Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 12 grudnia 2001 r.
I PKN 182/01
Nie stanowi naruszenia zasady równości praw pracowników (art. 112
KP)
ani zakazu dyskryminacji w stosunkach pracy (art. 113
KP) wyłączenie osób
zatrudnionych na stanowiskach kierowniczych z kręgu uprawnionych do do-
datkowego odszkodowania z tytułu rozwiązania umowy o pracę, wynikającego
z pakietu zabezpieczenia praw socjalno-bytowych, pracowniczych i związko-
wych.
Przewodniczący SSN Roman Kuczyński (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Jadwiga Skibińska-Adamowicz, Barbara Wagner.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 12 grudnia 2001 r.
sprawy z powództwa Zdzisława S. przeciwko Domy Towarowe „C.” SA w W. o zapła-
tę, na skutek kasacji powoda od wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 30
listopada 2000 r. [...]
o d d a l i ł kasację,
zasądził od powoda na rzecz strony pozwanej kwotę 1.687 zł (jeden tysiąc
sześćset osiemdziesiąt siedem) tytułem kosztów zastępstwa procesowego w postę-
powaniu kasacyjnym.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 27 czerwca 2000 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Poznaniu uwzględnił w całości żądanie powoda Zdzisława S. i zasą-
dził od Domów Towarowych „C.” SA w W. na jego rzecz kwotę 92.962,41 zł tytułem
odszkodowania w związku z rozwiązaniem umowy o pracę z naruszeniem postano-
wień „Pakietu zabezpieczenia praw socjalno-bytowych, pracowniczych i związko-
wych pracowników zatrudnionych w Domach Towarowych „C.” SA w W.” zawartego
w „Porozumieniu w sprawie Gwarancji Socjalnych, Pracowniczych i Związkowych -
Umowa Towarzysząca do umowy kupna sprzedaży akcji Domów Towarowych „C.”
2
SA w W. - pomiędzy działającymi w Domach Towarowych „C.” organizacjami związ-
ków zawodowych a konsorcjum inwestorów. W Pakiecie zagwarantowano utrzyma-
nie stanu zatrudnienia na poziomie z dnia nabycia akcji przez Konsorcjum przez 42
miesiące od daty nabycia akcji spółki DT „C.”, wymaganie bezwzględnej zgody
związków zawodowych na wypowiedzenie umowy o pracę członkowi związków za-
wodowych (z daty 31 marca 1997 r.) oraz - w razie nieprzestrzegania tych gwarancji
- dodatkowe odszkodowanie.
Jednocześnie w § 2 ust. 2 pkt b Pakiet zawierał wykaz pracowników, którym
nie przysługują odszkodowania z tytułu gwarancji zatrudnienia, wśród których wy-
mienione zostało między innymi stanowisko dyrektora oddziału. Sąd pierwszej in-
stancji doszedł jednak do przekonania, że tego rodzaju postanowienie jest sprzeczne
z przepisem art. 112
KP, dyskryminuje bowiem pracowników zajmujących stanowiska
kierownicze, co pozwala na zachowanie przez powoda prawa do dodatkowego odsz-
kodowania w żądanej wysokości.
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu wyrokiem
z dnia 30 listopada 2000 r. w uwzględnieniu apelacji pozwanego zmienił powyższy
wyrok w ten sposób, że powództwo oddalił. Sąd drugiej instancji uznał, że skoro w
świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego Porozumienie w sprawie Gwarancji Socjal-
nych, Pracowniczych i Związkowych może być uznane za źródło prawa pracy w ro-
zumieniu art. 9 § 1 KP i ustawodawca wymaga tylko, aby jego postanowienia nie
mogły być mniej korzystne dla pracowników niż przepisy prawa pracy, to porozumie-
nie takie, wprowadzając dodatkowe świadczenia (poza wynikającymi z Kodeksu
pracy) w razie rozwiązania stosunku pracy, mogło wyłączyć niektóre kategorie pra-
cowników z tego dodatkowego przywileju. Tym samym, zdaniem Sądu drugiej in-
stancji, wyłączenie z prawa do dodatkowego odszkodowania w razie rozwiązania
stosunku pracy z pracownikiem - członkiem związku zawodowego, bez zgody tego
związku, osoby zajmującej stanowisko dyrektora oddziału, nie naruszyło zasady rów-
ności i zakazu dyskryminacji wymienionych w przepisach art. 112
i 113
KP.
Kasacja powoda od powyższego wyroku zarzuca naruszenie przepisów prawa
materialnego - art. 112
i 113
KP, przez przyjęcie, że wyłączenie w wewnątrzzakłado-
wym akcie normatywnym pracowników na określonych stanowiskach kierowniczych z
prawa do dodatkowego odszkodowania za rozwiązanie stosunku pracy sprzecznie z
postanowieniami tego aktu, nie narusza zasady równego traktowania pracowników i
nie narusza zakazu dyskryminacji. W uzupełnieniu uzasadnienia podstaw kasacyj-
3
nych podniósł między innymi, że ze względu na swoje kompetencje powód nie był
sytuowany wśród gremium osób zarządzających przedsiębiorstwem, a co najwyżej
na szczeblu równym średniej kadrze kierowniczej w warszawskiej centrali Spółki,
której to grupy kierowników nie wyłączono spod gwarancji zawartych w Porozumie-
niu.
Sąd Najwyższy rozważył, co następuje:
Kasacja jest nieuzasadniona i podlega oddaleniu. Nie jest ona oparta na za-
rzucie naruszenia przepisów postępowania, co oznacza, że Sąd Najwyższy rozpo-
znając kasację w jej granicach związany być ustalonym w sprawie stanem faktycz-
nym i nie mógł uwzględnić argumentów przytoczonych w rozwinięciu uzasadnienia
podstaw kasacyjnych, zawartego w piśmie procesowym z dnia 9 grudnia 2001 r. Ar-
gumenty te mogłyby się bowiem ograniczać tylko do zarzuconego w kasacji narusze-
nia prawa materialnego, a nie do niewyjaśnienia intencji sygnatariuszy „Porozumie-
nia w sprawie Gwarancji Socjalnych”, która to kwestia dotyczy ustaleń faktycznych, a
więc przepisów postępowania. Sąd drugiej instancji oparł swoje rozstrzygnięcie na
treści § 2 ust. 2 Porozumienia wymieniającego kategorie pracowników, którym nie
przysługuje dodatkowe odszkodowanie w związku z rozwiązaniem z nimi umów o
pracę z naruszeniem ustanowionych reguł, w tym zatrudnionym na stanowisku „dy-
rektora oddziału”, jakie zajmował powód. Zarzutu kasacji, iż rozstrzygnięcie to naru-
sza przepis art. 112
KP, nie można podzielić. Przepis ten w ścisłym rozumieniu wyra-
ża zasadę równych praw wszystkich pracowników z tytułu jednakowego wypełniania
takich samych obowiązków (por. Kodeks pracy - Komentarz pod redakcją T. Zieliń-
skiego, Warszawa 2001, s. 170). Przepis ten dopuszcza zatem różnicowanie pra-
cowników, którzy bądź to pełnią inne obowiązki, bądź takie same, ale niejednakowo.
Także nawet jednakowe wypełnianie takich samych obowiązków nie jest tożsame z
równym prawem do awansu na wyższe stanowiska, które to prawo jest uzależnione
od stażu pracy oraz kwalifikacji i jako takie zostało uznane za „prawo każdej osoby”
w art. 7 lit. c Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kultural-
nych z dnia 19 grudnia 1996 r., ratyfikowanego przez Rzeczpospolitą Polską (Dz.U. z
1977 r. Nr 38, poz. 169). Taka wykładnia art. 112
KP zgodna jest też z orzecznictwem
Trybunału Konstytucyjnego (por. orzeczenie z dnia 12 grudnia 1994 r., K 3/94, OTK
1995 r., s. 142). Tym samym dopuszczalne jest zróżnicowanie (dyferencjacja) sytua-
4
cji prawnej pracowników ze względu na określone okoliczności wynikające z ich cech
osobistych i różnic w wykonywaniu pracy (por. orzeczenie Trybunału Konstytucyjne-
go z dnia 12 października 1993 r., K 4/93, OTK 1994, s. 317-318). Nie ulega kwestii,
że praca dyrektora oddziału, ze względu na kwalifikacje zawodowe i doświadczenie
potwierdzone odpowiednimi dokumentami i praktyką, nie jest pracą o jednakowej
wartości w porównaniu z innymi pracownikami niezajmującymi takich stanowisk i nie
wynikają z niej jednakowe obowiązki. Zgodzić się więc należy ze stanowiskiem, że
przepis art. 112
KP nie wyklucza dyferencjacji praw i obowiązków pracowniczych, a
nawet wręcz ją zakłada (J.Iwulskiego i W.Sanetry, Kodeksu pracy, Komentarz, War-
szawa 1999, s. 51). Zasada równości praw w stosunkach pracy oznacza, że ich
zróżnicowanie nie może być dokonywane na podstawie pewnych negatywnie oce-
nionych kryteriów, z których główne zostały wymienione w tym przepisie, inne nato-
miast kryteria, jak np. rodzaj pracy, kwalifikacje, ilość i jakość świadczonej pracy („re-
guła korzystania z równych praw z tytułu wypełniania takich samych obowiązków”)
uznane muszą być za usprawiedliwione i uzasadnione. Tym samym uznać należy, że
postanowienie Porozumienia wyłączające z uprawnienia do dodatkowego odszko-
dowania w razie rozwiązania stosunku pracy z pracownikiem z naruszeniem za-
mieszczonych w Porozumieniu reguł osoby zatrudnionej między innymi na stanowi-
sku dyrektora oddziału, nie narusza przepisu art. 112
KP.
Nie jest także trafny zarzut naruszenia art. 113
KP. Wyraża on zasadę niedy-
skryminacji, która nie jest tożsamą z zasadą równego traktowania pracowników z
tytułu wypełnienia takich samych obowiązków. Dyskryminacją zatem w świetle art.
113
KP jest nierówne traktowanie pracowników ze względu na wymienione w tym
przepisie cechyi, takie jak płeć, wiek, niepełnosprawność, rasa, narodowość, przeko-
nania, zwłaszcza polityczne lub religijne oraz przynależność związkowa. Ta zasada
jest więc rozumiana jako zakaz gorszego traktowania pewnych grup lub osób z po-
wodów uważanych za dyskryminujące, gdy zaś nierówność nie jest podyktowana
tymi względami, mamy do czynienia z naruszeniem zasady równości praw pracowni-
ków pełniących jednakowo takie same obowiązki (art. 112
KP), a nie z dyskryminacją
w rozumieniu art. 113
KP. Na tle stosowania tego ostatniego przepisu Sąd Najwyższy
zdefiniował pojęcie dyskryminacji w wyroku z dnia 10 września 1997 r., I PKN 246/97
(OSNAPiUS 1998 r. nr 12, poz. 260), stwierdzając, że jest nią „bezprawne pozba-
wienie lub ograniczenie praw wynikających ze stosunku pracy albo nierównomierne
traktowanie pracowników ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, narodo-
5
wość, rasę, przekonania zwłaszcza polityczne lub religijne, oraz przynależność
związkową, a także przyznanie z tych względów niektórym pracownikom mniejszych
praw niż te, z których korzystają pracownicy znajdujący się w tej samej sytuacji fak-
tycznej lub prawnej”. W przedmiotowej sprawie należy zauważyć, że pozbawienie
powoda prawa do dodatkowego odszkodowania dotyczyło wszystkich dyrektorów
oddziałów oraz że w porównaniu do pozostałych pracowników (którzy posiadają
prawo do takich odszkodowań), znajdował się on - z oczywistych względów - w innej
sytuacji faktycznej i prawnej, jako że inny był jego zakres obowiązków, wynagrodze-
nie i wymagania co do wykształcenia. Charakterystyczne jest, że ustawodawca w art.
24126
§ 2 KP wprowadził zakaz określania w zakładowym układzie zbiorowym pracy
zasad wynagradzania osób zarządzających w imieniu pracodawcy zakładem pracy.
Celem takiego uregulowania jest wyłączenie wynagrodzenia tych osób z zakresu
negocjacji zbiorowych dla uniknięcia żądania przez organizację związkową ustalenia
relacji pomiędzy wynagrodzeniem osób zarządzających zakładem pracy a wynagro-
dzeniem pozostałych pracowników, co mogłoby utrudniać zarządzanie zakładem
pracy. Jeżeli zatem w tym samym akcie prawnym - Kodeksie pracy współistnieją
przepisy art. 112
i 113
oraz wyżej wymieniony przepis art. 24126
§ 2, to jest oczywiste,
że zakaz określania w układzie zbiorowym zasad wynagradzenia osób zarządzają-
cych zakładem pracy nie może być uznany za naruszenie zasady równości praw w
stosunkach pracy i zasady niedyskryminacji. Na tle takiego uregulowania uznać na-
leży wyszczególnienie w Porozumieniu kategorii osób wyłączonych z prawa do do-
datkowego odszkodowania dyrektorów oddziałów za uprawnione i nienaruszające
art. 112
i 113
KP. O nierównych prawach i dyskryminacji możnaby mówić tylko wów-
czas, gdyby np. odszkodowania pozbawiono dyrektora oddziału w P. i jeszcze kilku
innych miastach, a zachowano takie uprawnienie stosunku do dyrektorów pozosta-
łych oddziałów. Tymczasem wszyscy dyrektorzy znajdowali się w tej samej sytuacji
faktycznej i prawnej. Skoro więc powód w porównaniu z innymi pracownikami DT
„Centrum” SA w P., objętymi uregulowaniami Porozumienia, nie może być uznany za
znajdującego się w tej samej sytuacji faktycznej i prawnej, a jego stanowisko jest
wymienione w § 2 ust. 2 Porozumienia, to brak jest podstaw do stwierdzenia naru-
szenia zasady równości praw i niedyskryminacji (art. 112
i 113
KP).
Sąd Najwyższy nie znalazł zatem usprawiedliwionych podstaw do uwzględ-
nienia kasacji i w oparciu o art. 39312
KPC orzekł jak w sentencji.
========================================