Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 3 lipca 2001 r.
II UKN 462/00
W ponownym postępowaniu nie można skutecznie powoływać się na
spełnienie warunku nabycia prawa do renty, polegającego na powstaniu nie-
zdolności do pracy w ciągu 18 miesięcy od ustania zatrudnienia (art. 32 pkt 3
ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich
rodzin, Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.), jeżeli uprzednio prawomocnym wyrokiem
odmówiono przyznania świadczenia wobec niespełnienia tego warunku.
Przewodniczący SSN Krystyna Bednarczyk (sprawozdawca), Sędziowie: SN
Roman Kuczyński, SA Bogumiła Blok.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 3 lipca 2001 r. sprawy z wniosku Wła-
dysława W. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w K. o rentę
z tytułu niezdolności do pracy, na skutek kasacji wnioskodawcy od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Krakowie z dnia 24 lutego 2000 r. [...]
1. o d d a l i ł kasację,
2. zasądził od Skarbu Państwa - Sądu Apelacyjnego w Krakowie na rzecz ad-
wokata Ewy P.-P. [...] 100 zł (sto) tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej
udzielonej z urzędu w postępowaniu kasacyjnym.
U z a s a d n i e n i e
Decyzją z dnia 4 listopada 1998 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział
w K. odmówił przyznania wnioskodawcy Władysławowi W. prawa do renty z tytułu
niezdolności do pracy z uwagi na to, że niezdolność do pracy powstała po upływie 18
miesięcy od ustania zatrudnienia.
Odwołanie wnioskodawcy od tej decyzji zostało oddalone wyrokiem Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie z dnia 28 kwietnia
1999 r. [...]. Sąd ustalił, że zatrudnienie wnioskodawcy ustało 30 września 1990 r.
Lekarz Orzecznik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych stwierdził, że wnioskodawca
2
stał się całkowicie niezdolny do pracy w 1995 r. Wymóg art. 32 pkt 3 ustawy z dnia
14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr
40, poz. 267 ze zm.) byłby spełniony tylko w przypadku, gdyby niezdolność do pracy
powstała do 30 marca 1992 r. Brak tego warunku został stwierdzony prawomocnym
wyrokiem Sądu Wojewódzkiego w Krakowie z dnia 24 września 1994 r. [...]. Wyro-
kiem tym zostało oddalone odwołanie wnioskodawcy od decyzji organu rentowego
odmawiającej przyznania prawa do renty inwalidzkiej wobec niespełnienia warunku
inwalidztwa. Wyrok ten ma powagę rzeczy osądzonej i rozpoznanie ponowne sprawy
przy tym samym stanie faktycznym i prawnym jest niedopuszczalne.
Po rozpoznaniu apelacji wnioskodawcy od tego wyroku Sąd Apelacyjny-Sąd
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie wyrokiem z dnia 24 lutego 2000 r. [...]
oddalił apelację. Sąd Apelacyjny uznał, że wnioskodawca nie może skutecznie po-
woływać się na to, że stał się niezdolnym do pracy przed dniem 30 marca 1992 r.
skoro prawomocnym wyrokiem zostało stwierdzone, że warunku tego nie spełniał.
Dołączone do apelacji opinie biegłych lekarzy wydane w innym postępowaniu są bez
znaczenia przy ocenie uprawnień wnioskodawcy do świadczenia rentowego.
Wyrok ten zaskarżył kasacją wnioskodawca i wskazując jako podstawę kasacji
naruszenie przepisów postępowania - art. 5, 290 oraz 199 § 1 pkt 2 KPC - wniósł o
uchylenie zaskarżonego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej
instancji i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Krakowie do ponownego roz-
poznania. W uzasadnieniu kasacji wnioskodawca zarzucił, że Sąd Apelacyjny pomi-
nął dwie opinie biegłych wydane w innej sprawie, z których wynika, że wnioskodawca
stał się inwalidą w ciągu 18 miesięcy od ustania zatrudnienia. Sąd Apelacyjny powi-
nien z urzędu dopuścić dowód z opinii biegłych lekarzy w celu ustalenia faktycznej
daty powstania niezdolności do pracy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia art. 5 KPC nie może być uwzględniony, gdyż nie został on
w kasacji w żaden sposób uzasadniony. Nie wskazuje się, aby nastąpiło zaniechanie
udzielenia wnioskodawcy wskazówek co do czynności procesowych, o którym to
obowiązku sądu jest mowa w tym przepisie.
Zarzut naruszenia art. 199 § 1 pkt 2 KPC jest niezrozumiały. Przepis ten sta-
nowi, że Sąd odrzuci pozew, jeżeli o to samo roszczenie pomiędzy tymi stronami
3
sprawa jest w toku albo została już prawomocnie osądzona. Sąd Apelacyjny nie za-
stosował tego przepisu, gdyż skutkiem jego zastosowania musiałoby być odrzucenie
odwołania wobec prawomocnego osądzenia sprawy. Z treści uzasadnienia kasacji
nie wynika, aby wnioskodawca kwestionował fakt merytorycznego rozpoznania
sprawy mimo zaistnienia warunków określonych w tym przepisie, a tylko tak można
rozumieć zarzut jego naruszenia. Niezależnie od zawartego w kasacji uzasadnienia
omawianego zarzutu, kwestia ewentualnego naruszenia art. 199 § 1 pkt 2 KPC pod-
lega rozpoznaniu z urzędu, gdyż skutkiem uchybienia w tym zakresie jest z mocy art.
379 pkt 2 KPC nieważność postępowania. W tym przypadku nie było podstaw do
odrzucenia odwołania.
W postępowaniu toczącym się na zasadach ogólnych dopuszczalne jest po-
nowne dochodzenie roszczeń mimo uprzedniego prawomocnego oddalenia po-
wództwa, na przykład w sytuacji, gdy roszczenie stało się wymagalne dopiero po wy-
daniu prawomocnego wyroku. W takiej sytuacji nie ma zastosowania omawiany
przepis, gdyż przedmiotem ponownego postępowania nie jest to samo roszczenie,
skoro poprzednio roszczenie nie istniało. Ta sama zasada obowiązuje w sprawach z
zakresu ubezpieczeń społecznych o świadczenia emerytalno-rentowe. Zaintereso-
wany, któremu odmówiono przyznania świadczeń z powodu niespełnienia jednego
lub kilku wymaganych warunków, nawet w sytuacji, gdy sprawa została zakończona
prawomocnym wyrokiem, może ponownie domagać się tych świadczeń powołując
się na późniejsze spełnienie wymaganych warunków. Taka sytuacja miała miejsce w
przypadku wnioskodawcy, któremu prawomocnym wyrokiem odmówiono prawa do
renty wobec niespełnienia warunku określonego w art. 32 pkt 1 ustawy z dnia 14
grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40,
poz. 267 ze zm.). Warunkiem tym było według ówczesnej terminologii inwalidztwo.
Składając ponowny wniosek wnioskodawca złożył zaświadczenie o pogorszeniu
stanu zdrowia. Sprawa tocząca się na skutek tego wniosku przed organem rentowym
nie była sprawą „o to samo roszczenie” w rozumieniu art. 199 § 1 pkt 2 KPC. Organ
rentowy miał obowiązek wydać decyzję biorąc pod uwagę stan istniejący w dacie
zgłoszenia wniosku. W tej dacie wnioskodawca spełniał warunek niezdolności do
pracy, natomiast nie spełniał warunku powstania tej niezdolności w ciągu 18 miesię-
cy od ustania zatrudnienia. Od decyzji odmawiającej przyznania świadczenia przy-
sługiwało wnioskodawcy odwołanie na zasadach ogólnych, a sąd pracy i ubezpie-
czeń społecznych miał obowiązek odwołanie to rozpoznać. Wniosek był bowiem
4
oparty na zmienionym od daty wydania prawomocnego wyroku stanie faktycznym, a
okoliczność, czy taka zmiana wystąpiła w rzeczywistości, mogła być ustalona po me-
rytorycznym rozpoznaniu odwołania.
Powołanie się przez oba Sądy na prawomocny wyrok jako przeszkodę
uwzględnienia żądania wnioskodawcy nie było oparte na podstawie art. 199 § 1 pkt 2
KPC, mylnie powołanego w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, lecz na podstawie
art. 365 § 1 i 366 KPC. Zgodnie z tym przepisami wyrok prawomocny wiąże strony i
ma powagę rzeczy osądzonej co do tego, co w związku z podstawą sporu stanowiło
przedmiot rozstrzygnięcia. Prawomocny wyrok oddalający odwołanie od decyzji od-
mawiającej prawa do przyznania renty inwalidzkiej stwierdzał, że w dacie jego wyda-
nia wnioskodawca nie spełniał warunków do tego świadczenia. Jeżeli prawomocnym
wyrokiem odmówiono przyznania prawa do świadczenia wobec niespełnienia wyma-
ganych warunków, w ponownym postępowaniu nie można skutecznie powoływać się
na to, że warunki te były spełnione, bowiem oznaczałoby to naruszenie powagi rze-
czy osądzonej. Prawomocny wyrok może być wzruszony tylko w drodze wznowienia
postępowania, przy czym musi istnieć ustawowa podstawa wznowienia. Przy braku
takiej podstawy wnioskodawca w ponownym postępowaniu może powoływać się je-
dynie na spełnienie warunków po wydaniu prawomocnego wyroku.
Przepis art. 32 ustawy o z.e.p. uzależnia prawo do renty z tytułu niezdolności
do pracy od jednoczesnego spełnienia wszystkich trzech warunków. Postępowanie
wykazało, że po wydaniu prawomocnego wyroku warunki nie mogły być spełnione
jednocześnie, gdyż wnioskodawca nie podjął następnego zatrudnienia, a okres 18
miesięcy od poprzedniego zatrudnienia upłynął przed wydaniem wyroku. Powstanie
niezdolności do pracy po wydaniu wyroku nie daje wnioskodawcy prawa do renty z
tego tytułu, a powaga rzeczy osądzonej stoi na przeszkodzie ustaleniu wcześniejszej
daty powstania niezdolności do pracy. W tym kontekście bezzasadny jest zarzut na-
ruszenia przepisu art. 290 KPC, który przewiduje możliwość zasięgnięcia opinii ins-
tytutu naukowego. Przeprowadzanie dowodów na okoliczności będące przedmiotem
rozstrzygnięcia w sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem jest bowiem niedo-
puszczalne.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy w oparciu o przepis art. 39312
KPC oddalił ka-
sację jako pozbawioną usprawiedliwionych podstaw.
O kosztach pomocy prawnej świadczonej z urzędu orzeczono na podstawie §
21 rozporządzenia Ministra sprawiedliwości z dnia 12 grudnia 1997 r. w sprawie opłat
5
za czynności adwokacki oraz opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. Nr 154,
poz. 1013 ze zm.)
========================================