Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 13 grudnia 2001 r.
III RN 159/00
Na podstawie art. 65 ust. 1 ustawy z dnia 26 kwietnia 1996 r. o Służbie
Więziennej (Dz.U. Nr 61, poz. 283 ze zm.) dopuszczalne jest obciążenie funk-
cjonariusza kosztami szkolenia, które odbyło się w czasie obowiązywania
ustawy z dnia 10 grudnia 1959 r. o Służbie Więziennej (jednolity tekst: Dz. U z
1984 r. Nr 29, poz. 149 ze zm.).
Przewodniczący SSN Kazimierz Jaśkowski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Jerzy Kwaśniewski, Andrzej Wasilewski.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 13 grudnia 2001 r. sprawy ze skargi
Cezarego S. na decyzję Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 września 1999 r. [...] w
przedmiocie zwrotu kosztów z tytułu przeszkolenia, na skutek rewizji nadzwyczajnej
Ministra Sprawiedliwości [...] od wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w War-
szawie z dnia 1 marca 2000 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Naczelnemu Sądowi Admi-
nistracyjnemu w Warszawie do ponownego rozpoznania.
U z a s a d n i e n i e
Minister Sprawiedliwości decyzją z dnia 3 września 1999 r. utrzymał w mocy
decyzję Dyrektora Generalnego Służby Więziennej z dnia 18 maja 1999 r. zobowią-
zującą ppor. Cezarego S. do zwrotu zwaloryzowanej równowartości kosztów wyży-
wienia i umundurowania otrzymanych przez niego w czasie szkolenia w Centralnym
Ośrodku Szkolenia Służby Więziennej w K. w okresie od 7 lutego do 24 lutego 1996
r. W uzasadnieniu podał, że zobowiązanie do zwrotu tych kosztów wynikło z faktu
zwolnienia Cezarego S. ze służby w Służbie Więziennej na jego wniosek, przed
upływem 5 lat od odbycia tego przeszkolenia. Przyczyna tego zwolnienia – nabycie
uprawnień do zaopatrzenia emerytalnego - nie ma w świetle obowiązujących przepi-
sów prawnych żadnego znaczenia dla obowiązku zwrotu kosztów przeszkolenia.
2
Przepisy prawne przewidują możliwość zwolnienia funkcjonariusza w całości lub w
części z obowiązku zwrotu kosztów, ze względu na jego trudną sytuację życiową,
rodzinną lub materialną. Skarżący nie złożył jednakże takiego wniosku i nie upraw-
dopodobnił okoliczności uzasadniających zwolnienie go od tego obowiązku.
Cezary S. zaskarżył decyzję Ministra Sprawiedliwości do Naczelnego Sądu
Administracyjnego. Podał, że pełnił służbę w Służbie Więziennej od 1 lutego 1996 r.
do 28 maja 1999 r., kiedy to został zwolniony na własną prośbę, w związku z uzy-
skaniem uprawnień do wcześniejszej emerytury. Został zobowiązany do zwrotu
kosztów związanych z przeszkoleniem, mimo że nadal jest oficerem Służby Więzien-
nej w stanie spoczynku. Uważa, że przepisy prawne nie dają podstawy do obciąże-
nia obowiązkiem zwrotu tego rodzaju kosztów osoby, która przechodzi w stan spo-
czynku.
W odpowiedzi na skargę Minister Sprawiedliwości wniósł o jej oddalenie. Pod-
kreślił, że obowiązek zwrotu kosztów związanych z przeszkoleniem wynika z art. 65
ust. 1 ustawy z dnia 26 kwietnia 1996 r. o Służbie Więziennej.
Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z dnia 1 marca 2000 r. [...] uchylił
zaskarżoną decyzję Ministra Sprawiedliwości oraz decyzję organu pierwszej instan-
cji. Przyjął, że art. 65 ust. 1 ustawy z dnia 26 kwietnia 1996 r. o Służbie Więziennej
(Dz.U. Nr 61, poz. 283 ze zm.) obejmuje dwa zdarzenia: odbycie szkolenia finanso-
wanego przez organy Służby Więziennej i zwolnienie ze służby, w sposób określony
ustawą, przed upływem pięciu lat od tego szkolenia. W rozpatrywanej sprawie jedno
z tych zdarzeń miało miejsce pod rządami obecnie obowiązującej ustawy z dnia 26
kwietnia 1996 r. o Służbie Więziennej, nakładającej na funkcjonariusza omawiany
obowiązek. Drugie zaś (odbycie szkolenia) zaistniało wcześniej, wtedy gdy obowią-
zujące prawo takiego obowiązku zwrotu kosztów nie przewidywało. Pozwala to –
zdaniem Sądu – stwierdzić, że zaskarżona decyzja narusza zasadę nie działania
prawa wstecz (lex retro non agit), powszechnie akceptowaną w naszym porządku
prawnym i wyprowadzoną z konstytucyjnej zasady demokratycznego państwa praw-
nego (art. 2 Konstytucji RP). Odnosi bowiem przepis art. 65 ust. 1 ustawy z dnia 26
kwietnia 1996 r. o Służbie Więziennej do stanu rzeczy, który powstał przed ustano-
wieniem tego aktu.
Minister Sprawiedliwości w rewizji nadzwyczajnej od powyższego wyroku za-
rzucił rażące naruszenie art. 65 ust. 1 ustawy z dnia 26 kwietnia 1996 r. o Służbie
Więziennej oraz art. 2 i art. 7 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej i wniósł o uchyle-
3
nie zaskarżonego wyroku i oddalenie skargi. Minister zgodził się z poglądem Naczel-
nego Sądu Administracyjnego, że art. 65 ust. 1 ustawy z dnia 26 kwietnia 1996 r. o
Służbie Więziennej obejmuje dwa zdarzenia: odbycie szkolenia finansowanego przez
organy Służby Więziennej i zwolnienie ze służby, w sposób określony ustawą, przed
upływem pięciu lat od odbycia tego szkolenia. Nie budzi wątpliwości, iż w rozpatry-
wanej sprawie jedno z tych zdarzeń (tj. zwolnienie ze służby, w sposób określony
ustawą) miało miejsce pod rządami obecnie obowiązującej ustawy z dnia 26 kwietnia
1996 r. o Służbie Więziennej. Zdaniem Ministra mylnie natomiast przyjął Naczelny
Sąd Administracyjny, że drugie zdarzenie (odbycie szkolenia) zaistniało wtedy, gdy
obowiązujące prawo takiego obowiązku zwrotu kosztów nie przewidywało. Przed
wejściem w życie ustawy z dnia 26 kwietnia 1996 r. o Służbie Więziennej przedmio-
tową problematykę regulowały bowiem przepisy ustawy z dnia 10 grudnia 1959 r. o
Służbie Więziennej (jednolity tekst: Dz.U. z 1984 r. Nr 29, poz. 149 ze zm.), która
weszła w życie z dniem 3 stycznia 1960 r. i obowiązywała do czasu wejścia w życie
przepisów ustawy z dnia 26 kwietnia 1996 r. o Służbie Więziennej, tj. do dnia 31
sierpnia 1996 r. Przepis art. 62 ust. 2 ustawy z dnia 10 grudnia 1959 r. o Służbie
Więziennej stanowił, że funkcjonariusz zwolniony ze służby między innymi na skutek
jego pisemnego zgłoszenia wystąpienia ze służby „przed upływem 5 lat od obycia
szkolenia przewidzianego dla podoficerów, chorążych i oficerów Służby Więziennej
jest obowiązany zwrócić kwotę stanowiącą równowartość otrzymanej w czasie szko-
lenia pomocy materialnej, kosztów utrzymania i umundurowania”. Przyjęcie przez
Naczelny Sąd Administracyjny, że obowiązujące prawo takiego obowiązku zwrotu
kosztów nie przewidywało jest sprzeczne z obowiązującym (powyżej opisanym) sta-
nem prawnym i stanowi rażące naruszenie zasady demokratycznego państwa praw-
nego (art. 2 Konstytucji) oraz zasady praworządności (art. 7 Konstytucji).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Rewizja nadzwyczajna jest uzasadniona. Słusznie Naczelny Sąd Administra-
cyjny stwierdził, że art. 65 ust. 1 ustawy z dnia 26 kwietnia 1996 r. o Służbie Wię-
ziennej wprowadza dwie przesłanki powstania obowiązku zwrotu kosztów szkolenia:
odbycie szkolenia finansowanego przez Służbę Więzienną i zwolnienie ze służby – w
sposób szczegółowo określony ustawą – przed upływem pięciu lat od odbycia szko-
lenia. Jest niesporne, że skarżący został zwolniony ze służby w terminie i w sposób
4
przewidziany w tym przepisie pod rządem ustawy z dnia 26 kwietnia 1996 r. o Służ-
bie Więziennej. Również zasadny jest pogląd Naczelnego Sądu Administracyjnego,
że nie można nakładać na obywatela obowiązków wobec Państwa z mocą wsteczną,
gdyż zakazuje tego art. 2 Konstytucji. Z działaniem prawa wstecz mielibyśmy do czy-
nienia, gdyby obowiązek zwrotu kosztów szkolenia odbytego w lutym 1996 r. wywo-
dził się wyłącznie z obowiązującej od dnia 1 września 1996 r. ustawy z dnia 26
kwietnia 1996 r. o Służbie Więziennej. Jednakże – co trafnie podniesiono rewizji nad-
zwyczajnej - także obowiązująca do końca sierpnia 1996 r. ustawa z dnia 10 grudnia
1959 r. o Służbie Więziennej przewidywała (w art. 62 ust. 2) obowiązek zwrotu
kosztów szkolenia, a więc zawierała analogiczne uregulowanie co art. 65 ust. 1
ustawy z dnia 26 kwietnia 1996 r. Nie doszło zatem do działania prawa wstecz, gdyż
także w czasie szkolenia obowiązywały przepisy nakładające obowiązek zwrotu jego
kosztów w razie zwolnienia funkcjonariusza ze służby (w sposób szczegółowo wyli-
czany) przed upływem pięciu lat od odbycia szkolenia.
Z tych względów na podstawie art. 39313
§ 1 KPC w związku z art. 10 ustawy z
dnia 1 marca 1996 r. o zmianie Kodeksu postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz.
189 ze zm.) orzeczono jak w sentencji.
========================================