Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 30 sierpnia 2001 r.
II UKN 525/00
Rozwiązanie stosunku pracy z mianowanym nauczycielem na jego wnio-
sek, stanowiące przesłankę nabycia prawa do emerytury na podstawie art. 88
ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity tekst:
Dz.U. z 1997 r. Nr 56, poz. 357 ze zm.), może nastąpić w każdym uzgodnionym
terminie, a nie tylko z końcem roku szkolnego, po uprzednim trzymiesięcznym
okresie wypowiedzenia (art. 24 ust. 3 pkt 1 Karty Nauczyciela).
Przewodniczący SSN Beata Gudowska, Sędziowie: SN Zbigniew Myszka
(sprawozdawca), SA Bogumiła Blok.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 30 sierpnia 2001 r. sprawy z wniosku
Haliny P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w K. o prawo
do emerytury nauczycielskiej, na skutek kasacji organu rentowego od wyroku Sądu
Apelacyjnego w Krakowie z dnia 17 maja 2000 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok w pkt I i sprawę przekazał Sądowi Apelacyjne-
mu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie do ponownego rozpozna-
nia i orzeczenia o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie wyrokiem
z dnia 17 maja 2000 r. zmienił zaskarżony przez organ rentowy apelacją wyrok Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Krakowie z dnia 14 czerwca
1999 r., w ten sposób, że przyznał ubezpieczonej Halinie P. prawo do emerytury od
daty ustania zatrudnienia oraz oddalił tę apelację w pozostałym zakresie. W sprawie
tej Sąd pierwszej instancji zmienił decyzję organu rentowego odmawiającą przyzna-
nia ubezpieczonej prawa do emerytury nauczycielskiej i przyznał jej to świadczenie
od dnia 15 stycznia 1999 r. W postępowaniu pierwszoinstancyjnym sporną kwestią
była możliwość przyznania emerytury nauczycielskiej w trybie art. 88 ust. 1 Karty
2
Nauczyciela w razie rozwiązania stosunku pracy przez nauczyciela z końcem roku
kalendarzowego, a nie z końcem roku szkolnego. Organ rentowy twierdził, że roz-
wiązanie nauczycielskiego stosunku w związku z nabyciem uprawnień emerytalnych
powinno nastąpić z końcem roku szkolnego. Stanowiska tego nie podzielił Sąd
pierwszej instancji, który zwrócił uwagę, że rozwiązanie z ubezpieczoną, która była
wychowawcą internatu, stosunku pracy w drodze porozumienia stron z dniem 31
grudnia 1998 r. nie spowodowało zakłóceń w nauce, przeto nie mogło być mowy o
naruszeniu art. 23 ust. 2 pkt 1 Karty Nauczyciela, a ubezpieczona spełniła warunki
konieczne do nabycia emerytury nauczycielskiej. Sąd Apelacyjny podzielił pogląd, że
przepis art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela nie ustanawia warunku rozwiązania stosunku
pracy z końcem roku szkolnego na wniosek nauczyciela w celu skorzystania z naby-
tych nauczycielskich uprawnień emerytalnych. Dotyczy to zwłaszcza nauczycieli
szkoły, w której nie przewidziano ferii szkolnych oraz w każdym przypadku rozwiąza-
nia stosunku pracy w drodze porozumienia stron (art. 23 ust. 4 pkt 1 Karty Nauczy-
ciela), co prowadzi do ustania stosunku pracy w uzgodnionym terminie, a nie tylko z
końcem roku szkolnego. Jednakże Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę, że do rozwiązania
stosunku pracy z ubezpieczoną w uzgodnionym terminie nie doszło, ale był on kon-
tynuowany ze względu na negatywną decyzję organu rentowego, która pozbawiała ją
środków utrzymania. W takich okolicznościach sprawy Sąd ten zmienił zaskarżony
apelacją organu rentowego wyrok sądu pierwszej instancji jedynie w części określa-
jącej datę przyznania ubezpieczonej emerytury nauczycielskiej, przyznając to świad-
czenie „od daty ustania zatrudnienia”, oddalając tę apelację w pozostałym zakresie.
W kasacji organ rentowy podniósł zarzut naruszenia prawa materialnego -
przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 88 ust. 1 i art. 23 ust. 2 pkt 1
Karty Nauczyciela i domagał się orzeczenia reformatoryjnego oraz oddalenia odwoła-
nia ubezpieczonej od decyzji odmawiającej przyznania jej prawa do emerytury. Alter-
natywnie wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania wraz z orzeczeniem o kosztach postępo-
wania kasacyjnego. Skarżący podtrzymał stanowisko, że warunek rozwiązania sto-
sunku pracy na koniec roku szkolnego z nauczycielem ubiegającym się o przyznanie
prawa do emerytury nauczycielskiej w trybie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela jest bez-
względnie obowiązujący na gruncie regulacji zawartej w jej art. 23 ust. 2 pkt 1. Po-
nadto z uwagi na anulowanie rozwiązania stosunku pracy z ubezpieczoną w ogóle
3
odpadła możliwość przyznania ubezpieczonej tego świadczenia, które nie może być
przyznane warunkowo i „na wyrost” od daty ewentualnego ustania zatrudnienia.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest uzasadniona, albowiem przyznanie nauczycielowi emerytury w
trybie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela może nastąpić po rozwiązaniu stosunku pracy
na wniosek nauczyciela, który spełnił pozostałe przesłanki nabycia prawa do emery-
tury nauczycielskiej, tj. w dniu ustania stosunku pracy ma trzydziestoletni okres za-
trudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze, zaś nau-
czyciel klas, szkół, placówek i zakładów specjalnych - dwudziestopięcioletni okres
zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnych warunkach w szkol-
nictwie specjalnym. Oznacza to, że przyznanie nauczycielowi emerytury nauczyciel-
skiej w trybie powołanego przepisu jest uzależnione od rozwiązania na jego wniosek
stosunku pracy, a zatem może nastąpić po ustaniu nauczycielskiego zatrudnienia.
Skoro w rozpoznawanej sprawie Sąd Apelacyjny ustalił, że do rozwiązania nauczy-
cielskiego stosunku pracy z ubezpieczoną w uzgodnionym wcześniej terminie, tj. w
dniu 31 grudnia 1998 r., nie doszło i ten stosunek pracy był kontynuowany po dniu 1
stycznia 1999 r., to nie wystąpiła jedna z przesłanek warunkujących przyznanie
ubezpieczonej prawa do emerytury nauczycielskiej. Warto zwrócić uwagę, że tylko
spełnienie się wszystkich przesłanek koniecznych do nabycia emerytury uruchamia
jej wypłatę poczynając od dnia powstania prawa do tego świadczenia, nie wcześniej
jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu
(por. art. 129 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Fun-
duszu Ubezpieczeń Społecznych, Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.). Wszystko to po-
woduje, że bezpodstawne było przyznanie ubezpieczonej prawa do tego świadczenia
od daty ustania zatrudnienia, które w rozpoznawanej sprawie nie miało miejsca,
skoro prawo takie powstaje dopiero wskutek rozwiązania stosunku pracy na wniosek
nauczyciela, a zatem jest uwarunkowane zakończeniem nauczycielskiego stosunku
pracy, który stanowi tytuł nabycia nauczycielskich uprawnień emerytalnych w trybie
art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela.
Sąd Najwyższy nie podzielił natomiast poglądu organu rentowego, że rozwią-
zanie na wniosek nauczyciela stosunku pracy w związku z zamiarem skorzystania z
uprawnień emerytalnych w trybie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela następuje wyłącz-
4
nie w terminie określonym w jej art. 23 ust. 2 pkt 1. Przede wszystkim art. 23 ust. 2
Karty Nauczyciela reguluje wyłącznie kwestie terminów rozwiązania stosunku pracy z
nauczycielem mianowanym, a zatem nie może wiążąco modyfikować trybu rozwią-
zywania nauczycielskiego stosunku pracy z mianowania, który jest realizowany we-
dług sposobów określonych w jego ust. 1. Wskazanie w art. 23 ust. 2 pkt 1 Karty
Nauczyciela końca roku szkolnego jako terminu rozwiązania stosunku pracy na
wniosek mianowanego nauczyciela, po uprzednim złożeniu przez niego trzymie-
sięcznego wypowiedzenia, nie ma przeto charakteru bezwzględnie określającego
tryb ustania stosunku pracy. Na gruncie prawa pracy możliwe jest porozumienie się
stron stosunku pracy w przedmiocie określenia samej daty ustania stosunku pracy,
co w razie rozwiązania stosunku pracy „na wniosek nauczyciela” oznacza, że nastę-
puje ono w terminie określonym w art. 23 ust. 2 pkt. 1 Karty Nauczyciela tylko wów-
czas, gdy strony nie osiągnęły porozumienia co do innej daty ustania stosunku pracy.
Ponadto treść art. 23 ust. 2 pkt 1 Karty Nauczyciela w ogóle nie reguluje kwestii nau-
czycielskich uprawnień emerytalnych i w żadnym razie nie może przesądzać o moż-
liwości nabycia nauczycielskich uprawnień emerytalnych przez nauczyciela, który
spełnia warunki do nabycia tego prawa i rozwiązuje na swój wniosek nauczycielski
stosunek pracy, jedynie w dacie następującej po dniu zakończenia roku szkolnego,
przede wszystkim dlatego, że przesłanki nabycia nauczycielskich uprawnień emery-
talnych reguluje wyłącznie art. 88 Karty Nauczyciela. Powyższe prowadzi do wnio-
sku, że rozwiązanie nauczycielskiego stosunku pracy na wniosek nauczyciela, będą-
ce przesłanką nabycia prawa do emerytury w trybie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela,
może nastąpić w każdym uzgodnionym przez strony terminie zakończenia tego sto-
sunku pracy, a nie tylko z końcem roku szkolnego, po uprzednim złożeniu przez nau-
czyciela trzymiesięcznego wypowiedzenia (art. 23 ust. 2 pkt 1 tej Karty).
Zważywszy jednak, że - według wiążących ustaleń faktycznych w rozpozna-
wanej sprawie nie doszło do ustania nauczycielskiego zatrudnienia ubezpieczonej, to
nie powstało jej prawo do nauczycielskiej emerytury, które nauczyciel może nabyć w
trybie art. 88 ust. 1 Karty Nauczyciela pod warunkiem uprzedniego rozwiązania na
swój wniosek stosunku pracy - Sąd Najwyższy wyrokował kasatoryjnie na podstawie
art. 39313
KPC.
========================================