Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 21 listopada 2001 r.
II UKN 632/00
Z dniem 1 stycznia 1997 r. utraciło moc obowiązującą rozporządzenie
Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z dnia 5 sierpnia 1983 r. w sprawie
składu komisji lekarskich do spraw inwalidztwa i zatrudnienia, trybu postępo-
wania, trybu kierowania na badania przez te komisje oraz szczegółowych zasad
ustalania inwalidztwa (Dz.U. Nr 47, poz. 214 ze zm.), co oznacza, że od tego
dnia przy ocenie niezdolności do pracy dla celów rentowych bierze się pod
uwagę również możliwość dalszego wykonywania pracy zarobkowej przez
osobę dotkniętą szczególnym naruszeniem sprawności organizmu (§ 25 tego
rozporządzenia).
Przewodniczący SSN Beata Gudowska, Sędziowie SN: Roman Kuczyński,
Maria Tyszel (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 21 listopada 2001 r. sprawy z wniosku
Grzegorza P. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Oddziałowi w Ł. o dal-
sze prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, na skutek kasacji wnioskodawcy
od wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 7 czerwca 2000 r. [...]
o d d a l i ł kasację.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z
dnia 14 stycznia 2000 r. [...] po rozpoznaniu odwołania Grzegorza P. od decyzji Za-
kładu Ubezpieczeń Społecznych-Oddziału w Ł. z dnia 15 grudnia 1999 r. wstrzymu-
jącej mu dalszą wypłatę pobieranej renty wobec uznania go - w wyniku kontrolnego
badania lekarskiego - za zdolnego do pracy, zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał
odwołującemu się, na stałe, prawo do renty z tytułu częściowej niezdolności do pracy
od dnia jej wstrzymania. Sąd ten, po przeprowadzeniu postępowania dowodowego
ustalił, że wnioskodawca (urodzony 12 lutego 1972 r.) praktycznie jednooczny od
2
1999 r. jest nadal niezdolny do wykonywania wyuczonego zawodu montera urządzeń
telekomunikacyjnych. Zdaniem Sądu, skoro stan zdrowia wnioskodawcy nie uległ
zmianie w porównaniu ze stanem stwierdzonym w 1997 r., uzasadniającym zalicze-
nie go do trzeciej grupy inwalidów i przyznanie renty inwalidzkiej, to w świetle art. 78
ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich ro-
dzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) brak było podstaw do wstrzymania wypłaty tej
renty.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi, po uzupełnie-
niu postępowania dowodowego, wyrokiem z dnia 7 czerwca 2000 r. [...] zmienił wy-
rok Sądu pierwszej instancji zaskarżony apelacją organu rentowego i oddalił odwoła-
nie. W uzasadnieniu swego orzeczenia Sąd wywiódł, że: „zgodnie z nowym brzmie-
niem obowiązującego od dnia 1 września 1997 r. przepisu art. 23 ustawy z dnia 14
grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz.U. Nr 40,
poz. 267 ze zm.) - niezdolną do pracy w rozumieniu ustawy jest osoba, która całko-
wicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia
sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifiko-
waniu (ust. 1). Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do
wykonywania jakiejkolwiek pracy (ust. 2). Częściowo niezdolną do pracy jest osoba,
która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiada-
nych kwalifikacji (ust. 3). Całokształt okoliczności sprawy, a przede wszystkim usta-
lenia poczynione w postępowaniu apelacyjnym wskazują na to, Grzegorz P. nie
spełnia w rzeczywistości wyżej wymienionych warunków do uznania go za chociażby
niezdolnego do pracy. Chociaż nie jest on zdolny do pracy w wyuczonym zawodzie
mechanika maszyn rolniczych (praca ta wymaga bowiem obuocznego widzenia), to
należy zauważyć, iż odwołujący nigdy nie wykonywał tej pracy. Ubezpieczony może
natomiast wykonywać dotychczasowe zatrudnienia montera, polegające na kopaniu
rowów pod kable telefoniczne. Jest on także zdolny do kontynuowania podjętej pracy
chałupniczej, tj. klejenia tekturowych opakowań. Fakt ten potwierdziły obydwie biegłe
sądowe okulistki, a wcześniej Lekarz Orzecznik ZUS. W tej sytuacji nie można zgo-
dzić się, iż wnioskodawca nabył prawo do dalszej wypłaty z tytułu częściowej nie-
zdolności do pracy, która została mu wstrzymana z dniem 1 stycznia 1999 r. z mocy
art. 78, cytowanej ustawy o z.e.p. Jako osoba, która nie jest chociażby częściowo
niezdolna do pracy w rozumieniu obecnie obowiązujących przepisów, nie spełnia on
warunków z art. 32 w/w ustawy do nabycia renty.”
3
Wyrokowi Sądu Apelacyjnego zaskarżonemu kasacją pełnomocnik wniosko-
dawcy zarzucił: „rażące naruszenie prawa materialnego, mianowicie - art. 23 ust. 3
ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich ro-
dzin (Dz.U. Nr 40, poz. 267 ze zm.) poprzez przyjęcie, iż wnioskodawca nie spełnia
warunków określonych w wyżej wymienionym przepisie do uznania go za częściowo
niezdolnego do pracy i w konsekwencji nie spełnia warunków do otrzymywania renty
w wyniku nieprawidłowej wykładni wyżej wymienionego przepisu; art. 78 ust. 1
ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich ro-
dzin poprzez przyjęcie, iż zachodzą warunki do wstrzymania dalszej wypłaty renty
wnioskodawcy w sytuacji, gdy nie było przesłanek do wstrzymania uprawnień do
renty” i wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku oraz oddalenie apelacji organu rento-
wego.
Rozpoznając sprawę Sąd Najwyższy wziął pod uwagę, co następuje:
Kasacja jest środkiem zaskarżenia o charakterze ściśle prawnym o ograniczo-
nym zakresie podmiotowym, przedmiotowym i czasowym a - stosownie do art. 39311
KPC - w postępowaniu kasacyjnym, Sąd Najwyższy jest związany granicami kasacji
wyznaczonymi jej podstawami, skonkretyzowanymi w zarzutach i ich uzasadnieniem
oraz wnioskami.
Przede wszystkim podkreślenia wymaga niedbałość z jaką kasacja została
sporządzona bowiem jej autor powołał się na „rażące naruszenie prawa materialne-
go”, mimo że nie jest to podstawa kasacyjna wskazana w art. 3931
KPC, „rażące na-
ruszenie prawa” mogło stanowić podstawę uzasadniającą wniesienie rewizji nadzwy-
czajnej; przepisy odnoszące się do tego środka zaskarżenia zostały skreślone już
ustawą z dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego... (Dz.U.
Nr 43, poz. 189). Mimo tego Sąd Najwyższy rozpoznał sprawę, ponieważ w dalszej
części kasacji został sformułowany zarzut „nieprawidłowej” wykładni art. 23 ust. 3
ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich ro-
dzin. Przepis ten stanowi, że częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w
znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwa-
lifikacji. Cała konstrukcja uzasadnienia tego zarzutu opiera się na tezie, że skoro
wnioskodawca jest niezdolny do wykonywania wyuczonego (na poziomie zasadni-
czej szkoły zawodowej) zawodu mechanika maszyn rolniczych, w którym nigdy nie
4
pracował, to jest osobą częściowo niezdolną do pracy w rozumieniu tego przepisu.
Teza ta jest błędna ponieważ całkowicie pomija przepisy szczegółowo określające
zasady orzekania o niezdolności do pracy. Zgodnie z art. 24 ust. 1 pkt 2 ustawy o
z.e.p. przy ocenie stopnia i trwałości niezdolności do pracy uwzględnia się: „możli-
wość wykonywania dotychczasowej pracy biorąc pod uwagę jej rodzaj i charakter,
poziom wykształcenia, wiek i predyspozycje psychofizyczne”. Stosownie do § 5 roz-
porządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8 sierpnia 1997 r. w sprawie
orzekania o niezdolności do pracy dla celów rentowych (Dz.U. Nr 99, poz. 612), które
weszło w życie 1 września 1997 r., przy ocenie niezdolności do pracy zarobkowej
bierze się pod rozwagę łącznie wszystkie wymienione w nim kryteria, w tym nie tylko
wskazane w art. 24 ustawy o z.e.p. , lecz również stopień przystosowania do ubyt-
ków anatomicznych, kalectwa, skutków choroby oraz obok posiadanych kwalifikacji -
także wykonywane czynności i warunki pracy oraz możność dalszego wykonywania
pracy zarobkowej. Skoro więc wnioskodawca nigdy nie pracował w wyuczonym za-
wodzie, to jego niezdolność do pracy zarobkowej należało oceniać przy uwzględnie-
niu pracy wykonywanej, czyli pracy polegającej na kopaniu rowów pod kable telefo-
niczne oraz pracy chałupniczej - klejenia opakowań tekturowych.
Podkreślić należy, że skarżący pominął okoliczność, iż wnioskodawca uzyskał
prawo do renty inwalidzkiej w kwietniu 1997 r. Stosownie do § 25 obowiązującego
wówczas rozporządzenia Ministra Pracy, Płac i Spraw Socjalnych z dnia 5 sierpnia
1983 r. w sprawie (...) szczegółowych zasad ustalania inwalidztwa (Dz.U. Nr 47, poz.
214), istniejące u wnioskodawcy szczególne naruszenie sprawności organizmu, ja-
kim jest „praktyczna” ślepota jednego oka, uzasadniało zaliczenie go do trzeciej
grupy inwalidów mimo zachowania zdolności do wykonywania zatrudnienia. Przepis
ten utracił moc wobec wejścia w życie powołanego wyżej rozporządzenia Rady Mini-
strów z 8 sierpnia 1997 r., w którym brak jest przepisu o analogicznej treści. Oznacza
to, że od dnia 1 września 1997 r. przy ocenie niezdolności do pracy dla celów rento-
wych, także osób, u których występuje szczególne naruszenie sprawności organi-
zmu, bierze się pod uwagę również możliwość dalszego wykonywania pracy zarob-
kowej. Uregulowanie zawarte w § 5 rozporządzenia z dnia 8 sierpnia 1997 r. wpro-
wadziło jedną z najbardziej istotnych zmian stanu prawnego w zakresie świadczeń
rentowych. W świetle tego przepisu oraz art. 23 i 24 ustawy o z.e.p. w ich brzmieniu
obowiązującym od 1 września 1997 r. stanowisko Sądu Apelacyjnego było prawidło-
5
we, a kasacyjny zarzut naruszenia zaskarżonym wyrokiem art. 23 ust. 3 tej ustawy
jest nieusprawiedliwiony.
Bezzasadny jest także zarzut naruszenia zaskarżonym wyrokiem art. 78 ust. 1
ustawy o z.e.p. Wprawdzie autor kasacji nie sprecyzował, na czym to naruszenie
polega, jednakże uzasadnienie kasacji wskazuje, że jest to zarzut jego niewłaściwe-
go zastosowania. Według kasacji, skoro wnioskodawca w 1997 r. uzyskał prawo do
renty inwalidzkiej, to jej wstrzymanie może nastąpić tylko w razie stwierdzenia - w
wyniku badania lekarskiego - poprawy w stanie jego zdrowia. Również ten pogląd
jest błędny. Przepis ust. 1 art. 78 stanowi, że prawo do świadczeń uzależnionych od
niezdolności do pracy ulega zmianie, jeżeli w wyniku badania lekarskiego przepro-
wadzonego na wniosek lub z urzędu ustalono zmianę stopnia niezdolności do pracy,
brak tej niezdolności lub jej ponowne powstanie. W jego zakresie przedmiotowym
mieszczą się więc trzy sytuacje, a mianowicie: 1) zmiana stopnia niezdolności do
pracy, 2) ustalenie braku niezdolności do pracy, 3) ponowne powstanie takiej nie-
zdolności. Zgodnie z zasadami interpunkcji zdania rozdzielone przecinkiem, zesta-
wione bezspójnikowo oraz zdania połączone spójnikiem „lub” są zdaniami współ-
rzędnymi, co oznacza, że słowo „zmiana” odnosi się tylko do ustalania stopnia nie-
zdolności do pracy. Tak więc wykładnia gramatyczna zdania stanowiącego ten prze-
pis nie uzasadnia wniosku, że warunkiem ustalenia braku niezdolności do pracy jest
zmiana w stanie zdrowia. Przypomnieć należy, że pogląd o uzależnieniu ustalenia
braku (uprzednio stwierdzonego) inwalidztwa od zmiany w stanie biologicznym renci-
sty ukształtował się w wyniku orzecznictwa byłego Trybunału Ubezpieczeń Społecz-
nych (por. wyrok z dnia 12 czerwca 1969 r., I TR 650/69) oraz praktyki sądów ubez-
pieczeń społecznych w stanie prawnym, według którego o inwalidztwie decydowały
zarówno stan biologiczny, jak i kryteria ekonomiczne (potencjalna zdolność do wyko-
nywania zatrudnienia i wysokość zarobków). Zagadnienie, czy i na ile - wobec
zmiany stanu prawnego z dniem 1 września 1997 r. - pogląd ten zachował aktual-
ność, wykracza poza ramy kasacyjnego rozpoznania niniejszej sprawy, wobec braku
stosownego uzasadnienia odnoszącego się do zarzutu naruszenia art. 78 ust. 1
ustawy o z.e.p.
Zgodnie z art. 39315
KPC, Sąd Najwyższy rozpoznając kasację, której pod-
stawę stanowią zarzuty naruszenia prawa materialnego jest związany stanem fak-
tycznym stanowiącym podstawę wydania zaskarżonego wyroku. Skoro zatem pod-
stawą faktyczną w rozpoznawanej sprawie było ustalenie, że wnioskodawca jest
6
zdolny do wykonywania dotychczasowej pracy, to zastosowanie przez Sąd Apelacyj-
ny art. 78 ust. 1 ustawy o z.e.p. było prawidłowe.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy, nie znajdując usprawiedliwienia
wskazanych podstaw kasacyjnych, na podstawie art. 39312
KPC orzekł jak w senten-
cji.
========================================