun-
ku pracy dyrektor Stacji zawiadomił powódkę pismem z dnia 19 maja 1999 r. Powód-
ka była jedyną osobą, której pracodawca nie zaproponował nowych warunków pracy
i płacy po 30 czerwca 1999 r. Czynności powódki powierzone zostały innej pracowni-
cy zatrudnionej w Stacji. Korzystając z pośrednictwa Powiatowego Urzędu Pracy
strona pozwana w roku 1999 przyjęła do pracy trzy nowe osoby. Powróciły też do
pracy dwie pracownice, które przeszły na wcześniejsza emeryturę. Przed wygaśnię-
ciem stosunku pracy pracodawca nie zwrócił się do zarządu organizacji związkowej o
wyrażenie zgody na ustanie stosunku pracy powódki. W świetle ustaleń faktycznych
Sąd Rejonowy uwzględnił żądanie powódki o przywrócenie jej do pracy.
W ocenie Sądu pierwszej instancji wygaśnięcie stosunku pracy powódki na-
stąpiło wskutek naruszenia przez pracodawcę przepisów prawa. Powódka jako czło-
3
nek zarządu organizacji związkowej działającej w zakładzie pracy korzysta bowiem
ze szczególnej ochrony trwałości stosunku pracy. Zgodnie z art. 32 ust. 1 i 2 ustawy
z dnia 23 maja 1991 r., ochrona funkcjonariuszy związkowych polega nie tylko na
zakazie wypowiadania lub rozwiązywania z nimi stosunków pracy bez zgody zarządu
organizacji związkowej, ale i na niedopuszczalności jednostronnej zmiany warunków
pracy lub płacy na niekorzyść pracownika bez zezwolenia zarządu, chyba że do-
puszczają to odrębne przepisy. W ustawie z dnia 13 października 1998 r. nie ma -
zdaniem Sądu - regulacji wyłączającej ochronę przed utratą pracy działaczy związ-
kowych. Dlatego Sąd uznał, że wygaśnięcie stosunku pracy z powódką na skutek
nieuzasadnionej odmowy dalszego jej zatrudnienia przez pracodawcę naruszało
przepisy prawa i zasady współżycia społecznego. Postępowanie pracodawcy Sąd
określił jako szykanę za działalność związkową powódki i wygranie przez nią po-
przedniego procesu o przywrócenie do pracy. Za podstawę przywrócenia powódki do
pracy Sąd przyjął art. 67 Kodeksu pracy w związku z art. 56 KP, uznawszy, że pra-
codawca naruszył obowiązek uzyskania zgody zarządu organizacji związkowej na
ustanie stosunku pracy z powódką. Wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy
Sąd Rejonowy zasądził za lipiec i sierpień 1999 r.
Wyrok Sądu Rejonowego zaskarżyły apelacjami obie strony. W swojej apelacji
opartej na zarzucie naruszenia art. 57 § 2 KP powódka domagała się zasądzenia
wynagrodzenia za cały czas pozostawania bez pracy aż do prawomocności wyroku.
Strona pozwana wnosiła o zmianę wyroku Sądu pierwszej instancji w części
uwzględniającej powództwo przez oddalenie żądań powódki w całości. Pracodawca
zarzucił naruszenie prawa materialnego przez niewłaściwe zastosowanie art. 32 ust.
1 i 2 ustawy o związkach zawodowych oraz błędną wykładnię art. 58 ust. 1 ustawy z
dnia 13 października 1998 r. - Przepisy wprowadzające ustawy reformujące admini-
strację publiczną. W uzasadnieniu zarzutów strona pozwana podnosiła, że wyga-
śnięcie stosunku pracy następuje z mocy prawa i nie wymaga zachowania trybu po-
stępowania przewidzianego w art. 32 ustawy o związkach zawodowych.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyrokiem
z dnia 13 stycznia 2000 r. uwzględnił apelację pracodawcy, a apelację powódki od-
dalił. Sąd Okręgowy nie zaakceptował wykładni przepisów prawa materialnego prze-
prowadzonej przez Sąd pierwszej instancji. Wygaśnięcie stosunku pracy na podsta-
wie art. 58 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. Przepisy wprowadzające
ustawy reformujące administrację publiczną - zdaniem Sądu drugiej instancji - tym
4
różni się od rozwiązania umowy o pracę, że nie wymaga złożenia oświadczenia woli
przez pracodawcę, a skutek w postaci ustania stosunku pracy następuje z mocy
prawa. W tej sytuacji pracodawca nie ma obowiązku zachowania trybu postępowania
przewidzianego dla rozwiązania umowy o pracę, w tym także uzyskania zgody za-
rządu zakładowej organizacji związkowej na podstawie art. 32 ust. 1 i 2 ustawy o
związkach zawodowych. Za takim poglądem przemawia odesłanie do odpowiedniego
stosowania art. 411
KP w art. 58 ust. 3 ustawy. W przepisie tym przewidziano możli-
wość wcześniejszego rozwiązania stosunku pracy (przed jego wygaśnięciem) przez
dokonanie wypowiedzenia. Skoro w tym wypadku z woli ustawodawcy nie stosuje się
przepisów art. 38, 39, 41 KP ani przepisów szczególnych dotyczących ochrony pra-
cowników przez wypowiedzeniem lub rozwiązaniem stosunku pracy, to tym bardziej
nie stosuje się ich do wygaśnięcia stosunku pracy z mocy prawa. Ponadto Sąd Okrę-
gowy uznał, że pracownikowi, którego stosunek pracy wygasł z mocy art. 58 ust. 1
ustawy z 13 października 1998 r. nie służy w ogóle roszczenie o przywrócenie do
pracy na podstawie art. 67 KP. Przepis ten wyraźnie dotyczy tych przypadków wyga-
śnięcia umowy o pracę, które uregulowane są bezpośrednio w Oddziale 7 Rozdziału
II Kodeksu pracy. Dalej Sąd drugiej instancji stwierdza, że przepisy ustawy z 13 paź-
dziernika 1998 r. nakładają na pracodawcę jedynie obowiązek powiadomienia pra-
cownika o terminie wygaśnięcia stosunku pracy albo skutkach nieprzyjęcia nowych
warunków pracy i płacy. Tylko więc w tym zakresie można by mówić o naruszeniu
przez pracodawcę przepisów ustawy o wygaśnięciu stosunku pracy, a tu żadnego
uchybienia pracodawca nie popełnił. Stosunek pracy powódki nie mógł być restytu-
owany w oparciu o zasady współżycia społecznego i wynikający z art. 113
KP zakaz
dyskryminacji w stosunkach pracy. Z tych motywów Sąd Okręgowy w uwzględnieniu
apelacji strony pozwanej zmienił zaskarżony wyrok Sądu Rejonowego i powództwo
oddalił.
Od wyroku Sądu drugiej instancji wniesiona została kasacja w imieniu powód-
ki. Kasacja wskazuje na podstawę z art. 3931
pkt 1 KPC. Zarzut naruszenia prawa
materialnego przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie dotyczy: 1 )
art. 77 Konstytucji RP przez pozbawienie powódki prawa do sądu; 2) art. 91 ust. 3
Konstytucji RP przez nieuwzględnienie przepisów Konwencji Międzynarodowej Or-
ganizacji Pracy w Genewie (Nr 98) w sprawie stosowania zasad prawa organizowa-
nia się i rokowań zbiorowych przyjętej w Genewie 1 lipca 1949 r. i ratyfikowanej 14
grudnia 1956 r. (Dz.U. z 1958r. Nr 29, poz. 126), w szczególności jej art. 1 - mającej
5
pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami; 3) art. 58 ust. 1 ustawy z 13 paź-
dziernika 1998 r. - Przepisy wprowadzające ustawy reformujące administrację pu-
bliczną przez wyłączenie ochrony funkcjonariuszy związków zawodowych; 4) art. 32
ustawy o związkach zawodowych przez stwierdzenie, że nie ma on zastosowania
przy wygaśnięciu stosunku pracy z mocy prawa; 5) art. 56 KP przez uznanie, że po-
wódce nie służy roszczenie o przywrócenie do pracy; 6) art. 32 Konstytucji RP przez
dyskryminowanie powódki jako związkowca.
Na tej podstawie wnosi się w kasacji o uchylenie zaskarżonego wyroku i prze-
kazanie sprawy Sądowi Okręgowemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń w Warszawie do
ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Trybunał Konstytucyjny po rozpoznaniu wniosku Rady Ogólnopolskiej Federa-
cji Związków Zawodowych Pracowników Administracji o stwierdzenie niezgodności
art. 58 ust. 1, 3 i 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. - Przepisy wprowadzające
ustawy reformujące administrację publiczną z art. 2, art. 12, art. 32 ust. 1, 2, art. 65
ust. 5 i art. 78 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 11 Konwencji Nr 87
Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczącej wolności związkowej i ochrony praw
związkowych przyjętej w San Francisco w dniu 9 lipca 1948 r. (Dz.U. z 1958 r. Nr 29,
poz. 125) w wyroku z dnia 13 marca 2000 r., K 1/99 (OTK 2000 nr 2, poz. 32) orzekł,
że: 1. art. 58 ust. 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. Przepisy wprowadzające
ustawy reformujące administrację publiczną w zakresie, w jakim nakazuje odpowied-
nie stosowanie art. 411
KP, jest niezgodny z art. 12, art. 32 Konstytucji RP oraz art.
11 Konwencji MOP Nr 87 dotyczącej wolności związkowej i ochrony praw związko-
wych przyjętej w San Francisco dnia 9 lipca 1948 r.; 2. art. 58 ust. 1 ustawy z 13
października 1998 r. jest zgodny z art. 12, art. 32, art. 65 ust. 5 i art. 78 Konstytucji
RP oraz z art. 11 Konwencji Nr 87 MOP opisanej w pkt 1; 3. ponadto Trybunał umo-
rzył postępowanie w zakresie dotyczącym zbadania zgodności art. 58 ust. 4 ustawy z
art. 2 Konstytucji RP w związku z cofnięciem wniosku.
Zgodnie z art. 190 ust. 1 Konstytucji RP orzeczenia Trybunału Konstytucyjne-
go mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Wiążą one sądy pow-
szechne i Sąd Najwyższy także wtedy, gdy stwierdzają zgodność ustawy z określo-
nymi przepisami Konstytucji RP lub umową międzynarodową. Związanie to istnieje w
6
zakresie, w jakim Trybunał, będąc ograniczony treścią wniosku pytania prawnego lub
skargi (art. 66 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym - Dz.U.
Nr 102, poz. 643 ze zm.), orzekł o zgodności konkretnego przepisu ustawy z wska-
zanymi przez wnioskodawcę artykułami Konstytucji bądź umowy międzynarodowej.
Stwierdzenie przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 13 marca 2000 r., K
1/99, zgodności art. 58 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. - Przepisy wpro-
wadzające ustawy reformujące administrację publiczną, z art. 32 Konstytucji RP po-
woduje, że zarzut kasacji naruszenia tego przepisu nie może być uwzględniony. Ba-
dając zgodność art. 58 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. z art. 11 Konwencji Nr
87 MOP dotyczącej wolności związkowej i ochrony praw związkowych, mającym na-
stępujące brzmienie: „Każdy Członek Międzynarodowej Organizacji Pracy, dla które-
go jest w mocy niniejsza konwencja, zobowiązuje się zastosować wszelkie konieczne
i właściwe środki w celu zapewnienia pracownikom i pracodawcom swobodnego wy-
konywania praw związkowych”, Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu wyroku zajął
się szczegółowo wzajemną relacją art. 58 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. i
art. 32 ustawy o związkach zawodowych. W tej materii Trybunał wyraził pogląd, że z
uwagi na szczególną formę ustania stosunków pracy przez ich wygaśnięcie z mocy
prawa nie mają zastosowania przepisy chroniące pracowników przed rozwiązaniem
umowy o pracę, w tym również art. 32 ustawy o związkach zawodowych. Przemawia
za tym zasada równego traktowania pracowników oraz wyjątkowe, uzasadnione po-
trzebą szybkiego zreformowania administracji publicznej rozwiązanie prawne, pole-
gające na wygaśnięciu stosunków pracy wszystkich pracowników przekształcanych
urzędów, którym nie zostały zaproponowane nowe warunki płacy lub pracy. Trybunał
podkreślił, że ustanie stosunku pracy następuje z mocy prawa, bez konieczności zło-
żenia przez pracodawcę oświadczenia woli lub podjęcia decyzji „powodujących sku-
tek w postaci wypowiedzenia lub rozwiązania umowy o pracę”. Przepisy Kodeksu
pracy i przepisy szczególne, uzależniając formalną zgodność z prawem aktów pro-
wadzących do ustania umów o pracę, wyraźnie stanowią, że zastrzeżenia, opinie lub
zgoda związków zawodowych dotyczy wypowiedzenia, rozwiązania umowy o pracę
lub zmiany warunków pracy bądź płacy na niekorzyść pracownika. Dlatego, zdaniem
Trybunału Konstytucyjnego, przy wygaśnięciu stosunku pracy na podstawie art. 58
ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. nie stosuje się art. 32 ustawy o związkach
zawodowych. Stanowisko Trybunału Konstytucyjnego w tej kwestii czyni nieuzasad-
nionym zarzut naruszenia art. 32 ustawy o związkach zawodowych. W ocenie Sądu
7
Najwyższego trafnie w kasacji wskazuje się natomiast na niezgodność rozstrzygnię-
cia Sądu drugiej instancji z art. 91 ust. 3 Konstytucji RP w związku z art. 1 ust. 1 i 2
Konwencji Nr 98 MOP dotyczącej stosowania zasad organizowania się i rokowań
zbiorowych. Art. 91 art. 3 Konstytucji RP stanowi, że jeżeli wynika to z ratyfikowanej
przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację międzynarodową, to
prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w
przypadku kolizji z ustawami. Na tej podstawie powinny być wprost stosowane w
sprawie przepisy Konwencji nr 98 MOP dotyczącej zasad prawa organizowania się i
rokowań zbiorowych. Przepis art. 1 Konwencji kreuje zasadę należytej ochrony pra-
cowników przed wszelkimi aktami dyskryminacji dążącymi do naruszenia wolności
związkowej. Taka ochrona odnosi się przede wszystkim do czynów mających na celu
wydalenie pracownika lub skrzywdzenie go we wszelki inny sposób z powodu jego
przynależności do związku zawodowego lub udziału w działalności związkowej.
Z ustaleń Sądu pierwszej i drugiej instancji w sposób niewątpliwy wynika, że
pracodawca, wykorzystując - sprzecznie z przepisami prawa i zasadami współżycia
społecznego (art. 8 KP) - wyjątkową instytucję wygaśnięcia stosunku pracy na pod-
stawie art. 58 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 r. - Przepisy wprowadzające
ustawy reformujące administrację publiczną, dopuścił się aktu dyskryminacji wobec
powódki za jej udział w działalności związkowej i wygranie przez nią poprzedniego
procesu o przywrócenie do pracy. Świadczą o tym okoliczności rozwiązania z po-
wódką umowy o pracę za wypowiedzeniem dokonanym w maju 1998 r. i brak propo-
zycji zatrudnienia na nowych warunkach pracy lub płacy po przywróceniu powódki do
pracy. Pracodawca odmówił powódce dalszego zatrudnienia jako jedynej spośród
pracowników Stacji, a równocześnie przyjął do pracy trzy nowe osoby i zgodził się na
powrót do pracy dwóch pracownic, które wcześniej przeszły na emeryturę. Postępo-
wanie pracodawcy prawidłowo zostało ocenione przez Sąd Rejonowy jako przejaw
sprzecznej z art. 8 KP i art. 113
KP dyskryminacji. Wiąże się ona nie z aktem wyga-
śnięcia stosunku pracy z mocy prawa, lecz z przejawem woli pracodawcy w postaci
niezaproponowania powódce dalszego zatrudnienia. Naruszenie zaś przez praco-
dawcę przepisów Konwencji nr 98 MOP uzasadnia roszczenie powódki o przywróce-
nie jej do pracy. Zawężająca wykładnia art. 67 KP przyjęta przez Sąd Okręgowy nie
jest trafna. W art. 63 Kodeksu, także zamieszczonym w oddziale 7 Rozdziału II Ko-
deksu pracy, ustawodawca wskazał, że umowa o pracę wygasa w przypadkach
określonych w Kodeksie oraz w przepisach szczególnych. Nieusprawiedliwione były
8
natomiast dalsze zarzuty kasacji. Sąd drugiej instancji nie odmówił powódce prawa
do sądu. Rozpoznał przecież sprawę merytorycznie. Błędnie tylko ocenił nieistnienie
uprawnienia materialnoprawnego powódki. Stąd zarzut naruszenia art. 77 Konstytucji
RP nie był zasadny. Sąd Okręgowy, oddalając powództwo, nie stosował w ogóle art.
56 KP, uznając, że wygaśnięcie umowy o pracę pozbawia powódkę roszczenia
przewidzianego w tym przepisie.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy uchylił zaskarżony wyrok w części odda-
lającej powództwo i na mocy art. 39313
KPC przekazał sprawę do ponownego rozpo-
znania Sądowi drugiej instancji, pozostawiając mu rozstrzygnięcie o kosztach postę-
powania kasacyjnego, stosownie do art. 108 § 2 KPC w związku z art. 39319
KPC.
========================================