Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 29 sierpnia 2001 r.
III RN 189/00
1. Sąd dokonuje oceny zgodności przepisu ustawy z Konstytucją w ra-
mach ustalenia, który przepis obowiązującego prawa będzie zastosowany do
rozstrzygnięcia danego stanu faktycznego. Sąd jest obowiązany do takiej
oceny, bowiem uchylenie się od niej może prowadzić do rozstrzygnięcia
sprawy na podstawie przepisu niekonstytucyjnego, a zatem niezgodnie z pra-
wem obowiązującym. Sąd dokonując oceny konstytucyjności przepisu ustawy
nie wkracza w kompetencje Trybunału Konstytucyjnego.
2. Odmowa zastosowania przez sąd przepisu ustawy nie może opierać
się na przypuszczeniach co do jego niekonstytucyjności, lecz musi być rezulta-
tem starannej i przemyślanej wykładni, prowadzącej do wniosku, że przepis ten
w ustalonym przez sąd znaczeniu, jest niezgodny z określonym i wyraźnie
wskazanym przepisem Konstytucji RP.
Przewodniczący SSN Andrzej Wróbel, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera
(sprawozdawca), Andrzej Kijowski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 29 sierpnia 2001 r. sprawy ze skargi
Mariana Ż. na decyzję Ministra Finansów w W. z dnia 23 października 1998 r. [...] w
przedmiocie stwierdzenia nieważności decyzji dotyczących podatku od towarów i
usług, na skutek rewizji nadzwyczajnej Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego
w Warszawie [...] od wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z
dnia 19 listopada 1999 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Naczelnemu Sądowi Admi-
nistracyjnemu w Warszawie do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego wniósł rewizję nadzwyczajną od
wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 19 listopada 1999
2
r. [...], oddalającego skargę Mariana Ż. na decyzję Ministra Finansów z dnia 23 paź-
dziernika 1998 r. w przedmiocie stwierdzenia nieważności decyzji dotyczących po-
datku od towarów i usług. Wyrokowi temu zarzucił rażące naruszenie: 1) art. 184 i
188 pkt 1 w związku z art. 7 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, 2) art. 338 ustawy
z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz.U. Nr 137, poz. 926 ze zm.),
3) art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyj-
nym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze zm.) i wniósł o jego uchylenie i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania.
Stan faktyczny sprawy był następujący:
Urząd Skarbowy w H. dwiema decyzjami z dnia 24 listopada 1993 r., skiero-
wanymi w stosunku do Mariana Ż. wydanymi na podstawie art. 19 ustawy z dnia 19
grudnia 1980 r. o zobowiązaniach podatkowych (Dz.U. Nr 27, poz. 111 ze zm.) oraz
art. 21 ustawy z dnia 8 stycznia 1993 r. o podatku od towarów i usług oraz o podatku
akcyzowym (D. U. Nr 11, poz. 50 ze zm.) - wobec ustalenia, że w sierpniu i wrześniu
1993 r. została zawyżona kwota podatku do odliczenia - obniżył wykazaną w dekla-
racjach nadwyżkę podatku naliczonego nad należnym.
Decyzją z dnia 3 czerwca 1997 r., wydaną na podstawie art. 156 § 1 pkt 4
KPA, Izba Skarbowa w Z. stwierdziła z urzędu nieważność dwóch decyzji Urzędu
Skarbowego w H. z dnia 24 listopada 1993 r., którymi określono Marianowi Ż. wyso-
kość nadwyżki podatku naliczonego nad należnym za sierpień 1993 r. (w kwocie
43.399.000 st. zł) i wrzesień 1993 r. (w kwocie 39.449.000 st. zł). Przyczyną stwier-
dzenia nieważności decyzji Urzędu Skarbowego było błędne skierowanie ich do Ma-
riana Ż., osoby nie będącej stroną w sprawie, zamiast do spółki cywilnej o nazwie
Sklep Spożywczo-Przemysłowy i Warzywniczo-Monopolowy „J.” s.c. Ż. Marian,
Anna, Mieczysław i Leszek W.
W odwołaniu od decyzji Izby Skarbowej Marian Ż. wyjaśnił, że dokonując reje-
stracji obowiązku podatkowego w podatku od towarów i usług spółki cywilnej, która
podjęła działalność z początkiem 1993 r., wypełnił – zgodnie z pouczeniem pracow-
nika Urzędu Skarbowego – zgłoszenie VAT-1 zamiast prawidłowego druku VAT-2
właściwego dla spółki cywilnej. Zdaniem podatnika decyzja Izby Skarbowej wydana
została na niewłaściwej podstawie, ponieważ faktycznie decyzje Urzędu Skarbowego
były kierowane do niego jako wspólnika spółki cywilnej.
Minister Finansów decyzją z dnia 23 października 1998 r. utrzymał w mocy
zaskarżoną decyzję Izby Skarbowej, podkreślając, że spółka cywilna jest odrębnym
3
podmiotem gospodarczym oraz odrębnym podatnikiem. Skoro w zgłoszeniu wskaza-
no jako podatnika spółkę cywilną, to obowiązek podatkowy dotyczył spółki a nie jed-
nego z jej wspólników.
W skardze na decyzję Ministra Finansów podatnik podkreślił, że gdyby uzys-
kał prawidłową informację w Urzędzie Skarbowym, to niewątpliwie nie popełniłby
błędu i dokonał właściwego wyboru druku zgłoszenia rejestracyjnego w podatku od
towarów i usług (podatku VAT). Ponadto – zdaniem skarżącego – nastąpiło
przedawnienie prawa do określenia podatku VAT za sierpień i wrzesień 1993 r., bo-
wiem podstawą prawną wydanych decyzji był art. 10 ust. 2 ustawy o podatku VAT,
zgodnie z którym decyzje miały charakter ustalający.
Na rozprawie przed Naczelnym Sądem Administracyjnym pełnomocnik skar-
żącego wyraził pogląd, że w sprawie powinny mieć zastosowanie przepisy ustawy z
dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz.U. Nr 137, poz. 926, ze zm.), a
postępowanie powinno być umorzone zgodnie z art. 338 Ordynacji podatkowej.
Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z dnia 19 listopada 1999 r. oddalił
skargę Mariana Ż. na decyzję Ministra Finansów. W motywach uzasadnienia, odno-
sząc się do zarzutu skarżącego, że wobec treści art. 338 Ordynacji podatkowej po-
stępowanie w sprawie powinno być umorzone, Naczelny Sąd Administracyjny po-
dzielił pogląd wyrażony przez Jana Zimmermanna w „Komentarzu do Ordynacji po-
datkowej” (Toruń 1998, str. 424), iż wynikająca z art. 338 tej ustawy regulacja prawna
nie da się pogodzić z zasadami funkcjonowania państwa prawa i jest tym samym
sprzeczna z Konstytucją. W szczególności – w ocenie Sądu - utrzymywanie w obro-
cie prawnym decyzji ewidentnie skierowanych do osoby nie będącej stroną w spra-
wie, a w rozpoznawanej sprawie nie budzi wątpliwości, że podatnikiem w podatku
VAT za sierpień i wrzesień 1993 r. była spółka cywilna „J.”, a nie skarżący, nie da się
pogodzić z wyrażoną w art. 2 Konstytucji RP zasadą państwa prawa i zarówno w
świetle art. 156 § 1 pkt 4 KPA, jak i art. 247 § 1 pkt 5 Ordynacji podatkowej należało
orzec o nieważności decyzji, skierowanych do osoby nie będącej strona w sprawie.
Uzasadniając zarzuty rażącego naruszenia wskazanych w rewizji nadzwyczaj-
nej przepisów prawa, Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego zwrócił uwagę na
to, że treść art. 338 Ordynacji podatkowej jest jednoznaczna. Spełnienie wskazanych
w tym przepisie przesłanek powoduje konieczność umorzenia wszczętego postępo-
wania. Takie stanowisko zajął Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku
z dnia 21 marca 2000 r., III SA 478-493/99 (ONSA 2001, nr 2, poz. 92), stwierdzając,
4
że rozciągnięcie możliwości kontynuowania postępowania administracyjnego poza
datę wyznaczoną przez ustawodawcę nie tylko rażąco narusza wskazany przepis,
ale i podważa zaufanie do prawa, godząc tym samym w zasady demokratycznego
państwa (art. 2 Konstytucji RP). W zaskarżonym rewizją nadzwyczajną wyroku Na-
czelny Sąd Administracyjny nie dokonał analizy treści art. 338 Ordynacji podatkowej,
nie wypowiedział się także, czy organy prawidłowo zastosowały ten przepis (a raczej
nie zastosowały go). Stanowisko Sądu dotyczy przede wszystkim niekonstytucyjno-
ści tego przepisu ustawy. Zdaniem wnoszącego rewizję nadzwyczajną odmowa za-
stosowania przez Naczelny Sąd Administracyjny art. 338 Ordynacji podatkowej jako
niezgodnego z Konstytucją wykracza poza uprawnienia tego Sądu przyznane mu na
mocy art. 184 Konstytucji RP oraz ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym
(art. 1 i art. 2 ustawy o NSA). W sprawach zgodności ustaw z Konstytucją orzeka
Trybunał Konstytucyjny, stosownie do art. 188 pkt 1 Konstytucji. Odwołując się do
poglądów doktryny (Andrzej Mączyński: Bezpośrednie stosowanie Konstytucji przez
sądy, Państwo i Prawo 2000 nr 5, s. 5, Leszek Garlicki: Polskie prawo konstytucyjne.
Zarys wykładu, Warszawa 1999; Trybunał Konstytucyjny a wejście w życie nowej
Konstytucji, Państwo i Prawo 1997 nr 11-12, s. 116), Prezes Naczelnego Sądu Ad-
ministracyjnego zajął stanowisko, że sądy - w tym Naczelny Sąd Administracyjny -
nie mają kompetencji do sprawowania kontroli konstytucyjności ustaw. Tego rodzaju
kompetencja wymagałaby wyraźnej podstawy konstytucyjnej, a nie można jej wypro-
wadzić z art. 8 ust. 2 Konstytucji. Podległość sędziego Konstytucji i ustawom (art.
178 ust. 1 Konstytucji) oznacza, że sędzia ma obowiązek przestrzegania i stosowa-
nia Konstytucji i ustaw. Sędzia nie może odmawiać stosowania ustaw w oparciu o
zarzut niekonstytucyjności, może jedynie uruchomić stosowną procedurę przed Try-
bunałem Konstytucyjnym, kierując do niego tzw. pytanie prawne. Wychodząc z zasa-
dy domniemania konstytucyjności aktów normatywnych, która służy bezpieczeństwu
prawnemu i poczuciu pewności prawnej, należy stwierdzić, że tylko Trybunał Kon-
stytucyjny może orzec w przedmiocie zgodności ustawy z Konstytucją (art. 2 ust. 1
pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym, Dz.U. Nr 102,
poz. 643 ze zm.). Zdaniem wnoszącego rewizję nadzwyczajną, sędzia ma prawo do
oceny zgodności ustawy z Konstytucją, lecz wypowiedź sędziego na temat kolizji
między przepisami Konstytucji i ustawy nie powinna sprowadzać się do jednorazowej
odmowy stosowania przepisu, lecz do podjęcia starań o wyeliminowanie z systemu
prawnego przepisu o treści niezgodnej z Konstytucją przez skierowanie do Trybunału
5
Konstytucyjnego pytania prawnego na podstawie art. 193 Konstytucji. Taka powin-
ność spoczywa w szczególności na sędziach Naczelnego Sądu Administracyjnego
ze względu na jego funkcje i właściwość – sprawowanie kontroli legalności działalno-
ści organów administracji publicznej w jednolitym państwie o jednolitym systemie
prawnym. Należy odrzucić koncepcję możliwości „wpadkowego” orzekania przez sąd
administracyjny w indywidualnej sprawie o zgodności przepisów ustawy z Konstytu-
cją i odmowy „ad casum” zastosowania ustawy, co uczynił NSA w kwestionowanym
wyroku. Natomiast należy opowiedzieć się za powinnością kierowania w takich przy-
padkach pytań prawnych do Trybunału Konstytucyjnego przez składy orzekające
Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rewizja nadzwyczajna jest uzasadniona, choć nie wszystkie jej zarzuty i ar-
gumenty uzasadniające te zarzuty można podzielić. Zgodnie z art. 10 ustawy z dnia
1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego, rozporządzenia Prezy-
denta Rzeczypospolitej – Prawo upadłościowe i Prawo o postępowaniu układowym,
Kodeksu postępowania administracyjnego, ustawy o kosztach sądowych w sprawach
cywilnych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 43, poz. 189 ze zm.) rewizje nad-
zwyczajne od orzeczeń Naczelnego Sądu Administracyjnego rozpoznaje Sąd Naj-
wyższy stosując odpowiednio przepisy o postępowaniu kasacyjnym. Zgodnie z treś-
cią art. 39311
KPC Sąd Najwyższy rozpoznaje sprawę w granicach kasacji, a z
urzędu bierze pod rozwagę jedynie nieważność postępowania. Granice kasacji wy-
znaczają, między innymi, podstawy kasacyjne i ich uzasadnienie (art. 3933
KPC).
Oznacza to w niniejszej sprawie, iż przedmiotem rozpoznania w postępowaniu
wszczętym w wyniku wniesienia rewizji nadzwyczajnej są zarzuty rażącego narusze-
nia przepisów Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, a mianowicie przepisu art. 184 i
188 pkt 1 w związku z art. 7 Konstytucji oraz przepisu art. 338 ustawy z dnia 29
sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz.U. Nr 137, poz. 926 ze zm.) i przepisu
art. 27 ust. 1 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie Administracyjnym
(Dz.U. 74, poz. 368 ze zm.).
Nie jest trafny zarzut rażącego naruszenia zaskarżonym wyrokiem przepisu
art. 184 Konstytucji RP stanowiącego, że Naczelny Sąd Administracyjny oraz inne
sądy administracyjne sprawują, w zakresie określonym w ustawie, kontrolę działalno-
6
ści administracji publicznej. Kontrola ta obejmuje również orzekanie o zgodności z
ustawami uchwał organów samorządu terytorialnego i aktów normatywnych tereno-
wych organów administracji rządowej. Z całości argumentacji przedstawionej w uza-
sadnieniu rewizji nadzwyczajnej wynika, iż Prezes Naczelnego Sądu Administracyj-
nego jest zdania, że Sąd dokonując oceny konstytucyjności przepisu art. 338 Ordy-
nacji podatkowej przekroczył wyznaczone konstytucyjnie granice właściwości Na-
czelnego Sądu Administracyjnego. Wymaga zatem rozważenia i podkreślenia, że
zgodnie z powyższym przepisem Konstytucji RP Naczelny Sąd Administracyjny wy-
konuje przyznane mu przez Konstytucję RP kompetencje „w zakresie określonym
przez ustawę”, co z kolei oznacza, że określenie właściwości Naczelnego Sądu Ad-
ministracyjnego należy do sfery wyłączności ustawy. W obecnym stanie prawnym
właściwość Naczelnego Sądu Administracyjnego została uregulowana w ustawie o
Naczelnym Sądzie Administracyjnym i przepisach ustaw szczególnych. Przedstawie-
nie w rewizji nadzwyczajnej zarzutu „wykroczenia” przez Sąd poza jego uprawnienia
przyznane na mocy art. 184 Konstytucji RP, bez wskazania jednocześnie przepisów
ustawowych określających właściwość tego Sądu, sugeruje, iż Prezes Naczelnego
Sądu Administracyjnego jest zdania, że powyższy przepis Konstytucji RP został
przez Sąd orzekający w sprawie naruszony w ten sposób, iż Sąd ten nie zastosował
wymienionego przepisu. Tymczasem wydaje się nie budzić wątpliwości, że przepis
art. 184 Konstytucji określający kompetencje Naczelnego Sądu Administracyjnego,
nie jest przepisem, który przez Sąd orzekający może być stosowany bezpośrednio.
Przepis ten bowiem nie uprawnia bezpośrednio i samoistnie Naczelnego Sądu Admi-
nistracyjnego do sprawowania wymiaru sprawiedliwości przez sądową kontrolę ad-
ministracji publicznej, lecz stanowi normę prawną wiążącą ustawodawcę w zakresie
określania właściwości tego Sądu. W związku z tym należy przyjąć, że zarzut prze-
kroczenia przez Sąd - oceniający zgodność przepisu ustawowego z Konstytucją -
jego kompetencji powinien wskazywać przepis ustawowy, który Sąd ewentualnie na-
ruszył, a tak skonkretyzowany zarzut nie został w rewizji nadzwyczajnej przedsta-
wiony.
W uzasadnieniu zarzutu rażącego naruszenia przepisu art. 184 i 188 pkt 1
Konstytucji RP Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego wyraża pogląd, że sę-
dzia nie może odmawiać stosowania ustaw w oparciu o zarzut niekonstytucyjności,
lecz powinien zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym, bo-
wiem tylko Trybunał Konstytucyjny może orzec w przedmiocie zgodności ustawy z
7
Konstytucją (art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytu-
cyjnym, Dz.U. Nr 102, poz. 643 ze zm.). Prezes Naczelnego Sądu Administracyjnego
jest zatem zdania, że Sąd odmawiając zastosowania w sprawie przepisu art. 338
Ordynacji podatkowej, który uznał za niekonstytucyjny, wykracza poza uprawnienia
do sprawowania wymiaru sprawiedliwości i jednocześnie, z naruszeniem przepisu
art. 188 pkt 1 Konstytucji RP, wkracza w kompetencje Trybunału Konstytucyjnego.
Pogląd ten nie jest prawidłowy, albowiem błędnie utożsamia orzekanie o
zgodności ustaw z Konstytucją (art. 188 pkt 1 Konstytucji), co należy do wyłącznej
właściwości Trybunału Konstytucyjnego, z oceną konstytucyjności przepisu mające-
go zastosowanie w sprawie rozstrzyganej przez Naczelny Sąd Administracyjny.
Ocena przez sąd zgodności przepisu ustawy z Konstytucją dokonuje się na tym eta-
pie stosowania prawa, gdy sąd ustala przepis obowiązującego prawa, który będzie
zastosowany do rozstrzygnięcia danego stanu faktycznego (decyzja walidacyjna), a
zatem nie chodzi tu o rozstrzyganie przez sąd sprawy zgodności ustawy z Konstytu-
cją, o którym mowa w art. 188 pkt 1 Konstytucji. Oznacza to natomiast, że sąd jest
obowiązany do oceny konstytucyjności przepisu ustawy w ramach "ustalania obo-
wiązywania przepisów”, bowiem uchylenie się od tej oceny może prowadzić do rozs-
trzygnięcia sprawy na podstawie przepisu niekonstytucyjnego, a zatem niezgodnie z
prawem obowiązującym. Sąd dokonując oceny konstytucyjności prawa nie wkracza
zatem w kompetencje Trybunału Konstytucyjnego tym bardziej, że rezultatem tej
oceny może być zwrócenie się przez sąd z pytaniem prawnym do Trybunału Kons-
tytucyjnego, a i samo pytanie jest nie do pomyślenia bez uprzedniej oceny przez sąd
konstytucyjności przepisu prawa. W konkluzji należy stwierdzić, że odmowa zasto-
sowania przepisu ustawy uznanego przez Sąd za sprzeczny z Konstytucją nie tylko
nie narusza kompetencji Trybunału Konstytucyjnego, lecz nie ma bezpośredniego
związku z tymi kompetencjami. Stanowisko to jest zbieżne ze stanowiskiem Sądu
Najwyższego przedstawionym w uzasadnieniu wyroku z dnia 7 kwietnia 1998 r., I
PKN 90/98 (OSNAPiUS 2000 nr 1, poz. 6, z częściowo aprobującą glosą
A.Józefowicza, Przegląd Sejmowy 2001 nr 2, s. 88), w którym przyjęto, że „sądy po-
wszechne są uprawnione do badania zgodności stosowanych przepisów ustawo-
wych z Konstytucją”. W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Najwyższy stwierdził w
szczególności, że „kwestia zgodności przepisu aktu normatywnego z Konstytucją jest
dla Trybunału Konstytucyjnego zagadnieniem głównym, o którym Trybunał rozstrzy-
ga w formie orzeczenia ze skutkami przewidzianymi w ustawie. Sąd powszechny nie
8
orzeka zaś o zgodności przepisu prawa z Konstytucją, lecz jedynie odmawia zasto-
sowania przepisu prawnego niezgodnego, jego zdaniem, z Konstytucją. Uznanie (...),
że sądy powszechne nie są uprawnione do badania zgodności ustaw z Konstytucją,
a w konsekwencji do zajmowania stanowiska w kwestii ich zgodności jak też nie-
zgodności z Konstytucją, jest wyraźnie sprzeczne z przepisem art. 8 ust. 2 Konstytu-
cji, który zobowiązuje do bezpośredniego stosowania jej przepisów, przy czym pod
pojęciem "stosowanie" należy rozumieć w pierwszym rzędzie sądowe stosowanie
prawa.”
Trafny jest natomiast zarzut rażącego naruszenia zaskarżonym wyrokiem
przepisu art. 338 Ordynacji podatkowej, który stanowi w § 1, że umarza się wszczęte
z urzędu postępowania w sprawie uchylenia, zmiany lub stwierdzenia nieważności
decyzji ostatecznych, jeżeli decyzje te zostały wydane przed dniem 1 stycznia 1997
r., chyba że strona wniesie o dalsze rozpoznanie sprawy. Zgodnie zaś z § 2 przepis
§ 1 nie dotyczy postępowania w sprawach, o których mowa w art. 250 Ordynacji po-
datkowej.
Naczelny Sąd Administracyjny uznał, podzielając pogląd wyrażony przez J.
Zimmermana w Komentarzu do Ordynacji podatkowej (Toruń 1998, s.242), iż wyni-
kająca z art. 338 Ordynacji podatkowej zasada nie da się pogodzić z zasadami funk-
cjonowania państwa prawa i jest tym samym sprzeczna z Konstytucją. W szczegól-
ności zaś utrzymywanie w obrocie prawnym decyzji skierowanej do osoby nie będą-
cej stroną w sprawie nie da się, w ocenie Sądu, pogodzić z wyrażoną w art. 2 Kons-
tytucji zasadą państwa prawa. Sąd Najwyższy jest zdania, że Naczelny Sąd Admini-
stracyjny dokonując oceny konstytucyjności przepisu art. 338 Ordynacji podatkowej
przyjął błędnie, iż powyższy przepis jest niekonstytucyjny, a zatem naruszył rażąco
ten przepis odmawiając jego zastosowania w rozpoznawanej przez Sąd sprawie.
Przede wszystkim należy jednak wyraźnie podkreślić, że przedstawiona przez Sąd
argumentacja na rzecz tezy o niezgodności z Konstytucją przepisu art. 338 Ordynacji
podatkowej jest niezwykle oszczędna. Sąd podzielając poglądy autora komentarza
do ordynacji podatkowej o niekonstytucyjności tego przepisu, poglądu tego nie
przytacza ani nie referuje, co sprawia, że w istocie nie wiadomo, jakie jest uzasad-
nienie stanowiska Sądu w tej sprawie, bez lektury wymienionego komentarza.
Przepis art. 338 § 1 Ordynacji podatkowej zezwala na umorzenie wszczętego
z urzędu postępowania w sprawie uchylenia, zmiany lub stwierdzenia nieważności
decyzji ostatecznych, jeżeli spełnione są dwie przesłanki: a) decyzje te zostały wy-
9
dane przed dniem 1 stycznia 1997 r., b) strona nie wniosła o dalsze rozpoznanie
sprawy. Przepis ten, jak każdy przepis ustawowy, korzysta z domniemania jego
zgodności z Konstytucją, które może zostać obalone wykazaniem przez Sąd, iż jest
niezgodny z konkretnym przepisem Konstytucji, a sytuacja niezgodności zostanie
przekonująco uzasadniona przez Sąd dokonujący tej oceny. Sąd stwierdzając nie-
zgodność przepisu art. 338 Ordynacji podatkowej z Konstytucją był zatem obowiąza-
ny przede wszystkim ustalić treść tego przepisu i przy ustalonym jego znaczeniu do-
konać jego oceny w świetle przepisu Konstytucji RP stanowiącego zarazem wzorzec
i miernik tej oceny. Zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku stwierdzenia
Sądu, że wynikająca z art. 338 Ordynacji podatkowej „zasada” (bez wyjaśnienia jej
treści i istoty) nie da się pogodzić z zasadami funkcjonowania państwa prawa (bez
wyjaśnienia o jakie zasady chodzi), są stwierdzeniami zbyt ogólnymi, by nie rzec
ogólnikowymi, aby przekonywały o trafności dokonanej przez Sąd oceny. Sąd Naj-
wyższy jest bowiem zdania, że odmowa zastosowania przez Sąd przepisu ustawy
nie może opierać się na przypuszczeniach i supozycjach co do niekonstytucyjności,
lecz być rezultatem niezwykle starannej i przemyślanej wykładni, zaś argumentacja
musi być poważna i przekonująca. Sąd nie jest uprawniony do odmowy zastosowa-
nia przepisu ustawowego, jeżeli nie wykaże, iż przepis ten w ustalonym przez ten
Sąd znaczeniu, jest niezgodny z określonym i wyraźnie wskazanym przepisem Kon-
stytucji RP. Samo powołanie się na niezgodność przepisu art. 338 Ordynacji podat-
kowej z „zasadą państwa prawa” czy z „zasadami funkcjonowania państwa prawa”
jest absolutnie niewystarczające do stwierdzenia, że przepis ten jest niezgodny z
Konstytucją.
Nie jest zadaniem Sądu Najwyższego wykazywanie zgodności tego przepisu z
Konstytucją. Nie sposób jednakże pominąć tej okoliczności, że wbrew stanowisku
sądu administracyjnego, z przepisu tego nie da się wyprowadzić tezy, iż nakazuje on
utrzymywanie w obrocie prawnym decyzji „ewidentnie” skierowanej do osoby nie bę-
dącej stroną. Zgodnie bowiem z nie budzącą wątpliwości treścią tego przepisu, organ
podatkowy jest obowiązany prowadzić wszczęte z urzędu postępowanie w sprawie
uchylenia, zmiany lub stwierdzenia nieważności decyzji ostatecznych wydanych
przed dniem 1 stycznia 1997 r., jeżeli strona wniesie o dalsze rozpoznanie sprawy. Z
tego punktu widzenia należy uznać, że omawiany przepis nie jest niezgodny z prze-
pisem art. 78 Konstytucji gwarantującym każdemu prawo do zaskarżenia orzeczeń i
decyzji wydanych w pierwszej instancji. Powyższy przepis Ordynacji podatkowej nie
10
wyłącza bowiem prawa strony postępowania administracyjnego do zaskarżenia w
drodze odwołania decyzji wydanej w wyniku postępowania w sprawach w nim okre-
ślonych, a następnie skargi do sądu administracyjnego. Wymaga w związku z tym
podkreślenia, że podobny w konstrukcji, a nawet bardziej restrykcyjny przepis art. 63
ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami Skarbu
Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw, stanowiący w swym ust. 2, iż "do osta-
tecznych decyzji wydanych na podstawie przepisów ustawy z dnia 26 października
1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych (Dz.U. Nr 27, poz. 250 i z
1975 r. Nr 16, poz. 91) nie stosuje się przepisów Kodeksu postępowania administra-
cyjnego dotyczących wznowienia postępowania, stwierdzenia nieważności i uchyle-
nia lub zmiany decyzji", oznaczający w istocie, że od dnia wejścia w życie tego prze-
pisu, tj. od 1 stycznia 1992 r., nie ma prawnej możliwości, ani w drodze administra-
cyjnej ani w drodze sądowej, wzruszenia aktów własności ziemi, wydawanych na
podstawie wspomnianej ustawy z 26 października 1971 r., które jako decyzje admini-
stracyjne uzyskały przymiot ostateczności, został uznany wyrokiem Trybunału Kon-
stytucyjnego z dnia 15 maja 2000 r., SK 29/99 (OTK 2000 nr 4, poz.110) za przepis,
który nie jest niezgodny z art. 78 Konstytucji RP.
Należy również wskazać na to, iż Sąd wbrew obowiązującym w tym zakresie
zasadom i regułom zaniechał w istocie obowiązku uzasadnienia zaskarżonego wyro-
ku w tej części, w jakiej ocenił powyższy przepis jako niekonstytucyjny. Nie można
bowiem uznać za wykonanie obowiązku należytego i wyczerpującego uzasadnienia
wyroku samego stwierdzenia, że Sąd podziela pogląd wyrażony w literaturze przed-
miotu, bez jednoczesnego przytoczenia lub przynajmniej zrelacjonowania tego pog-
lądu. W takiej bowiem sytuacji motywy, którymi kierował się Sąd przy rozstrzygnięciu
sprawy pozostaną nieznane do czasu zapoznania się z poglądem autora wskazane-
go w uzasadnieniu Komentarza. W rozpoznawanej sprawie skarżący, aby poznać te
motywy, byłby de facto zmuszony do zapoznania się z treścią wymienionego ko-
mentarza do ordynacji podatkowej, co godzi w jego uprawnienia procesowe. Strona
postępowania sądowego jest bowiem uprawniona do uzyskania od sądu wyczerpują-
cego wyjaśnienia podstawy prawnej rozstrzygnięcia. Zgodnie z przepisem art. 328 §
2 KPC, znajdującym w postępowaniu przed Naczelnym Sądem Administracyjnym
odpowiednie zastosowanie, zgodnie z regułą wyrażoną w art. 59 ustawy o Naczel-
nym Sądzie Administracyjnym, uzasadnienie wyroku powinno zawierać wyjaśnienie
podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa. Jednocześnie powinno
11
być zrozumiałe dla stron i dokładnie objaśniać, jakie przepisy prawa i dlaczego sąd
zastosował albo jakich przepisów nie zastosował i dlaczego odmówił ich zastosowa-
nia. Jeżeli uzasadnienie tego elementu nie zawiera, nie można skontrolować i ocenić
słuszności wyrażonych w nim zapatrywań prawnych sądu.
Z tych względów, na podstawie art. 39313
KPC w związku z art. 10 powołanej
ustawy z dnia 1 marca 1996 r., Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji.
========================================