Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 11 września 2001 r.
III ZP 15/01
Przewodniczący SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Jadwiga Skibińska-Adamowicz, Barbara Wagner.
Sąd Najwyższy, z udziałem Prokuratora Prokuratury Krajowej Jana
Szewczyka, w sprawie z powództwa Andrzeja K. przeciwko Sądowi Rejonowemu w
C. o zapłatę , po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 11 września 2001 r. zagadnienia
prawnego przedstawionego Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia postanowie-
niem Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 7 marca 2001 r. [...]
„Czy w 1999 r. przy braku wyraźnej ustawowej klauzuli derogacyjnej albo
zmieniającej treść art. 71 § 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. prawo o ustroju są-
dów powszechnych (tekst jednolity: Dz.U. z 1994 r. Nr 7, poz. 25 z późn. zm.) za-
spokojenie określonych w tym przepisie uprawnień sędziego do wynagrodzenia po-
winno nastąpić przez zapłatę wynagrodzenia zasadniczego w wysokości ustalonej
zgodnie z § 2 rozporządzenia Prezydenta RP z 23 grudnia 1996 r., w relacji do kwoty
odpowiadającej prognozowanemu przeciętnemu wynagrodzeniu w państwowej sfe-
rze budżetowej o jakim mowa w art. 3 ust. 1 pkt 1 i art. 4 ustawy z 23 grudnia 1994 r.,
czy też na podstawie prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia o jakim mowa w
art. 3 ust. 3 ustawy z 23 grudnia 1994 r. i art. 26 ust. 3 ustawy budżetowej na 1999 r.
z 17 lutego 1999 r.,
Czy w 1999 r., zgodnie z art. 27 pkt 1 ustawy budżetowej na 1999 r. zasadą
powinno być przeliczenie „określonej w ustawie budżetowej” kwoty z art. 26 ust. 3,
czy też kwot wynagrodzeń pracowników ustalonych po zastosowaniu nominalnej
wielkości z tego przepisu ?”
p o d j ą ł uchwałę:
Prognozowanie przeciętne wynagrodzenie służące do określenia wyna-
grodzenia zasadniczego sędziów sądów powszechnych w 1999 r. stanowiła
kwota 1.135,40 zł (art. 71 § 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. Prawo o ustroju
2
sądów powszechnych - jednolity tekst: Dz.U. z 1994 r. Nr 7, poz. 25 ze zm. w
związku z art. 3 ust. 3 i art. 6 ust. 1 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o kształto-
waniu środków na wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej oraz o
zmianie niektórych ustaw – Dz.U. z 1995 r. Nr 34, poz. 163 ze zm. oraz art. 26
ust. 3 ustawy budżetowej na rok 1999 z dnia 17 lutego 1999 r. - Dz.U. Nr 17, poz.
154),
Przysługujące w dniu 1 stycznia 1999 r. zasadnicze wynagrodzenia sę-
dziów, od których począwszy od 1 stycznia 1998 r. nie odprowadza się składek
na ubezpieczenie społeczne (art. 781
§ 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r.
Prawo o ustroju sądów powszechnych) nie podlegały przeliczeniu (ubruttowie-
niu) na podstawie art. 27 ust. 1 ustawy budżetowej na rok 1999 r. z dnia 17 lu-
tego 1999 r. w związku z art. 110 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o syste-
mie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.).
U z a s a d n i e n i e
U podłoża przedstawionych zagadnień prawnych leżało powództwo Andrzeja
K., sędziego Sądu Rejonowego w C., który domagał się zasądzenia od tego Sądu
wyrównania wynagrodzenia za każdy miesiąc 1999 r. wraz z ustawowymi odsetkami,
a nadto zasądzenia odsetek od skapitalizowanych odsetek od kwoty 696,74 zł od
dnia 14 lutego 2000 r. do dnia wniesienia pozwu. Według powoda należne mu w
1999 r. wynagrodzenie było wyliczane nieprawidłowo z uwagi na błąd w prognozie
wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej w tym roku
kalendarzowym. Błąd ten miał polegać na przyjęciu wzrostu prognozowanego wyna-
grodzenia w 1999 r. o 10,5% w stosunku do roku poprzedniego, co odbyło się bez
uwzględnienia ubruttowienia wynagrodzeń pracowników państwowej sfery budżeto-
wej w związku z reformą systemu ubezpieczeń społecznych, które doprowadziło do
łącznego wzrostu wynagrodzeń w państwowej sferze budżetowej o 23 % w stosunku
do roku poprzedniego. Według żądania pozwu taki sam mechanizm wzrostu powi-
nien mieć zastosowanie do wynagrodzeń sędziowskich, a zatem kwota przyjęta do
przeliczenia wynagrodzenia sędziego powinna być w 1999 r. wyższa co najmniej o
23 % od przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia w państwowej sferze bu-
dżetowej na 1998 r. i wynosić 1263,24 zł, zamiast przyjętej do wyliczenia wynagro-
dzeń sędziowskich kwoty 1135,40 zł.
3
Wyrokiem z dnia 18 sierpnia 2000 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Katowicach,
orzekając po połączeniu do wspólnego rozpoznania sprawy powoda i kilku innych o
analogicznym przedmiocie sporu, oddalił powództwa w całości, opierając się na
brzmieniu art. 26 ust. 3 ustawy budżetowej na rok 1999 r. z dnia 17 lutego 1999 r.
(Dz.U. Nr 17, poz. 154), stanowiącym, że podstawę do określenia środków i limitów
na wynagrodzenia w 1999 r. dla osób zajmujących kierownicze stanowiska pańs-
twowe, pracowników służby cywilnej, sędziów i prokuratorów, sądowych kuratorów
zawodowych, komorników sądowych oraz żołnierzy i funkcjonariuszy stanowi pro-
gnozowane przeciętne wynagrodzenie w sferze budżetowej na 1999 r. wynoszące
1135,40 zł. Taka kwota została prawidłowo przyjęta do wyliczenia wynagrodzenia
powoda w 1999 r. przy uwzględnieniu zasad i wysokości wynagradzania sędziów
zawartych w art. 71 § 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. Prawo o ustroju sądów
powszechnych (jednolity tekst: Dz.U. z 1994 r. Nr 7, poz. 25 ze zm.) w związku z § 2
rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 23 grudnia 1996 r. w
sprawie wynagrodzeń sędziów sądów powszechnych oraz asesorów i aplikantów
sądowych (Dz.U. Nr 155, poz. 758). Powód był prawidłowo wynagradzany w 1999 r. i
otrzymywał miesięczne wynagrodzenie w wysokości 3065,60 zł, według mnożnika
2,7 i kwoty 1135,40 zł, wskazanej w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o
kształtowaniu środków na wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej (Dz.U. z
1995 r. Nr 34, poz. 163). Sąd ten uznał za bezpodstawne żądanie ubruttowienia sę-
dziowskich wynagrodzeń w związku z reformą systemu ubezpieczeń społecznych,
argumentując, że - zgodnie z art. 781
§ 1 u.s.p. - od wynagrodzeń sędziów nie od-
prowadza się składek na ubezpieczenie społeczne i nie ma do nich zastosowania art.
16 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
(Dz.U. Nr 137, poz. 887 ze zm.), a nadto sędziowie nie mają statusu osób zajmują-
cych kierownicze stanowiska państwowe, o jakich mowa w § 4 rozporządzenia Mini-
stra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 14 grudnia 1998 r. w sprawie sposobu przelicza-
nia przychodu w związku z wprowadzeniem obowiązku płacenia składki na ubezpie-
czenie społeczne przez ubezpieczonych od dnia 1 stycznia 1999 r., przeto wynagro-
dzenia sędziów w 1999 r. nie ulegały przeliczeniu według wzoru zamieszczonego w
załączniku do tego rozporządzenia, na jaki powoływał się powód w uzasadnieniu
zgłaszanych przez siebie roszczeń. Sąd pierwszej instancji wskazał, że przepisy o
wynagrodzeniu za pracę poddają się wykładni ścisłej, co oznacza, że sądy pracy nie
mogą samodzielnie ustalać stawek prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia w
4
państwowej sferze budżetowej, kształtując je odmiennie niż czynią to bezwzględnie
obowiązujące przepisy prawa.
W apelacji powód kwestionował pogląd o braku podstaw prawnych do korzy-
stania przez sędziów z dobrodziejstw wynikających z rozporządzenia Ministra Pracy i
Polityki Socjalnej z dnia 14 grudnia 1998 r. w sprawie sposobu przeliczania przycho-
du w związku z wprowadzeniem obowiązku płacenia składki na ubezpieczenie spo-
łeczne przez ubezpieczonych od dnia 1 stycznia 1999 r., co narusza konstytucyjne
zasady: prawa do równego traktowania przez władze publiczne (art. 32 Konstytucji
RP) i zapewnienia sędziom wynagrodzenia odpowiadającego godności sprawowa-
nego urzędu (art. 178 § 2 Konstytucji RP).
Przy rozpoznaniu apelacji Sąd Okręgowy oparł się na niekwestionowanych
ustaleniach faktycznych Sądu pierwszej instancji, uznając za nietrafne jedynie usta-
lenie, że wskazana w ustawie budżetowej na 1999 r. kwota 1135,40 zł, z zastosowa-
niem której wyliczano wysokość miesięcznego wynagrodzenia powoda, była w 1999
r. prognozowanym przeciętnym wynagrodzeniem w państwowej sferze budżetowej, o
jakim mowa w art. 71 § 1 u.s.p. „w treści obowiązującej w 1999 roku i w obowiązują-
cym w tym roku rozporządzeniu Prezydenta RP z 23 grudnia 1996 roku, wydanym na
podstawie art. 71 § 2 u.s.p.”. Sąd Okręgowy wskazał, że przepisy ustawy budżetowej
na rok 1999 nie posługują się pojęciem „prognozowane przeciętne wynagrodzenie w
państwowej sferze budżetowej”, skoro art. 26 ust. 3 tej ustawy użył pojęcia „progno-
zowane przeciętne wynagrodzenie na 1999 r. w sferze budżetowej”, a „z lektury tek-
stu ustawy wynika, że wyznaczona została ona - jako wskaźnik budżetowy - w celu
<... określenia środków i limitów na wynagrodzenia > dla opisanym tym przepisem
ściśle określonej grupy pracowników sfery budżetowej, a nie dla towej>”. Ponadto z wyjaśnień Ministerstwa Finansów uzyskanych w sprawie powoda
i w analogicznych sprawach wynika, że kwota określona w art. 26 ust. 3 ustawy bu-
dżetowej na 1999 rok - mimo nazwy nawiązującej do „prognozowanego przeciętnego
wynagrodzenia w sferze budżetowej” wynikającej z brzmienia art. 71 § 1 u.s.p. i art. 3
ust. 1 i art. 4 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o kształtowaniu środków na wynagro-
dzenia w państwowej sferze budżetowej - „już z założenia była wyznaczona jako zu-
pełnie inna kategoria normatywna niż państwowej sferze budżetowej>”. Według Sądu Okręgowego - na podstawie art. 1
pkt 3 i art. 2 ustawy z dnia 10 grudnia 1998 r. o zmianie ustawy o kształtowaniu środ-
ków na wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych
5
ustaw (Dz.U. Nr 160, poz. 1059, zwana dalej ustawą z 10 grudnia 1998 r.) - w usta-
wie z dnia 23 grudnia 1994 r. (w jej treści wynikającej wówczas z Dz.U. z 1995 r Nr
34, poz. 163; z 1996 r. Nr 106, poz. 496 i Nr 139, poz. 647; z 1997 Nr 133, poz. 883
oraz z 1998 r. Nr 117, poz. 756 i Nr 155, poz. 1014 i 1016), z dniem 1 stycznia 1999
r. wprowadzono zmiany, w następstwie których jej art. 3 ust. 3 otrzymał brzmienie
„Prognozowane przeciętne wynagrodzenie stanowiące podstawę do ustalenia w
1999 r. wynagrodzeń osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, pra-
cowników służby cywilnej, sędziów i prokuratorów, sądowych kuratorów zawodo-
wych, komorników sądowych oraz żołnierzy i funkcjonariuszy, o których mowa w art.
2 ust. 1 pkt 2 , wynosi 1135,40 zł”. Oznaczało to - w ocenie Sądu drugiej instancji -
że „cytowanym przepisem ustawodawca doraźnie na rok 1999, stworzył nową nor-
matywną kategorię prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia opisując ją jako
wynagrodzeń ściśle określonej w ustawie
grupy pracowników sfery budżetowej, do której zaliczono m. in. sędziów”, która nie
ma „tożsamości normatywnej” z pojęciem prognozowanego przeciętnego wynagro-
dzenia w państwowej sferze budżetowej, a „w ramach tej samej ustawy te dwie kate-
gorie są werbalne i normatywnie odmiennie definiowane”. Tymczasem zmiana wpro-
wadzona art. 1 pkt 3 ustawy z dnia 10 grudnia 1998 r., nie spowodowała zmiany art.
71 § 1 u.s.p., ale ich zestawienie dowodzi sprzeczności tych norm określających
podstawę wymiaru wynagrodzeń sędziów. Dla rozwiązania tego konfliktu normatyw-
nego decydujące znaczenie ma gwarancyjny charakter szczególnej normy zawartej
w art. 71 § 1 u.s.p., która jest źródłem podmiotowego prawa sędziego do wynagro-
dzenia i której nie można interpretować zawężająco lub w sposób „negujący istotę i
sens zawartej w nim gwarancji”. Dlatego należało uznać, że istotą art. 1 pkt 3 ustawy
z dnia 10 grudnia 1998 r. „nie była zmiana zakresu uprawnień płacowych sędziów,
ale wskazanie jednego ze wskaźników wyznaczonych dla określenia środków i limi-
tów na wynagrodzenia w roku budżetowym 1999 dla osób zajmujących kierownicze
stanowiska państwowe, pracowników służby cywilnej, sędziów i prokuratorów, sądo-
wych kuratorów zawodowych, komorników sądowych oraz żołnierzy i funkcjonariu-
szy”. Nie można zatem - „w myśl zasady lex posterior generalis non derogat legi
priori speciali - zasadnie twierdzić o zmianie treści normy art. 71 § 1 u.s.p. przez art.
1 pkt 3 ustawy z 10 grudnia 1998 r., a także w sposób dorozumiany”. Ostatecznie
Sąd Okręgowy zajmuje stanowisko, „iż w 1999 r. uprawnienia sędziów do wynagro-
dzenia zasadniczego, a w konsekwencji podstawę wymiaru jego wysokości, wyzna-
6
czała wiążąco norma z art. 71 § 1 u.s.p., a nie art. 3 ust. 3 ustawy z 23 grudnia 1994
r., ani art. 26 ust. 3 ustawy budżetowej”, skoro ponadto w ustawie budżetowej na
1999 rok, wbrew normie z art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy z 23 grudnia 1994 r., wysokości
prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej nie
wskazano.
Także na wypadek przesądzenia, że podstawę wymiaru wynagrodzenia sę-
dziego w 1999 r. należało ustalać zgodnie z treścią art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 23
grudnia 1994 r. - rozstrzygnięcia wymaga znaczenie normatywne art. 27 pkt 2 ustawy
budżetowej na 1997 r., przewidującego obowiązek przeliczenia kwot i limitów na wy-
nagrodzenia, określone w ustawie budżetowej, w związku z włączeniem do wynagro-
dzeń części składki na ubezpieczenie społeczne zgodnie z ustawą z dnia 13 paź-
dziernika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. Nr 137, poz. 887, Nr
162, poz. 1118 i 1126). W ocenie Sądu Okręgowego - obowiązek taki dotyczył
wszystkich wskaźników wskazanych w ustawie budżetowej na 1999 r., niezależnie
od tego wobec jakiej grupy pracowników miały być one stosowane, a zatem stosow-
nemu przeliczeniu podlegało określone w art. 26 ust. 3 tej ustawy wynagrodzenie
sędziów, skoro „art. 110 ustawy z dnia 13 grudnia 1998 r. stanowi o przeliczeniu
przychodu wobec ubezpieczonych z art. 16 ust. 1 ustawy, a sędziowie nie są wyłą-
czeni z jego zakresu podstawowego, mimo że w okresie służby od ich wynagrodzeń
nie odprowadza się składek. Jak dowodzą okoliczności ustalone w niniejszym sporze
wykonawcy ustawy budżetowej, wbrew literalnej wykładni art. 27, założyli, jak się
wydaje contra legem, że w przypadku sędziów wynagrodzenia należy ustalać w
oparciu o nieprzeliczoną kwotę podstawy z art. 26 ust. 3 ustawy budżetowej”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienia prawne
dotyczyły stanu prawnego obowiązującego w 1999 r. Uregulowania zawarte art. 71
ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (jednolity
tekst: Dz.U. z 1994 r. Nr 34, poz. 163 ze zm., powoływana dalej jako u.s.p.), w
brzmieniu obowiązującym w okresie od 1 stycznia 1995 r. do 31 grudnia 1999 r., sta-
nowiły w § 1, że wynagrodzenie zasadnicze sędziów równorzędnych sądów jest
równe i stanowi odpowiednio do rangi stanowiska sędziego, wielokrotność progno-
zowanego przeciętnego wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej; wysokość
7
wynagrodzenia różnicuje staż pracy i pełnione funkcje, a w § 2, iż wynagrodzenie
sędziów określa, w drodze rozporządzenia, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, po
zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Sądownictwa (§ 2). Ustalenie wynagrodzeń sę-
dziowskich wymagało przeliczenia kwoty wyznaczonej kategorią przeciętnego wyna-
grodzenia w państwowej sferze budżetowej według wskaźników wielokrotności tej
kwoty odpowiedniej do rangi stanowiska sędziego sądów powszechnych. Powyższe
oznacza, że normy zawarte w art. 71 u.s.p. nie miały takiego waloru normatywnego,
który samoistnie mógłby kształtować wysokość zasadniczych wynagrodzeń sędziów
sądów powszechnych, skoro wymagały uwzględnienia kategorii prognozowanego
przeciętnego wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej, określanej w innych
przepisach, a także wskaźnika wielokrotności podstawy wyliczenia wynagrodzenia,
określanego w drodze rozporządzenia Prezydenta RP, wydawanego po zasięgnięciu
opinii Krajowej Rady Sądownictwa. Ten drugi element kształtowania wynagrodzeń
sędziowskich nie był objęty przedmiotem sporu.
Ustalenie prawidłowej wysokości zasadniczego wynagrodzenia sędziego sądu
powszechnego w sytuacji podniesionego przez Sąd drugiej instancji „braku wyraźnej
ustawowej klauzuli derogacyjnej albo zmieniającej” treść art. 71 § 1 u.s.p., który w
spornym okresie 1999 r. nie podlegał jakimkolwiek modyfikacjom, wymagało zbada-
nia mechanizmu wyznaczania prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia w pań-
stwowej sferze budżetowej, która stanowiła normatywną kwotę bazową dla wyli-
czenia płacy sędziego w 1999 r. Ustawodawca wprowadził kategorię „prognozowa-
nego przeciętnego wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej” do obowiązują-
cego systemu prawnego ustawą z dnia 23 grudnia 1994 r. o kształtowaniu środków
na wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie niektórych ustaw
(Dz.U. z 1995 r. Nr 34, poz. 163 ze zm.). Ustawa ta autonomicznie określa zasady i
tryb kształtowania środków i limitów na wynagrodzenia w państwowej sferze budże-
towej (art. 1), natomiast ustalanie wysokości prognozowanego przeciętnego wyna-
grodzenia następuje w ustawie budżetowej (art. 6 ust. 1 pkt 1). W ocenie Sądu dru-
giej instancji wątpliwości budziło odejście w 1999 r. od wyznaczenia jednej kategorii i
wysokości prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia dla całej państwowej sfery
budżetowej, które dokonane zostało „doraźnie na rok 1999” dla ściśle wyodrębnio-
nych grup pracowników tej sfery budżetowej, do której zaliczono sędziów, na pods-
tawie nowego brzmienia art. 3 ust. 3 ustawy z 23 grudnia 1994 r., wprowadzonego z
mocy art. 1 pkt 3 i art. 2 ustawy z dnia 10 grudnia 1998 r. o zmianie ustawy o kształ-
8
towaniu środków na wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej oraz o zmianie
niektórych ustaw (Dz.U. Nr 160, poz. 1059). Przepis ten stanowił wprost, że progno-
zowane przeciętne wynagrodzenie stanowiące podstawę do ustalenia w 1999 r. wy-
nagrodzeń dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, pracowników
służby cywilnej, sędziów i prokuratorów, sądowych kuratorów zawodowych, komorni-
ków sądowych i funkcjonariuszy, o których mowa w art. 2 ust. 1 pkt 2, wynosi
1.135,40 zł. Warto dodać, że w tej samej kwocie w 1999 r. została ustalona podsta-
wa do określenia środków i limitów na wynagrodzenia tych kategorii pracowników w
art. 26 ust. 3 ustawy budżetowej na rok 1999 z dnia 17 lutego 1999 r. (Dz.U. Nr 17,
poz. 154), zgodnie z odesłaniem zawartym w art. 6 ust. 1 ustawy z 23 grudnia 1994
r.
Przy ocenie twierdzeń Sądu drugiej instancji o braku „tożsamości normatyw-
nej” prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej,
o jakim mowa w art. 3 ust. 1 pkt 1 w związku z art. 4 i 6 ust. 1 pkt 1 ustawy z 23
grudnia 1994 r. i z art. 71 § 1 u.s.p. - z kategorią prognozowanego przeciętnego wy-
nagrodzenia w 1999 r., jaką wprowadziło na 1999 r. nowe brzmienie art. 3 ust. 3
ustawy, trzeba było ponadto mieć na uwadze inne zmiany wprowadzone ustawą
zmieniającą. Mianowicie w zawartym w art. 2 ustawy katalogu określeń ustawowych
ustawodawca wprowadził pojęcie pracowników cywilnych (pkt. 2a), które obejmowało
pracowników państwowej sfery budżetowej, jednakże z wyłączeniem sędziów i in-
nych osób, dla których ponadto art. 3 ust. 3 określił w konkretnej kwocie prognozo-
wane przeciętne wynagrodzenie w 1999 r. na 1.135,40 zł; a ponadto w art. 2 pkt 4
ustawy tylko prognozowane wynagrodzenie pracowników cywilnych w państwowej
sferze budżetowej nazwał „prognozowanym przeciętnym wynagrodzeniem”, chociaż
następnie nie przestrzegał tego wyrażenia ustawowego konsekwentnie, skoro już w
art. 3 ust. 1 pkt 1 „prognozowanym przeciętnym wynagrodzeniem” nazywa „progno-
zowane przeciętne wynagrodzenie w państwowej sferze budżetowej”, ustalone w
trybie określonym w art. 4 ustawy. Tego rodzaju konfuzje terminologiczne nie mogą
pomijać szczególnych regulacji zawartych w przepisach art. 3 ust. 3 ustawy i art. 26
ust. 3 ustawy budżetowej na 1999 r, które określiły prognozowane przeciętne wyna-
grodzenie na 1999 r. w sferze budżetowej w tej samej kwocie 1.135,40 zł dla osób
zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, pracowników służby cywilnej, sę-
dziów i prokuratorów, sądowych kuratorów zawodowych, komorników sądowych i
funkcjonariuszy. W szczególności w żaden sposób nie da się podzielić stanowiska
9
Sądu drugiej instancji, jakoby wyraźne kwotowe określenie prognozowanego prze-
ciętnego wynagrodzenia sędziów w 1999 r. zmieniało treść art. 71 § 1 u.s.p. w myśl
zasady lex posterior generalis non derogat legi proiri speciali dlatego, że ustawowe
uregulowania kwoty bazowej ustalania wynagrodzenia sędziów w tej samej kwocie w
art. 3 ust. 3 ustawy z 23 grudnia 1994 r. i w art. 26 ust. 3 ustawy budżetowej na 1999
r. nie miały charakteru norm ogólnych, skoro szczegółowo, tj. w ściśle określonej
kwocie ustaliły wysokość prognozowanego wynagrodzenia sędziów w 1999 r. Poza
tym przepis art. 71 § 1 u.s.p. nie jest normą szczególną, albowiem odsyła do odręb-
nych przepisów w zakresie ustalenia kwoty bazowej wyliczenia wynagrodzeń sę-
dziowskich, wskutek czego - na podstawie samych tylko dyspozycji zawartych w tym
przepisie - niemożliwe byłoby ustalenie wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów
powszechnych. Przepis ten dla jego zastosowania musiał być dopełniony odpowied-
nią szczegółową regulacją prawną, pozwalającą sprecyzować wysokość kwoty ba-
zowej wyliczenia wynagrodzeń sędziowskich w spornym okresie. Ponadto Sąd Okrę-
gowy dopatruje się możliwości wyliczenia wysokości zasadniczego wynagrodzenia
sędziów w 1999 r. w relacji do kwoty odpowiadającej prognozowanemu przeciętne-
mu wynagrodzeniu w państwowej sferze budżetowej, o jakim mowa w art. 3 ust. 1
pkt 1 i art. 4 ustawy z 23 grudnia 1994 r. Tymczasem według art. 3 ust. 1 pkt 1 tej
ustawy - podstawę do określenia środków i limitów na wynagrodzenia w danym roku
budżetowym stanowiło w państwowej sferze budżetowej, z zastrzeżeniem ust. 2,
„prognozowane przeciętne wynagrodzenie w państwowej sferze budżetowej”, usta-
lone w trybie określonym w art. 4, zwane dalej „prognozowanym przeciętnym wyna-
grodzeniem”. Zawarte w art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy zastrzeżenie nakazywało uwzględ-
nienie regulacji z ust. 2 tego przepisu, który zawierał wskazanie zmodyfikowanej
podstawy do określenia środków i limitów na wynagrodzenia w danym roku budże-
towym dla osób zajmujących kierownicze stanowiska państwowe, pracowników
służby cywilnej, sędziów i prokuratorów, sądowych kuratorów zawodowych, komorni-
ków sądowych i funkcjonariuszy, którą była już kategoria „prognozowanego prze-
ciętnego wynagrodzenia”, z kolejnym zastrzeżeniem art. 3 ust. 3, który określił je w
kwocie 1.135,40 zł. Skoro zatem zastosowanie regulacji zawartej w art. 3 ust. 1 pkt 1
ustawy z 23 grudnia 1994 r. zawierało konieczność uwzględnienia regulacji zawartej
w ust. 2, a ta z kolei nakazywała uwzględnić regulację określoną w ust. 3 tego prze-
pisu, to konsekwentnie art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy nie tylko przewidywał możliwość
zastosowania „prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia w państwowej sferze
10
budżetowej” do ustalenia wysokości wynagrodzeń sędziowskich w trybie art. 71 § 1
u.s.p., ale wskutek mechanizmu „podwójnego” odesłania do ust. 3 wskazał na okre-
śloną w nim kategorię „przeciętnego prognozowanego wynagrodzenia” w kwocie
1.135,40 zł, stanowiącą podstawę do ustalenia w 1999 r. między innymi wynagro-
dzeń sędziów.
Powyższe rozważania prowadziły do konkluzji, że prognozowane przeciętne
wynagrodzenie służące do określenia wynagrodzenia zasadniczego sędziów sądów
powszechnych w 1999 r. stanowiła kwota 1.135,40 zł (art. 71 § 1 u.s.p. w związku z
art. 3 ust. 3 i art. 6 ust. 1 ustawy z 23 grudnia 1994 r. oraz art. 26 ust. 3 ustawy bu-
dżetowej na rok 1999).
Na wypadek takiego sposobu rozstrzygnięcia pierwszego zagadnienia Sąd
Okręgowy postawił do rozważenia ponadto kwestię „rzeczywistego znaczenia normy
art. 27 ustawy budżetowej na 1999 r.”. W ocenie tego Sądu regulacja zawarta w art.
27 pkt 2 (powinno być art. 27 pkt 1 ustawy budżetowej na rok 1999), stanowiąca, iż
zgodnie z ustawą z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecz-
nych (Dz.U. Nr 137, poz. 88 i Nr 162, poz. 1118 i poz. 1126) kwoty i limity na wyna-
grodzenia, określone w ustawie budżetowej zostaną przeliczone w związku z włą-
czeniem do wynagrodzenia części składki na ubezpieczenie społeczne, dotyczy
wszystkich wskaźników wskazanych w ustawie budżetowej, niezależnie od tego do
jakiej grupy pracowników się odnosiła. W konsekwencji także określona w art. 26 ust.
3 ustawy budżetowej kwota 1135,40 zł, stanowiąca podstawę określenia środków i
limitów na wynagrodzenia sędziów w 1999 r., powinna być przeliczona stosownie do
treści art. 110 „ustawy z 13 grudnia 1998 r.” (powinno być ustawy z 13 października
1998 r.), skoro sędziowie nie zostali wyłączeni z podmiotowego kręgu ubezpieczo-
nych pracowników w rozumieniu art. 16 ust. 1 tej ustawy, pomimo że w okresie
służby od ich wynagrodzeń nie odprowadza się składek na ubezpieczenie społeczne.
Tak przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie do-
tyczyło w istocie rzeczy możliwości tzw. ubruttowienia wynagrodzeń sędziowskich w
1999 r. W związku z wprowadzeniem w 1999 r. nowego systemu ubezpieczeń spo-
łecznych ustawodawca ustanowił powszechny i przymusowy obowiązek płatników
składek podwyższenia ubezpieczonym, o których mowa w art. 16 ust. 1 ustawy z 13
października 1998 r., przychodu należnego im - po przeliczeniu - na dzień 1 stycznia
1999 r., w taki sposób, aby po potrąceniu składek na ubezpieczenia emerytalne i
rentowe oraz na ubezpieczenie chorobowe nie był on niższy niż przed przeliczeniem.
11
Wykonanie tej operacji w stosunku do osób określonych w art. 16 ust. 1 pkt 1 tej
ustawy, tj. do pracowników, przybrało postać obowiązkowej i powszechnej podwyżki
wynagrodzenia za pracę należnego im w dniu 1 stycznia 1999 r., w taki sposób, aby
został utrzymany jego dotychczasowy poziom (wysokość wynagrodzenia) po odli-
czeniu należnych składek na ubezpieczenia społeczne, których obowiązek opłacania
spoczywa od dnia 1 stycznia 1999 r. także na pracownikach, stosownie do wprowa-
dzonych od tej daty nowych zasad finansowania ubezpieczeń społecznych. W celu
niedopuszczenia do realnego obniżenia poziomu wynagrodzeń pracowniczych
ustawodawca wprowadził mechanizm ubruttowienia wynagrodzeń za pracę o war-
tość składek, które powinni opłacać pracownicy.
Przepisy ustawy z 13 października 1998 r. nie wyłączyły wprost sędziów z
obowiązkowego ubezpieczenia emerytalnego i rentowego oraz chorobowego, które
obejmują wszystkich pracowników, z wyłączeniem prokuratorów (art. 6 ust. 1 pkt 1),
co mogłoby sugerować wniosek, że składki na te rodzaje ubezpieczeń społecznych
sędziów, którzy nie zostali wyraźnie wyłączni z kręgu pracowników podlegających
obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, finansują w zakresie ubezpieczeń
emerytalnego i rentowego - na podstawie art. 16 ust. 1 pkt 1 tej ustawy - z własnych
środków, w równych częściach, ubezpieczeni (pracownicy) i płatnicy składek (praco-
dawcy), natomiast składki na obowiązkowe ubezpieczenia chorobowe - zgodnie z
art. 16 ust. 2 tej ustawy - finansują w całości sami ubezpieczeni pracownicy. Jednak-
że przy ocenie podlegania sędziów obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym nie
można pominąć szczególnej regulacji z art. 781
§ 1 u.s.p., który stanowi, że od wyna-
grodzenia sędziów nie odprowadza się składek na ubezpieczenie społeczne, po-
cząwszy od wejścia w życie tej normy prawnej z dniem 1 stycznia 1998 r. Jedynie w
razie utraty statusu prawnego sędziego w przypadkach, o których mowa w art. art.
781
§ 2 i 784
§ 1 u.s.p, od wynagrodzenia wypłaconego sędziemu w okresie służby,
od którego nie odprowadzono składki na ubezpieczenie społeczne, przekazuje się
składkę do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, przewidzianą za ten okres w przepi-
sach o ubezpieczeniu społecznym, z uwzględnieniem jej waloryzacji wskaźnikiem
wzrostu płac (art. 784
u.s.p.). Zwolnienie wynagrodzeń sędziów z obowiązku odpro-
wadzania składek na ubezpieczenie społeczne spowodowało, że w służbowych sto-
sunkach pracy sędziów nie było w dniu 1 stycznia 1999 r. płatników składek, którzy
byli na podstawie art. 110 ustawy z 13 października 1998 r. adresatami obowiązku
przeliczenia wynagrodzeń należnych sędziom w dniu 1 stycznia 1999 r. w taki spo-
12
sób, aby po potrąceniu składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe oraz na
ubezpieczenie chorobowe nie było ono niższe niż przed przeliczeniem, a do wyna-
grodzeń sędziów nie znajdował zastosowania mechanizm ubruttowienia przychodów
stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne określony w
tym przepisie już z uwagi na nieodprowadzanie składek na te ubezpieczenia od 1
stycznia 1998 r. Konsekwentnie z tych samych przyczyn nie znajdował do wynagro-
dzeń sędziów zastosowania taki sam mechanizm przewidziany w art. 27 pkt 1
ustawy budżetowej na 1999 r., który ponadto nie miał samoistnego waloru norma-
tywnego, skoro bezpośrednio odsyłał do ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych w zakresie przeliczenia kwot i limitów na wyna-
grodzenia, określonych w ustawie budżetowej, jakie podlegały takiemu przeliczeniu
w związku z włączeniem do wynagrodzeń części składki na ubezpieczenie społecz-
ne. Warto tu powtórzyć, że istota mechanizmu zastosowania tzw. ubruttowienia przy-
chodów stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, po-
legała na takim ich przeliczeniu, aby po potrąceniu obciążających ubezpieczonych
składek na ubezpieczenia społeczne, ich przychód nie był niższy niż przed przelicze-
niem. Zastosowanie tego mechanizmu miało przeciwdziałać spadkowi wartości przy-
chodów ubezpieczonych w związku z obciążeniem ich obowiązkiem zapłaty części
składki na ubezpieczenia społeczne, a zatem nie mogło być postrzegane jako uza-
sadnienie dla wzrostu realnej wartości takich przychodów, jak wynagrodzenia sę-
dziów, od których począwszy od 1 stycznia 1998 r. nie odprowadza się składek na
ubezpieczenie społeczne. Powyższe prowadziło do wniosku, że przysługujące w dniu
1 stycznia 1999 r. zasadnicze wynagrodzenia sędziów, od których począwszy od 1
stycznia 1998 r. nie odprowadza się składek na ubezpieczenie społeczne (art. 781
§
1 u.s.p.), nie podlegały przeliczeniu (ubruttowieniu) na podstawie art. 27 ust. 1
ustawy budżetowej na rok 1999 w związku z art. 110 ustawy z dnia 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.
========================================