Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 26 września 2000 r.
I PKN 56/00
Regulamin określający zasady postępowania w sprawach dotyczących
pracowników objętych zamiarem zwolnienia z pracy, wydany przez pracodawcę
na podstawie art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych za-
sadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczą-
cych zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz.
19 ze zm.) jest źródłem prawa pracy w rozumieniu art. 9 § 1 KP.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Katarzyna
Gonera (sprawozdawca), Józef Iwulski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 26 września 2000 r. sprawy z po-
wództwa Jana C. przeciwko Wytwórni Aparatury Wtryskowej „PZL-M.” Spółka z o.o.
w M. o uznanie wypowiedzenia umowy o pracę za bezskuteczne, na skutek kasacji
powoda Jana C. od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Rzeszowie z dnia 28 października 1999 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok w części dotyczącej powoda Jana C. i w tym
zakresie przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu-Sądowi Pracy i Ubezpieczeń Spo-
łecznych w Rzeszowie do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach pos-
tępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Mielcu wyrokiem z 30 czerwca 1999 r. [...] oddalił
powództwo Jana C. o przywrócenie do pracy w pozwanej Wytwórni Aparatury Wtry-
skowej „PZL-M.” Spółce z o.o. w M.
Sąd Rejonowy ustalił, że powód był zatrudniony w przedsiębiorstwie pańs-
twowym WSK M., a ostatnio - po przekształceniach własnościowych - w pozwanej
Spółce, do 1 września 1998 r. na stanowisku ślusarza narzędziowego, a po tej dacie
na stanowisku portiera dozorcy. W związku ze zmianami organizacyjnymi u pozwa-
2
nego pracodawcy i likwidacją trzech etatów dozorców portierów powód został wyty-
powany do zwolnienia ze względu na likwidację jego stanowiska pracy. W dniu 1
września 1989 r. Zarząd Spółki podjął uchwałę o wszczęciu przygotowań do zwolnie-
nia 120 pracowników z przyczyn ekonomicznych dotyczących zakładu pracy. Zwol-
nieniami mieli być objęci przede wszystkim pracownicy spełniający warunek nabycia
prawa do zasiłku przedemerytalnego lub świadczeń przedemerytalnych. Ponieważ
nie doszło do zawarcia porozumienia pomiędzy pracodawcą i związkami zawodowy-
mi w sprawie regulaminu zwolnień grupowych, Zarząd Spółki wydał w dniu 4 listopa-
da 1998 r. „Regulamin określający zasady postępowania w sprawach dotyczących
pracowników objętych zamiarem zwolnienia z pracy z przyczyn dotyczących zakładu
pracy” (zwany dalej regulaminem). W dniu 5 listopada 1998 r. Zarząd Spółki zwrócił
się do organizacji związkowych działających u pozwanego pracodawcy z informacją
o zamiarze wypowiedzenia – z przyczyn dotyczących zakładu pracy – umów o pracę
pracownikom objętym ochroną związkową, w tym również powodowi. Powód jest
członkiem NSZZ „Solidarność”. W wyniku sprzeciwu zakładowej organizacji związ-
kowej co do zamiaru wypowiedzenia umowy o pracę powodowi, pozwana konsulto-
wała ten zamiar z Zarządem Regionu R. NSZZ "’Solidarność", uzyskując sprzeciw
również ze strony organizacji ponadzakładowej. Mimo tego sprzeciwu, w dniu 27 lis-
topada 1998 r. pozwana wręczyła powodowi wypowiedzenie umowy o pracę z przy-
czyn dotyczących zakładu pracy. Oddalając powództwo Sąd Rejonowy stwierdził, że
strona pozwana prawidłowo przeprowadziła postępowanie w przedmiocie zwolnień
grupowych, wypełniając wszelkie wymagania przewidziane w ustawie z dnia 28
grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków
pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U.
z 1990 r., Nr 4, poz. 19 ze zm.). Dokonując indywidualnych wypowiedzeń umów o
pracę, pozwana prawidłowo przeprowadziła wymagane konsultacje związkowe sto-
sownie do art. 38 KP. Regulamin zwolnień uchwalony przez Zarząd Spółki 4 listopa-
da 1998 r. wskazywał kryteria doboru pracowników do zwolnienia. Postanowienia
tego regulaminu nie zostały przez pracodawcę naruszone. Nie miało również miejsca
naruszenie art. 32 ustawy o związkach zawodowych w stosunku do powoda, ponie-
waż jako przewodniczący organizacji wydziałowej w zakładzie nie podlegał ochronie
przed zwolnieniem wynikającej z tego przepisu. Wypowiedzenie powodowi umowy o
pracę było uzasadnione, ponieważ nastąpiła likwidacja etatów dozorców portierów w
związku z zamiarem strony pozwanej powierzenia zadania ochrony mienia wyspecja-
3
lizowanej firmie ochroniarskiej z zewnątrz, a zatem zaistniały konkretne przyczyny
redukcji etatów. Wybór pracowników do zwolnienia należał do pracodawcy. Powód
został wytypowany do zwolnienia w oparciu o racjonalne, mieszczące się w grani-
cach potrzeb zakładu pracy, przesłanki.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Rzeszowie wyrokiem
z 14 października 1999 r. [...] oddalił apelację powoda.
Sąd Okręgowy podzielił ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego co do praw-
dziwości przyczyn wypowiedzenia, ustalonych kryteriów zwolnień oraz prawidłowości
przeprowadzenia konsultacji związkowych poprzedzających zwolnienie powoda. Po-
dzielił również ocenę materialnoprawną Sądu pierwszej instancji co do tego, że po-
wód jako przewodniczący organizacji wydziałowej nie podlegał ochronie przed zwol-
nieniem przewidzianej w ustawie o związkach zawodowych. Kryteria określone przez
stronę pozwaną przy typowaniu pracowników do zwolnienia nie budzą zastrzeżeń,
zostały ponadto prawidłowo przeanalizowane przez Sąd Rejonowy.
Wyrok Sądu Okręgowego zaskarżył powód, zarzucając „rażące naruszenie
przepisów postępowania, poprzez pominięcie dowodów mających decydujące zna-
czenie dla rozstrzygnięcia sprawy”. W uzasadnieniu kasacji skarżący podniósł, że
Sąd Okręgowy pominął dowód w postaci Regulaminu określającego kryteria doboru
pracowników do zwolnień grupowych. Zgodnie z art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 28 grud-
nia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków
pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U.
z 1990 r., Nr 4, poz. 19 ze zm.) w pozwanej Spółce opracowano „Regulamin okre-
ślający zasady postępowania w sprawach dotyczących pracowników objętych zamia-
rem zwolnienia z pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy”, stanowiący załącznik
do zarządzenia Zarządu Spółki z 4 listopada 1998 r. Zgodnie z treścią art. 8 punkt 3
tego regulaminu ochronie przed zwolnieniami podlegają między innymi przewodni-
czący organizacji związkowych na szczeblu wydziału. Powód jest od 23 stycznia
1998 r. przewodniczącym organizacji wydziałowej (Komisji Wydziałowej) NSZZ „Soli-
darność” działającego u pozwanego pracodawcy, o czym Zarząd Spółki był powia-
domiony pismem z dnia 5 lutego 1998 r. Mimo to powodowi wypowiedziano umowę o
pracę, chociaż art. 8 punkt 3 regulaminu chronił go przed wypowiedzeniem.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
4
Zawarty w petitum kasacji zarzut „rażącego naruszenia przepisów postępowa-
nia, poprzez pominięcie dowodów mających decydujące znaczenie dla rozstrzygnię-
cia sprawy” jest pozbawiony znaczenia prawnego, ponieważ nie odpowiada wyma-
ganiom prawidłowo skonstruowanej podstawy kasacyjnej. W orzecznictwie Sądu
Najwyższego przyjmuje się, że prawidłowe określenie podstawy kasacyjnej polega
na wskazaniu, jakie konkretnie przepisy prawa materialnego lub procesowego zo-
stały naruszone (por. orzeczenie SN z dnia 6 grudnia 1996 r., II UKN 24/96,
OSNAPiUS 1997 nr 14, poz. 255), nie jest zatem wystarczające ogólnikowe powoła-
nie się na to, że doszło do „naruszenia przepisów postępowania”, nawet jeżeli to na-
ruszenie zdaniem skarżącego było „rażące”. Skarga kasacyjna wniesiona w imieniu
powoda nie wskazuje jakiegokolwiek - choćby jednego - przepisu prawa procesowe-
go – ani w petitum, ani w uzasadnieniu, a to oznacza, że podstawa kasacyjna okre-
ślona w art. 3931
pkt 2 KPC nie może być w ogóle brana pod rozwagę przez Sąd
Najwyższy, który działając jako sąd kasacyjny nie jest uprawniony do samodzielnego
dokonywania konkretyzacji zarzutów lub ryzykowania domysłów, jakiego przepisu
dotyczy podstawa kasacji (por. orzeczenie SN z dnia 5 grudnia 1996 r., I PKN 33/96,
OSNAPiUS 1997 nr 14, poz. 250).
Uzasadniony jest natomiast zarzut naruszenia prawa materialnego w postaci
art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywa-
nia z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o
zmianie niektórych ustaw oraz art. 8 punkt 3 regulaminu określającego zasady po-
stępowania w sprawach dotyczących pracowników objętych zamiarem zwolnienia z
pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy. Zarzut naruszenia wskazanych przepi-
sów został zawarty, co prawda w uzasadnieniu kasacji, a nie w jej petitum, tym nie-
mniej może i powinien być wzięty pod rozwagę przez sąd kasacyjny, albowiem prze-
pisy Kodeksu postępowania cywilnego regulujące wymagania formalne kasacji (art.
3933
KPC) nie określają, w jakim miejscu pisma procesowego obejmującego skargę
kasacyjną powinny być przytoczone podstawy kasacji zawierające zarzuty narusze-
nia konkretnie wskazanych przepisów prawa. Zarzut naruszenia wskazanego w ka-
sacji postanowienia regulaminu powinien być potraktowany jako zarzut naruszenia
prawa materialnego, skoro akt ten został wydany przez pracodawcę na podstawie
art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r., a zatem mieści się w katalogu źródeł
prawa pracy wskazanych w art. 9 § 1 KP jako akt mający oparcie w ustawie. Wydany
przez pracodawcę (uchwalony przez zarząd spółki prawa handlowego będącej pra-
5
codawcą) w oparciu o art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. regulamin okre-
ślający zasady postępowania w sprawach dotyczących pracowników objętych zamia-
rem zwolnienia z pracy ma charakter normatywny stanowiąc źródło prawa pracy w
rozumieniu art. 9 § 1 KP.
Naruszenie przytoczonych przepisów prawa materialnego polegało na tym, że
Sąd Okręgowy pominął ich treść przy rozstrzyganiu sprawy, a więc nie zastosował
ich, choć powinien był to uczynić. Powód twierdził, że podlega ochronie przed zwol-
nieniem grupowym nie jako członek zarządu lub komisji rewizyjnej zakładowej orga-
nizacji związkowej, lecz jako przewodniczący wydziałowej organizacji związkowej. Z
tak określonej podstawy faktycznej uzasadniającej żądanie wynikało, że powoda
chroni przed zwolnieniem nie art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych, lecz
art. 8 pkt 3 regulaminu. W tym aspekcie sprawa nie została zbadana, co czyni kasa-
cję zasadną. Sąd Okręgowy ustalił bowiem, że powód jest przewodniczącym organi-
zacji wydziałowej, ale nie zastosował w stosunku do niego art. 8 punkt 3 regulaminu.
Prawidłowa była ocena Sądu Okręgowego, że jako przewodniczący organizacji wy-
działowej, a nie członek organów organizacji zakładowej, powód nie podlega ochro-
nie zagwarantowanej działaczom związkowym w ustawie o związkach zawodowych
(w szczególności w art. 32 tej ustawy). Przewidziana w art. 8 punkt 3 regulaminu
ochrona działaczy związkowych szczebla wydziałowego nie oznacza rozszerzenia
ochrony przewidzianej w art. 32 ustawy o związkach zawodowych na inne osoby niż
wymienione w tym przepisie, powinna być jednak wzięta pod rozwagę przy ocenie,
czy w sposób uzasadniony powód został wytypowany do zwolnienia spośród pra-
cowników zatrudnionych na stanowiskach dozorców portierów w związku z likwidacją
tych stanowisk (albo ogólniej: do zwolnienia z przyczyn organizacyjnych i ekono-
micznych dotyczących zakładu pracy). Treść art. 8 punkt 3 regulaminu ma zatem
istotne znaczenie dla oceny zasadności (w rozumieniu art. 45 § 1 KP) wypowiedze-
nia powodowi umowy o pracę, albowiem w ramach badania, czy wypowiedzenie
umowy o pracę było uzasadnione, mieszczą się również kryteria typowania (wyboru)
określonego pracownika do zwolnienia. Chodzi więc o ocenę, czy pracodawca pra-
widłowo zastosował wobec powoda przyjęte przez siebie (w wydanym regulaminie)
kryteria doboru pracowników do zwolnienia.
Konieczne jest zatem wyjaśnienie, jaką funkcję pełnił powód w chwili złożenia
mu przez pracodawcę oświadczenia o wypowiedzeniu umowy o pracę, w szczegól-
ności, czy był jeszcze w tym czasie przewodniczącym organizacji związkowej na
6
szczeblu wydziału. Ochrona przewidziana w art. 8 punkt 3 regulaminu trwa bowiem
tylko tak długo, jak długo pracownik pełni określoną w tym przepisie funkcję związ-
kową, brak jest bowiem jakichkolwiek podstaw do odpowiedniego stosowania w od-
niesieniu do tej ochrony regulacji przewidzianej w art. 32 ust. 1 ustawy o związkach
zawodowych, zgodnie z którą zakaz rozwiązania stosunku pracy z pracownikiem
pełniącym funkcję w organach zakładowej organizacji związkowej trwa jeszcze przez
rok po wygaśnięciu mandatu. Po ustaleniu, jaką funkcję związkową pełnił powód i w
jakim czasie, należy ocenić, czy powód w ogóle podlega ochronie przed zwolnieniem
wynikającej z art. 8 punkt 3 regulaminu. Ocena ta nie jest możliwa na obecnym eta-
pie postępowania nie tylko z tej przyczyny, że wymagałaby ona odpowiednich usta-
leń faktycznych, do których czynienia Sąd Najwyższy nie jest uprawniony, ale także z
tego względu, że status związkowy powoda nie jest jasny. Treść dokumentu z 5
lutego 1998 r. nie jest jednoznaczna, w szczególności nie jest oczywiste, czy powód
został wybrany przewodniczącym komisji wydziałowej, czy komisji działowej, a także,
czy i jaka jest różnica między tymi komisjami. Nie wiadomo zatem, czy powód
kiedykolwiek spełniał warunki z art. 8 punkt 3 regulaminu. Zanim Sąd Okręgowy przy
ponownym rozpoznaniu sprawy oceni żądanie powoda w aspekcie przepisów regu-
laminu, powinien najpierw dokonać wykładni mających zastosowanie w rozpoznawa-
nej sprawie jego postanowień. Sąd Okręgowy ustalił jedynie, że regulamin został wy-
dany, nie badał natomiast możliwości jego zastosowania w stosunku do powoda ani
nie dokonywał wykładni treści jego poszczególnych postanowień.
Ze względów wyżej przedstawionych Sąd Najwyższy uwzględnił kasację i
orzekł jak w sentencji na mocy art. 39313
§ 1 KPC.
========================================