Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 6 listopada 2001 r.
I PKN 676/00
Wykonywania prawa w stosunkach pracy podlega ocenie sądu pracy w
aspekcie zasad współżycia społecznego, co nie narusza art. 32 ust. 1 i 2 Kon-
stytucji RP.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza (sprawozdawca), Sędziowie
SN: Jadwiga Skibińska-Adamowicz, Katarzyna Gonera.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 6 listopada 2001 r. sprawy z powódz-
twa Grzegorza B. przeciwko Zakładowi Budynków Miejskich Sp. z o.o. w B. o uzna-
nie wypowiedzenia za bezskuteczne, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku
Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach
z dnia 25 maja 2000 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 19 listopada 1999 r. Sąd Rejonowy w Bytomiu przywrócił
powoda Grzegorza B. do pracy w pozwanym Zakładzie Budynków Miejskich w B. na
dotychczasowych warunkach pracy i płacy.
Sąd Rejonowy ustalił, że powód był zatrudniony u pozwanego od 1992 r. na
stanowisku samodzielnego specjalisty ds. programowania. Z dniem 1 lipca 1999 r.
rozwiązano z nim umowę o pracę za trzymiesięcznym wypowiedzeniem, w związku
ze zmianami organizacyjnymi polegającymi na likwidacji stanowiska pracy, które
zajmował.
Przyczyną zwolnienia powoda była tylko likwidacja stanowiska pracy. Prace
związane z programowaniem wykonują obecnie inne firmy. Jedna osoba jest zatrud-
niona na podstawie umowy zlecenia jako informatyk ds. sieci komputerowych. W
1999 r., od stycznia zatrudnienie u pozwanego zmalało z różnych przyczyn o 40
osób na ogólną liczbę zatrudnionych 579 osób. Powód ma wyższe wykształcenie
2
(mgr matematyki), ukończył cztery kursy komputerowe, a nabyte w trakcie siedmio-
letniej pracy u pozwanego doświadczenie jest wystarczające do dalszej pracy w ZBM
na innym stanowisku, zajmowanym dotychczas przez pracowników o średnim wy-
kształceniu.
Powód ma dobrą opinię jako pracownik nie stwarzający żadnych problemów.
Sąd uznał również, iż należy brać pod uwagę sytuację rodzinną powoda. Zwolnienie
go z pracy pozostawia jego czteroosobową rodzinę bez środków do życia. Żona po-
woda z zawodu jest nauczycielem i jej pozycja w szkole jest bardzo niepewna w
związku z reformą oświaty. Powód ma dwoje dzieci w wieku szkolnym, sam zaś w
wieku 39 lat ma małe szansę na zdobycie pracy. Dotychczasowe wysiłki poczynione
w kierunku zdobycia pracy zakończyły się niepowodzeniem. Mając powyższe na
uwadze Sąd stwierdził, że roszczenie powoda o przywrócenie do pracy jest uzasad-
nione.
Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany.
Sąd Okręgowy uznał, iż apelacja nie zasługuje na uwzględnienie. Podzielił
stanowisko Sądu pierwszej instancji, iż w przypadku konieczności zmniejszenia za-
trudnienia u pracodawcy, nie ma on obowiązku zaproponowania pracownikowi inne-
go stanowiska pracy (poza pracownikami szczególnie chronionymi), niemniej z tej
zasady nie można też wyprowadzić wniosku, iż w przypadku istnienia przesłanek
wymienionych w art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r., wypowiedzenie
umowy o pracę jest zawsze uzasadnione i nie może być zakwestionowane. Taka
decyzja pracodawcy podlega ocenie z uwzględnieniem zasad współżycia społeczne-
go (art. 8 KP). Fakt, że indywidualna decyzja pracodawcy podjęta jest w trybie i na
podstawie ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. nie wyklucza badania, czy decyzja pra-
codawcy o wypowiedzeniu umowy o pracę konkretnemu pracownikowi nie stanowi
nadużycia prawa. W myśl bowiem art. 8 KP nie można czynić ze swego prawa
użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego
prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie nie jest uważane za
wykonanie prawa i nie korzysta z ochrony.
Sąd Okręgowy powołał się na to, że Sąd Najwyższy w swoich orzeczeniach
stanął na stanowisku, iż indywidualne wypowiedzenie umowy o pracę na podstawie
ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. podlega ocenie sądu pracy w zakresie zasadności
wypowiedzenia (art. 45 § 1 KP) oraz ewentualnego nadużycia prawa (art. 8 KP) -
wskazał na wyrok z dnia 16 maja 1997 r., I PKN 161/97 (OSNAPiUS 1998 r. nr 8,
3
poz. 237). W orzecznictwie Sądu Najwyższego zwrócono uwagę, iż sformułowana w
art. 8 KP klauzula zasad współżycia społecznego wyznacza granice, w ramach któ-
rych dopuszczalne jest korzystanie z praw podmiotowych w stosunkach pracy. Jak-
kolwiek więc określonemu podmiotowi formalnie przysługuje jakieś prawo w stosun-
kach pracy, to jednak w konkretnej sytuacji faktycznej może się okazać, że nie ist-
nieje ono w sensie materialnym, bowiem w danym wypadku jego realizacja ozna-
czałaby naruszenie zasad współżycia społecznego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia
17 września 1997 r., I PKN 273/97 OSNAPiUS z 1998 r. nr 13, poz. 394). Zasadność
wypowiedzenia powinna być rozważana nie tylko z uwzględnieniem potrzeb praco-
dawcy (art. 45 KP), ale również z poszanowaniem interesów pracownika sumiennie i
starannie wykonującego obowiązki pracownicze, za którego ochroną przemawiają w
konkretnych okolicznościach sprawy zasady współżycia społecznego, kwalifikujące
wypowiedzenie definitywne jako nadużycie prawa przez pracodawcę (wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 28 października 1998 r., I PKN 398/98, OSNAPiUS 1999 r. nr
23, poz. 751.)
Sąd Okręgowy przyjął, iż w niniejszej sprawie Sąd Rejonowy miał podstawy
do uznania wypowiedzenia umowy o pracę za sprzeczne z zasadami współżycia
społecznego. Sąd wskazał na wiek powoda, jego długoletni staż pracy i stosunki
rodzinne jako na okoliczności dające podstawy do uwzględnienia powództwa w
oparciu o przepis art. 8 KP. Pozwany rozwiązał stosunek pracy z nienagannym i
dyspozycyjnym pracownikiem, legitymującym się wyższym wykształceniem i licznymi
kursami kwalifikacyjnymi.
Kasację od wyroków: Sądu Rejonowego w Bytomiu z dnia 30 listopada 1999 r.
oraz Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 25 maja 2000 r. złożył pozwany, zarzu-
cając naruszenie prawa materialnego - art. 45 § 1 KP poprzez nieuwzględnienie oko-
liczności podniesionych przez pozwanego w jego apelacji z dnia 28 lutego 2000 r.:
nie uwzględniono słusznych interesów zakładu pracy i jednostronne uwzględniono
potrzeby powoda. Wskazując na powyższy zarzut, wniósł o uchylenie w całości za-
skarżonych wyroków: Sądu Rejonowego w Bytomiu z dnia 13 listopada 1999 r. oraz
Sądu Okręgowego z dnia 25 maja 2000 r.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
4
Kasacja jest środkiem zaskarżenia orzeczeń sądów drugiej instancji. Od wyro-
ku sądu pierwszej instancji służy apelacja; ta droga zaskarżenia została już przez
pozwanego wykorzystana. Sformułowanie określające zakres zaskarżenia należy
uznać zatem za lapsus i przyjąć, że kasacja została wniesiona od wyroku Sądu
Okręgowego w Katowicach z dnia 25 maja 2000 r. Sąd Najwyższy rozpoznaje
sprawę w granicach kasacji (art. 39311
KPC), biorąc z urzędu pod rozwagę jedynie
nieważność postępowania (której nie stwierdził w rozpoznawanej sprawie). Granice
kasacji wyznaczają jej podstawy, którymi są zarzuty naruszenia wskazanych w niej
przepisów prawa. Jedyną podstawą kasacji pozwanego był zarzut naruszenia art. 45
KP. Zarzut ten jest oczywiście nieuzasadniony. Sąd nie stwierdził niezasadności wy-
powiedzenia dokonanego powodowi, wskutek niedostatecznego rozważenia intere-
sów obu stron stosunku pracy. Uwzględnienie powództwa nastąpiło wobec stwier-
dzenia nadużycia prawa przez pracodawcę, polegającego na wypowiedzeniu umowy
o pracę dobrze wykształconemu, ambitnemu pracownikowi nienagannie wykonują-
cemu swoje obowiązki, którego sytuacja osobista i rodzinna jest szczególnie trudna.
Sąd odwołał się do klauzuli zasad współżycia społecznego z art. 8 KP. Prawidłowość
rozumienia tej klauzuli, a także subsumcji ustalonego stanu faktycznego, nie mogła
być przedmiotem kontroli w postępowaniu kasacyjnym, ponieważ kasacja nie zawie-
ra zarzutu naruszenia art. 8 KP. Przepis ten wymieniony został wprawdzie w jej uza-
sadnieniu, ale w relacji z uzasadnienia zaskarżonego wyroku, a bez sformułowania
zarzutu niewłaściwej interpretacji lub zastosowania tego przepisu ze wskazaniem na
czym zarzucany błąd miałby polegać. W uzasadnieniu kasacji pojawił się też zarzut
naruszenia art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji RP. Nie jest to zarzut zasadny. Przepisy te
stanowią o zasadzie równości wobec prawa i zakazie dyskryminacji. Nie podaje się w
kasacji, czego dotyczyłoby naruszenie tych zasad. Zaskarżone orzeczenie nie inge-
ruje w tę konstytucyjnie zagwarantowaną wolność. Wykonywanie prawa w stosun-
kach pracy podlega ocenie sądów w aspekcie zasad współżycia społecznego. Spra-
wowanie tej kontroli (co jest oczywiste) nie narusza postanowień art. 32 ust. 1 i 2
Konstytucji.
Kasacja jako pozbawiona usprawiedliwionych podstaw podlegała oddaleniu
(art. 39312
KPC).
========================================