Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 9 listopada 2001 r.
III RN 1/01
1. Brak przepisów przejściowych w ustawie z dnia 24 lipca 1998 r. o
zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów administracji
publicznej - w związku z reformą ustrojową państwa (Dz.U. Nr 106, poz. 668 ze
zm.) zmieniającej warunki uzyskania obywatelstwa polskiego nie wyłącza za-
stosowania art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie pols-
kim (Dz.U. Nr 10, poz. 49 ze zm.), w brzmieniu sprzed tej zmiany, do cudzoziem-
ki, która pod jego rządem dokonała czynności, które wówczas wystarczały dla
naturalizacji.
2. Przepis art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie
polskim (Dz.U. Nr 10, poz. 49 ze zm.) w brzmieniu nadanym ustawą z dnia 24
lipca 1998 r. o zmianie niektórych ustaw określających kompetencje organów
administracji publicznej - w związku z reformą ustrojową państwa (Dz.U. Nr
106, poz. 668 ze zm.) nie jest sprzeczny z art. 3 Konwencji o obywatelstwie ko-
biet zamężnych, otwartej do podpisu w Nowym Yorku dnia 20 lutego 1957 r.
(Dz.U. z 1959 r. Nr 56, poz. 334).
Przewodniczący SSN Andrzej Wasilewski, Sędziowie SN: Jerzy Kwaśniewski
(sprawozdawca), Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 9 listopada 2001 r.
sprawy ze skargi Tetiany S. na decyzję Wojewody P. z dnia 20 kwietnia 1999 r. [...] w
przedmiocie przyjęcia oświadczenia w sprawie obywatelstwa, na skutek rewizji nad-
zwyczajnej Ministra Sprawiedliwości [...] od wyroku Naczelnego Sądu Administra-
cyjnego-Ośrodka Zamiejscowego w Gdańsku z dnia 23 maja 2000 r. [...]
o d d a l i ł rewizję nadzwyczajną.
U z a s a d n i e n i e
Zaskarżonym rewizją nadzwyczajną Ministra Sprawiedliwości wyrokiem z dnia
2
23 maja 2000 r. Naczelny Sąd Administracyjny-Ośrodek Zamiejscowy w Gdańsku po
rozpoznaniu skargi Tetiany S. uchylił decyzję Wojewody P. z dnia 20 kwietnia 1999 r.
oraz wydaną w pierwszej instancji decyzję Prezydenta miasta S. z dnia 1 marca
1999 r. o odmowie przyjęcia oświadczenia Tetiany S. o nabyciu obywatelstwa pol-
skiego.
Naczelny Sąd Administracyjny nie kwestionował poprawności ustalenia faktów
w postępowaniu administracyjnym; przedstawiają się one jak następuje.
Tetiana G. będąc obywatelką Ukrainy w dniu 4 października 1997 r. zawarła
związek małżeński z Pawłem S. obywatelem polskim, przyjmując jego nazwisko.
Następnie w dniu 4 grudnia 1997 r., to jest z zachowaniem trzymiesięcznego terminu
określonego w art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim
(Dz.U. Nr 10, poz. 49), złożyła w ówczesnym Urzędzie Wojewódzkim w S. w wyma-
ganej formie oświadczenie wyrażające wolę nabycia obywatelstwa polskiego. Na
znajdującym się w aktach postępowania administracyjnego piśmie zawierającym
oświadczenie Tetiany S. znajduje się adnotacja urzędowa o przyjęciu oświadczenia
pod warunkiem dostarczenia przez zainteresowaną zrzeczenia się obywatelstwa
Ukrainy. W dniu 17 lutego 1999 r. Tetiana S. złożyła w Urzędzie Miejskim w S. kse-
rokopię zaświadczenia właściwego organu Ukrainy z dnia 26 listopada 1998 r.,
stwierdzającego, że ustało – na skutek zrzeczenia się przez Tetianę S. - jej obywa-
telstwo Ukrainy.
Ze względu na złożenie powyższego dokumentu pod rządem zmienionego art.
10 ust. 1 powołanej wyżej ustawy o obywatelstwie polskim, Prezydent miasta S. de-
cyzją z dnia 1 marca 1999 r. odmówił przyjęcia oświadczenia Tetiany S. Przepis ten
bowiem, znowelizowany ustawą z dnia 24 lipca 1998 r. (Dz.U. Nr 106, poz. 668),
określał dodatkowe, w porównaniu z przepisem poprzednio obowiązującym, warunki
uzyskania obywatelstwa polskiego, których Tetiana S. nie spełniła. Mianowicie cho-
dziło o to, że nie przedstawiła ona zezwolenia na osiedlenie się na terytorium RP i
nie upłynął jeszcze wówczas 3 letni okres pozostawania w związku małżeńskim z
osobą posiadającą obywatelstwo polskie. Taką ocenę prawną podtrzymał Wojewoda
P. w decyzji zaskarżonej do Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Rozpoznając sprawę w zakresie jej kontrowersyjnego problemu - która z wer-
sji art. 10 ust. 1 ustawy o obywatelstwie polskim powinna stanowić podstawę decyzji
- Naczelny Sąd Administracyjny zajął następujące stanowisko. Art. 10 ust. 1 ustawy z
dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim, w brzmieniu nadanym ustawą z dnia
3
24 lipca 1998 r. o zmianie niektórych ustaw, pozostaje w sprzeczności z art. 3 Kon-
wencji o obywatelstwie kobiet zamężnych otwartej do podpisu w Nowym Jorku, do
której Polska przystąpiła w 1959 r. (Dz.U. z 1959 r. Nr 56 , poz. 334 i 335). Z tego
powodu przepis ten, zgodnie z art. 91 ust. 2 w związku z art. 241 ust. 1 i art. 89 ust. 1
pkt 2 Konstytucji, nie może mieć zastosowania w sprawie o przyjęcie oświadczenia w
przedmiocie nabycia obywatelstwa polskiego, złożonego przez cudzoziemkę, która
zawarła związek z obywatelem polskim, w szczególności wówczas, gdy oświadcze-
nie cudzoziemki złożone zostało pod rządem art. 10 ust. 1 ustawy o obywatelstwie, w
jego pierwotnym brzmieniu, a więc wówczas, kiedy przepis ten pozostawał w zgod-
ności z art. 3 powołanej Konwencji.
Minister Sprawiedliwości w rewizji nadzwyczajnej zarzucił rażące naruszenie
art. 22 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 11 maja 1995 r. o Naczelnym Sądzie
Administracyjnym (Dz.U. Nr 74, poz. 368 ze zm.) oraz art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 15
lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim (Dz.U. Nr 10, poz. 49 ze zm.) i na podstawie
art. 57 ust. 2 ustawy o Naczelnym Sądzie Administracyjnym, wniósł o uchylenie zas-
karżonego wyroku i oddalenie skargi. Według Ministra Sprawiedliwości przepis art.
10 ust. 1 ustawy o obywatelstwie polskim w brzmieniu wynikającym z art. 19 ustawy
z dnia 24 lipca 1998 r., spełnia kryteria uproszczonej procedury naturalizacyjnej, o
których jest mowa w Konwencji powołanej w zaskarżonym wyroku i zasadnie stano-
wił podstawę odmowy przyjęcia oświadczenia Tetiany S. Ponadto, zdaniem Ministra
Sprawiedliwości, Tetiana S. nie spełnia także warunków wymaganych w stanie praw-
nym obowiązującym do dnia 1 stycznia 1999 r., dlatego, że nie zamieszkiwała w Pol-
sce.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Naczelny Sąd Administracyjny nie uzasadnił swego kategorycznego stanowis-
ka, iż art. 10 ust. 1 ustawy o obywatelstwie polskim w brzmieniu nadanym ustawą
nowelizującą z dnia 24 lipca 1998 r. (jest sprzeczny z art. 3 Konwencji o obywatel-
stwie kobiet zamężnych. Zgodzić się trzeba z Ministrem Sprawiedliwości, iż arbitralna
ocena zaskarżonego wyroku pozostaje w sprzeczności z treścią obu porównywanych
regulacji prawnych. Przede wszystkim istotne jest to, że art. 3 Konwencji nie określa
normatywnych przesłanek uzyskiwania obywatelstwa, gdyż adresatem tego przepisu
są „Umawiające się Państwa”. Państwa te zgodziły się na to, że uzyskiwanie
4
obywatelstwa małżonków będzie następowało „w drodze specjalnie uproszczonej
procedury naturalizacyjnej”. Jeżeli zaś chodzi o regulację ustawową określającą
warunki takiej naturalizacji, to zmieniona wersja art. 10 ust. 1 ustawy o obywatelstwie
polskim jest z pewnością bardziej restryktywna od przepisu poprzednio obo-
wiązującego. Przed nowelizacją wystarczało ażeby cudzoziemka, która zawarła
związek małżeński z obywatelem polskim, złożyła w ciągu trzech miesięcy od dnia
zawarcia małżeństwa odpowiednie oświadczenie przed właściwym organem. Po-
nadto, przyjęcie oświadczenia mogło być uzależnione od złożenia dowodu utraty lub
zwolnienia z obywatelstwa obcego. W rozpatrywanym wypadku ten ostatni warunek
był obligatoryjny ze względu na obowiązującą między Polską a Ukrainą Konwencję w
sprawie zapobiegania powstawania przypadków podwójnego obywatelstwa (Dz.U. z
1966 r. Nr 4, poz. 19). Po nowelizacji art. 10 ustawy o obywatelstwie polskim dla na-
bycia obywatelstwa w omawianej procedurze naturalizacyjnej wymagane jest ażeby
cudzoziemiec korzystał z zezwolenia na osiedlenie się na terytorium Rzeczypospoli-
tej Polskiej i pozostawał co najmniej 3 lata w związku małżeńskim z osobą posiada-
jącą obywatelstwo polskie. Pomimo zmiany warunków naturalizacji przekonywająca
jest argumentacja Ministra Sprawiedliwości, iż nadal jest to „specjalnie uproszczona
procedura naturalizacyjna”. Cudzoziemka pozostająca w związku małżeńskim z
obywatelem polskim uzyskuje bowiem – także pod rządem aktualnego przepisu –
możliwość uproszczonego i względnie szybkiego nabycia obywatelstwa polskiego w
porównaniu ze sposobami nabycia obywatelstwa polskiego poza tą procedurą (por.
zwłaszcza art. 8 ust. 1 i art. 9 ust. 1 ustawy o obywatelstwie polskim, według których
wymagane jest zamieszkiwanie przez cudzoziemca na podstawie zezwolenia na
osiedlenie się, co najmniej pięć lat).
Stwierdzając, w związku z powyższym, że zaskarżony rewizją nadzwyczajną
Ministra Sprawiedliwości wyrok NSA został błędnie uzasadniony należało jednakże
rozważyć, czy pomimo to nie odpowiada prawu zasadnicze stanowisko tego wyroku,
iż w stanie faktycznym rozpoznawanej sprawy zastosowanie powinien mieć art. 10
ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim w jego brzmieniu
przed wymienioną wyżej jego nowelizacją.
Według niekwestionowanej w rewizji nadzwyczajnej podstawy faktycznej zas-
karżonego wyroku Tetiana S., jeszcze przed 1 stycznia 1999 r., to jest przed dniem
wejścia w życie ustawy z dnia 24 lipca 1998 r., która wprowadziła (przez zmianę art.
10 ustawy o obywatelstwie polskim) nowe warunki uzyskania obywatelstwa polskiego
5
- spełniła wymagania obowiązującej wówczas procedury naturalizacyjnej. Mianowicie
w ciągu trzech miesięcy od zawarcia małżeństwa złożyła odpowiednie oświadczenie
przed właściwym organem (art. 10 ust. 1) oraz uzyskała zwolnienie z obywatelstwa
obcego (art. 10 ust. 2).
Zwolnienie Tetiany S. z obywatelstwa Ukrainy nastąpiło w dniu 18 listopada
1998 r. w następstwie zrzeczenia się obywatelstwa Ukrainy. Były to zdarzenia, któ-
rych zaistnienie miało wówczas decydujące znaczenie dla nabycia przez Tetianę S.
obywatelstwa polskiego. Taki status prawny Tetiany S. został ukształtowany w toku
procedury naturalizacyjnej przez wyraźne – w adnotacji urzędowej właściwego orga-
nu z dnia 4 grudnia 1997 r. – określenie, że oświadczenie Tetiany S. zostanie przy-
jęte i w konsekwencji zostanie ona obywatelką Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli do-
starczy zrzeczenie się obywatelstwa Ukrainy. Ta adnotacja urzędowa (por. art. 72
KPA) wyrażała ustalenie właściwego organu, że Tetiana S. spełniła ustawowe wa-
runki do przyjęcia jej oświadczenia za wyjątkiem zrzeczenia się obywatelstwa Ukra-
iny i że dokonanie tego zrzeczenia usunie już ostatnią przeszkodę. Rozważając te
okoliczności faktyczne należy stwierdzić, że wynikające z podstawy ustawowej wa-
runki wydania przez właściwy organ decyzji o przyjęciu oświadczenia, o którym
mowa w art. 10 ust. 1 ustawy o obywatelstwie polskim, zostały, po pierwsze, zreali-
zowane pod rządem tego przepisu, a po drugie, skonkretyzowane w toku postępo-
wania administracyjnego. Uznając zatem, że status prawny Tetiany S. został
ukształtowany w stopniu zobowiązującym właściwy organ do wydania decyzji o
przyjęciu oświadczenia Tetiany S. po zrealizowaniu postawionego jej warunku – nie
ma przekonującego uzasadnienia stanowisko Ministra Sprawiedliwości, iż należało
odmówić przyjęcia oświadczenia Tetiany S., tylko dlatego, że już po spełnieniu się
wszystkich warunków zmienił się stan prawny i doszły dalsze wymagania. W kon-
kretnych okolicznościach faktycznych sprawy, podkreślając, że status prawny Tetia-
ny S. został we wszystkich istotnych aspektach procedury naturalizacyjnej ukształto-
wany pod rządem art. 10 ust. 1 i 2 ustawy o obywatelstwie polskim (przed noweliza-
cją), nie jest przekonujący argument rewizji nadzwyczajnej, iż zastosowanie nowego
prawa stanowi konsekwencję braku tak zwanego przepisu przejściowego w ustawie
nowelizacyjnej (ustawie z dnia 24 lipca 1998 r.). Tetiana S. zrzekła się obywatelstwa
Ukrainy opierając się na zapewnieniu właściwego organu, że w następstwie tego
aktu, stosownie do obowiązującego prawa, uzyska przyjęcie jej oświadczenia natura-
lizacyjnego. W tej sytuacji, pozbawienie Tetiany S. skutków prawnych dokonanego
6
przez nią zrzeczenia się obywatelstwa Ukrainy na podstawie przepisów później wy-
danych byłoby nieuzasadnionym naruszeniem statusu prawnego już uzyskanego.
Proponowane zatem w rewizji nadzwyczajnej zastosowanie prawa nowego pozosta-
wałoby w sprzeczności z konstytucyjną zasadą, że Rzeczpospolita Polska jest de-
mokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości
społecznej (art. 2 Konstytucji RP).
Mając natomiast na uwadze ustalony stan faktyczny sprawy oraz określone w
rewizji nadzwyczajnej jej podstawy, nie podlegały rozpoznaniu przed Sądem Najwyż-
szym nowe twierdzenia faktyczne, wyrażone w uzasadnieniu rewizji nadzwyczajnej,
jakoby Tetiana S. nie zamieszkiwała w Polsce. Pomijając kontrowersyjność tego
twierdzenia opierającego się na założeniu jakoby zamieszkiwanie stanowiło nie tylko
określony stan faktyczny, ale wymagało także uprawnienia wynikającego z karty sta-
łego pobytu, Sąd Najwyższy związany był ustaleniami faktycznymi stanowiącymi
podstawę zaskarżonego wyroku. Kwestia ta nie podlega rozważeniu w ramach pod-
stawy rewizji nadzwyczajnej dotyczącej zastosowania art. 10 ust. 1 ustawy o obywa-
telstwie polskim. Minister Sprawiedliwości, jak się zresztą wydaje dostrzegał nieod-
powiedniość tego argumentu do podstaw rewizji nadzwyczajnej, skoro powołał go nie
w kontekście art. 10 ust. 1, ale art. 17 ust. 2 pkt 1 ustawy o obywatelstwie polskim.
Pomijając rozważenie tej kwestii (por. art. 39311
KPC), należy jedynie zauważyć, że
powołany ostatnio przepis nie dotyczy warunków uzyskiwania obywatelstwa pol-
skiego w procedurze naturalizacyjnej, lecz określa jakie organy są właściwe w spra-
wach między innymi z art. 10 ustawy, przy czym chodzi o podział kompetencji po-
między określonym organem krajowym, a polskim urzędem konsularnym ze względu
na to, czy osoba zainteresowana mieszka w Polsce czy za granicą.
Z powyższych przyczyn, uznając że zaskarżony wyrok pomimo częściowej
zasadności zarzutów rewizji nadzwyczajnej odpowiada prawu, Sąd Najwyższy orzekł
stosownie do art. 39312
KPC.
========================================