Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 5 września 2001 r.
II UKN 541/00
Stopień uszczerbku na zdrowiu doznanego wskutek wypadku przy pracy,
ustalony w procentach według tabeli norm uszczerbku stanowiącej załącznik
do rozporządzenia Ministra Pracy, Płacy i Spraw Socjalnych oraz Ministra
Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 17 października 1975 r. w sprawie zasad i
trybu orzekania o uszczerbku na zdrowiu oraz wypłacania świadczeń z tytułu
wypadków przy pracy, w drodze do pracy i z pracy oraz z tytułu chorób zawo-
dowych (Dz.U. Nr 36, poz. 199), nie ulega zmniejszeniu w zależności od tego, w
jakim zakresie do zaistnienia wypadku "przyczyniły się" wewnętrzne schorze-
nia poszkodowanego.
Przewodniczący SSN Teresa Romer, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk,
Beata Gudowska (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 5 września 2001 r. sprawy z powódz-
twa Bogumiła K. przeciwko Zespołowi Szkół Ekonomicznych w W. o odszkodowanie,
na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych we Wrocławiu z dnia 23 marca 2000 r. [...]
o d d a l i ł kasację,
zasądził od Zespołu Szkół Ekonomicznych w W. na rzecz powoda kwotę
1.160 zł (tysiąc sto sześćdziesiąt) tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Pracy-Sąd Rejonowy dla Wrocławia-Śródmieścia ustalił, że Bogumił K.
uległ w dniu 9 grudnia 1997 r. wypadkowi przy pracy w pozwanym Zespole Szkół
Ekonomicznych w W. Sąd przyjął, że powód przebył zawał serca, do którego doszło
na skutek silnego wzburzenia i stresu podczas pracy, nałożonego na wewnętrzne
schorzenie układu krążenia, spowodowane wieloletnim nadciśnieniem tętniczym i
miażdżycą tętnic wieńcowych. Sąd podzielił pogląd opinii biegłego kardiologa, we-
2
dług której zewnętrzne okoliczności pozostające w związku z pracą współprzyczyniły
się do nastąpienia zawału w 30 %, więc stopień trwałego uszczerbku na zdrowiu
spowodowanego wypadkiem ustalił na 9 %, mimo że powypadkowy uszczerbek na
zdrowiu zgodnie z tabelą wyniósł 30%. Stwierdził bowiem, że skoro zawał serca po-
woda nie był wyłącznie następstwem warunków i charakteru wykonywanej pracy, to
skutkiem wypadku jest uszczerbek na zdrowiu określony jako „30 % z 30%”. Wyro-
kiem z dnia z dnia 4 stycznia 2000 r. Sąd Pracy zasądził na rzecz powoda kwotę
3.016,80 zł tytułem jednorazowego odszkodowania, odpowiadającą 9 % trwałego
uszczerbku na zdrowiu.
Wyrok zaskarżył apelacją powód. Kwestionował w niej sposób ustalenia kwoty
odszkodowania i wnosił o jego zmianę przez zwiększenie zasądzonej kwoty o
7.144,20 zł, czyli ustalenie, że skutkiem wypadku jest 30 % a nie 9% trwałego
uszczerbku na jego zdrowiu. Apelacja została uwzględniona przez Sąd Okręgowy-
Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych we Wrocławiu, którego ocena w zakresie
ustalenia stopnia uszczerbku na zdrowiu była odmienna od Sądu pierwszej instancji.
Sąd drugiej instancji stwierdził, że zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy wypadkowej pra-
cownikowi, który wskutek wypadku przy pracy doznał stałego lub długotrwałego
uszczerbku na zdrowiu, przysługuje jednorazowe odszkodowanie pieniężne odpo-
wiednie do określonego w procentach stopnia uszczerbku na zdrowiu właściwego dla
konkretnego uszkodzenia zdrowia według tabeli - załącznika do rozporządzenia Mi-
nistra Pracy, Płacy i Spraw Socjalnych oraz Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z
dnia 17 października 1975 r. w sprawie zasad i trybu orzekania o uszczerbku na
zdrowiu (...). Procent uszczerbku na zdrowiu decyduje o wysokości odszkodowania,
która nie ulega zmniejszeniu w zależności od jakiegokolwiek przyczynienia się po-
szkodowanego do wypadku. Przyczynienie może mieć znaczenie tylko przy ustaleniu
wysokości odszkodowania na podstawie prawa cywilnego, zaś według ustawy wy-
padkowej można tylko - według art. 8 - odmówić zapłaty odszkodowania w całości,
jeżeli wyłączną przyczyną wypadku było udowodnione przez zakład pracy narusze-
nie przez pracownika przepisów dotyczących ochrony życia lub zdrowia, spowodo-
wane przez niego umyślnie lub w skutek rażącego niedbalstwa albo gdy pracownik,
będąc w stanie nietrzeźwym przyczynił się w znacznym stopniu do wypadku. Jakie-
kolwiek miarkowanie procentowego uszczerbku na zdrowiu w zależności od stopnia
przyczynienia do zaistnienia wypadku przy pracy jest pozbawione podstaw praw-
nych. Wyrokiem z dnia 23 marca 2000 r. Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyrok i
3
zasądził na rzeczy powoda tytułem odszkodowania dodatkową kwotę 7.738,50 zł,
wynikającą z pomnożenia 21% uszczerbku na zdrowiu przez 368,50 zł przysługujące
za 1% uszczerbku w dacie wyrokowania według obwieszczenia Ministra Pracy i Po-
lityki Socjalnej z dnia 3 marca 2000 r. w sprawie podwyższenia kwot jednorazowych
odszkodowań z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (M.P. Nr 8, poz.
174).
Kasację od tego wyroku pozwany oparł na podstawie naruszenia prawa mate-
rialnego przez błędną wykładnię art. 9 ustawy wypadkowej oraz § 9 rozporządzenia
MPPiSS z dnia 17 października 1975 r., a także naruszenia przepisów postępowania
- art. 227 i 233 KPC, które miało istotny wpływ na wynik sprawy. Według skarżącego,
tabela określająca stopień uszczerbku na zdrowiu ma charakter przykładowy i możli-
we jest ustalenie tego uszczerbku w procencie niższym lub wyższym od przewidzia-
nego w danej pozycji załącznika. W tych właśnie ramach został oceniony uszczerbek
na zdrowiu powoda w opinii biegłego, ale Sąd drugiej instancji tę opinię odrzucił
wkraczając w jej przedmiot, mimo że nie dysponował specjalistyczną wiedzą me-
dyczną.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Na określenie skutków wypadku przy pracy, powodującego uszkodzenie ciała
lub rozstrój zdrowia pracownika, ustawa z dnia 12 czerwca 1975 r. o świadczeniach z
tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jednolity: Dz.U. z 1983 r. Nr
30, poz. 144 ze zm.) nie posługuje się pojęciem szkody w ujęciu cywilistycznym.
Szkodzie, jako przesłance obowiązku świadczenia z ubezpieczenia społecznego,
odpowiadają użyte w ustawie sformułowania opisowe, takie, jak stały lub długotrwały
uszczerbek na zdrowiu, trwała lub okresowa niezdolność do pracy albo śmierć pra-
cownika. Zgodnie z art. 9 ustawy, świadczeniem wyrównującym szkodę polegającą
na doznaniu stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu jest jednorazowe od-
szkodowanie pieniężne. Odszkodowanie to nie jest determinowane zakresem do-
znanej szkody w ogólności, ale szkodą normatywnie określoną odpowiednią dla tego
świadczenia. Kwota jednorazowego odszkodowania została określona w art. 10
ustawy jako zapłata za każdy procent odpowiadający konkretnemu uszczerbkowi na
zdrowiu. Wysokość jednorazowego odszkodowania jest ustalana po stwierdzeniu
stopnia stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu w procentach według tabeli
4
norm uszczerbku na zdrowiu, stanowiącej załącznik do rozporządzenia Ministra
Pracy, Płacy i Spraw Socjalnych oraz Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 17
października 1975 r. w sprawie zasad i trybu orzekania o uszczerbku na zdrowiu
oraz wypłacania świadczeń z tytułu wypadków przy pracy, w drodze do pracy i z
pracy oraz z tytułu chorób zawodowych (Dz.U. Nr 36, poz.199), jako iloraz liczby
procentów uszczerbku odpowiednio określonej w tabeli oraz stawki odszkodowania
za 1% uszczerbku. Wysokość odszkodowania jest więc ściśle określona, a może być
tylko - zgodnie z § 9 ust. 3 tego rozporządzenia - ustalona w procencie niższym lub
wyższym od przewidywanego w danej pozycji wykazu, w zależności od różnicy
występującej między ocenianym stanem przedmiotowym a stanem opisanym w od-
powiedniej pozycji tabeli.
W kasacji nie podważa się ustaleń odnośnie do 30 % stopnia uszczerbku na
zdrowiu powoda, określonego przez biegłego kardiologa przez wskazanie punktu F -
63b tabeli - załącznika do rozporządzenia, odpowiedniego do stwierdzonego uszko-
dzenia serca z objawami względnej wydolności układu krążenia, lecz kwestionuje się
wyłączenie przez Sąd Apelacyjny możliwości obniżenia procentu tego uszczerbku
przez określenie go w sposób odzwierciedlający zakres wpływu zewnętrznych i wew-
nętrznych przyczyn na jego zaistnienie. W tym stanie rzeczy należy podnieść, że
przesłanką prawa do odszkodowania jest zaistnienie pozostającego w związku z
pracą zdarzenia nagłego, wywołanego przyczyną zewnętrzną, które spowodowało
szkodę w postaci uszczerbku na zdrowiu. Ustalone w judykaturze znaczenie tych
pojęć pozwala na uznanie zdarzenia za wypadek przy pracy także wówczas, gdy
uszkodzenie ciała albo istotne pogorszenie stanu zdrowia lub śmierć podczas pracy
nastąpiły na tle stwierdzonych u pracownika schorzeń samoistnych, pod warunkiem
jednak, że w stanie faktycznym danej sprawy ujawniły się fakty o charakterze dodat-
kowej, istotnej przyczyny zewnętrznej, z którymi pozostaje w związku określony
skutek. Tam, gdzie w zakresie ustalenia wypadku przy pracy jest mowa o jego współ-
przyczynach, są one traktowane tylko jako wynik stwierdzenia, że warunki pracy
miały wpływ na zaistnienie wypadku jako jedna z jego przyczyn sprawczych (ze-
wnętrzna lub wewnętrzna). Jest to przeciwstawienie szkodzie powypadkowej takiej
szkody, która zaistniałaby również bez związku ze zdarzeniem zaszłym w zatrudnie-
niu, wynikłej z wewnętrznych właściwości ustroju człowieka, będącej objawem sa-
moistnego rozwoju schorzenia, które w pewnym momencie, niezależnie od wykony-
wanej pracy, i tak doprowadziłoby do upośledzenia lub zahamowania funkcjonowania
5
ustroju (por. uchwałę Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego
1963 r., III PO 15/62 OSNCP 1963 z. 10, poz. 215 oraz OSPiKA 1964 nr 2 poz. 23,
str. 57 z glosami W. Dżułyńskiego i J. Pasternaka). Stwierdzenie istnienia tylko we-
wnętrznej przyczyny szkody powoduje odmowę uznania zdarzenia za wypadek przy
pracy, a w konsekwencji wypłaty świadczeń powypadkowych.
Pojęcie współprzyczyny wypadku było wykładane ad casum, co spowodowało
pewien nieład nazewniczy. Odnosząc się do współsprawczej przyczyny (jednej z
przyczyn) wypadku i określając ją jako istotny element, który „przyczynił się do po-
wstania szkody”, Sąd Najwyższy (a poprzednio Trybunał Ubezpieczeń Społecznych)
używały określeń powodujących skojarzenie z instytucją przyczynienia się poszko-
dowanego do powstania lub zwiększenia szkody, o której mowa w art. 362 kc, umoż-
liwiającą obniżenie odszkodowania w wyniku ustalenia zawinienia poszkodowanego,
a więc jego działania lub zaniechania wywołującego lub powiększającego rozmiar
szkody, oczywiście nie mającą nic wspólnego z omawianym zagadnieniem zbiegu
przyczyn wypadku przy pracy. Ta instytucja prawa cywilnego nie jest również moż-
liwa do zastosowania przez jakąkolwiek analogię, skoro okoliczności oceniane jako
„przyczynienie do zaistnienia wypadku przy pracy” są okolicznościami obiektywnymi,
niezależnymi od poszkodowanego, pozostającymi poza jego świadomością i wolą.
Gdy więc przyjmie się istnienie wypadku przy pracy i nie stwierdza się okolicz-
ności wyłączających prawo do odszkodowania, uprawnionemu przypadają przysłu-
gujące z tego tytułu świadczenia w całości, odpowiednio do odpowiadającego jego
stanowi przedmiotowemu uszczerbku na zdrowiu. Niedopuszczalne jest ich miarko-
wanie z punktu widzenia oceny stopnia wpływu przyczyny zewnętrznej i wewnętrznej
na powstanie wypadku przy pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia
1977 r., III PZP 15/76, GP 1977 nr 11, s. 8). Konsekwentnie, stopień uszczerbku na
zdrowiu doznanego wskutek wypadku, ustalony w procentach według tabeli norm
uszczerbku stanowiącej załącznik do rozporządzenia Ministra Pracy, Płacy i Spraw
Socjalnych oraz Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 17 października 1975 r.
nie ulega zmniejszeniu w zależności od stopnia, w jakim do zaistnienia wypadku
„przyczyniły się” wewnętrzne schorzenia w stosunku do okoliczności zewnętrznych
istniejących poza organizmem poszkodowanego.
Nieuzasadniony jest - w tym stanie rzeczy - kasacyjny zarzut naruszenia art.
227 i 233 § 1 KPC. Przepis art. 227 KPC, ogólnie zakreślający ramy postępowania
dowodowego, w zakresie odnoszącym się do dowodu z opinii biegłych oznacza, że
6
za pomocą opinii biegłych sąd dochodzi do ustalenia faktu mającego istotne znacze-
nie w sprawie, w sposób, który wymaga wiadomości specjalnych (art. 278 § 1 KPC).
Gdy przedmiotem dowodu jest stan zdrowia człowieka, dla dokonania tych ustaleń
sąd powołuje biegłego lekarza zarówno wówczas, gdy może poczynić ustalenia fak-
tyczne tylko za jego pośrednictwem jako osoby posiadającej wiadomości specjalne,
jak i wtedy, gdy pełna ocena wyników postępowania dowodowego wymaga bliższego
poznania reguł rządzących daną dziedziną wiedzy w zakresie wykraczającym poza
wiedzę ogólną. Biegły lekarz ustala diagnozę i odpowiednio do niej wypowiada się co
do istotnych w sprawie okoliczności związanych ze stanem zdrowia. W sprawie o
jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadku przy pracy jego opinia ma odpowie-
dzieć na pytanie dotyczące stopnia uszczerbku na zdrowiu, a zatem ograniczyć się
do rozpoznania schorzenia będącego skutkiem wypadku przy pracy oraz zakwalifi-
kowania tego schorzenia zgodnie ze stanem opisanym w odpowiedniej pozycji tabeli.
Te kwestie mieszczą się w zakresie jego wiedzy specjalnej i w tych tylko ramach opi-
nia tego biegłego zachowuje walor dowodu. Wypowiedzi biegłego wykraczające poza
te ramy w istocie rzeczy nie stanowią opinii w rozumieniu art. 227 KPC, dlatego też
nie mogą być przez sąd brane pod uwagę i nie podlegają kryteriom oceny z art. 233
§ 1 KPC. Dotyczy to wypadków, gdy biegły odniósł się do kwestii nie mających zna-
czenia w sprawie albo wypowiedział się co do zagadnienia, co do którego tylko sąd
mógł zająć stanowisko, bez potrzeby sięgania do specjalnych wiadomości biegłego.
Dokonana przez Sąd Apelacyjny ocena opinii biegłego kardiologa, która - jako
element materiału dowodowego zebranego przed Sądem pierwszej instancji - stała
się zgodnie z art. 382 KPC podstawą jego orzekania, była odmienna od oceny Sądu
pierwszej instancji tylko dlatego, że Sąd drugiej instancji trafnie ograniczył moc do-
wodową tej opinii do części stanowiącej odpowiedź na pytanie Sądu Pracy postawio-
ne w postanowieniu dowodowym z dnia 6 sierpnia 1999 r. Zawarta w nim teza dowo-
dowa zakreślała przedmiot opinii i zakres wypowiedzi biegłego, które zostały w opinii
uzupełniającej z dnia 10 września 1999 r. przekroczone. Dotyczy to w szczególności
próby odniesienia się przez biegłego do kwestii pozamedycznych.
Mając to na względzie Sąd Najwyższy oddalił kasację (art. 39312
KPC).
========================================