Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 13 grudnia 2001 r., IV CKN 566/00
Nabywca spadku lub udziału w nim jest legitymowany do złożenia
wniosku o zmianę lub uchylenie postanowienia o stwierdzeniu nabycia
spadku, jeżeli zbywca był uczestnikiem postępowania (art. 679 § 1 k.p.c.).
Sędzia SN Tadeusz Domińczyk (przewodniczący)
Sędzia SN Mirosław Bączyk
Sędzia SN Stanisław Dąbrowski (sprawozdawca)
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Leszka Janusza C. przy uczestnictwie
Małgorzaty D., Aliny C. i Zofii Teresy D., działających także jako następcy prawni
Bronisławy K., o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, po
rozpoznaniu w Izbie Cywilnej na rozprawie w dniu 13 grudnia 2001 r. kasacji
wnioskodawcy od postanowienia Sądu Wojewódzkiego w Łomży z dnia 10 grudnia
1998 r.
oddalił kasację.
Uzasadnienie
Prawomocnym postanowieniem z dnia 25 marca 1996 r. Sąd Rejonowy w
Łomży stwierdził nabycie spadku po Piotrze Antonim K., zmarłym dnia 15 sierpnia
1995 r., na podstawie ustawy, także w zakresie wchodzącego w skład spadku
gospodarstwa rolnego przez matkę spadkodawcy Bronisławę K. w 3/8, siostrę Alinę
C. w 5/16 i siostrzenicę Małgorzatę Krystynę D. w 5/16 częściach. Sąd uznał, ze
Małgorzata Krystyna D. dziedziczy gospodarstwo rolne, gdyż w chwili otwarcia
spadku miała przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej, ukończyła
bowiem technikum roszarnicze.
Na skutek wniosku Leszka Janusza C. Sąd Rejonowy w Łomży orzeczeniem z
dnia 25 września 1998 r. zmienił wyżej wymienione postanowienie z dnia 25 marca
1996 r. i stwierdził, że wchodzące w skład spadku po Piotrze K. gospodarstwo rolne
dziedziczą z ustawy matka Bronisława K. w 3/8 i siostra Alina C. w 5/8 częściach.
Sąd Rejonowy ustalił, że wnioskodawca Leszek Janusz C. w dniu 20 lutego 1997 r.
zawarł ze swoją matką Aliną C. umowę dożywocia. Umową tą Alina C. w zamian za
świadczenia dożywotnie przeniosła na wnioskodawcę własność między innymi
przysługującego jej udziału w gospodarstwie rolnym po Piotrze Antonim K. Na
podstawie powyższego ustalenia Sąd Rejonowy uznał, że wnioskodawca jest
legitymowany do złożenia wniosku o zmianę postanowienia stwierdzającego
nabycie spadku po Piotrze Antonim K. Uznał również, że we wniosku swoim nie jest
on ograniczony ani podstawą żądania, ani terminem z art. 679 § 1 k.p.c.
Zmieniając postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku w zakresie
dziedziczenia gospodarstwa rolnego, Sąd Rejonowy miał na względzie, że zgodnie
z § 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 12 grudnia 1990 r. w sprawie
warunków dziedziczenia ustawowego gospodarstw rolnych (Dz.U. Nr 89, poz. 519),
spadkobierca ma przygotowanie zawodowe do prowadzenia produkcji rolnej,
uprawniające do dziedziczenia z ustawy gospodarstwa rolnego, jeżeli ukończy
zasadniczą lub średnią szkołę rolniczą albo szkołę ekonomiczną o specjalności
przydatnej do produkcji rolnej. Ustalił zaś, że ukończone przez uczestniczkę
Małgorzatę Krystynę D. technikum roszarnicze nie należy do żadnego z wyżej
wymienionych typów szkół.
Postanowienie Sądu Rejonowego zaskarżyła apelacją uczestniczka, a Sąd
Wojewódzki w Łomży postanowieniem z dnia 10 grudnia 1998 r. zmienił zaskarżone
orzeczenie i wniosek Leszka Janusza C. oddalił. Sąd Wojewódzki podzielił
stanowisko skarżącej, że Sąd pierwszej instancji naruszył art. 679 § 1 k.c. Ze
zdania drugiego tego przepisu wynika, że ten kto był uczestnikiem postępowania o
stwierdzenie nabycia spadku, może tylko wówczas żądać zmiany postanowienia
stwierdzającego nabycie spadku, gdy żądanie opiera na podstawie, której nie mógł
powołać w tym postępowaniu, a wniosek swój o zmianę składa przed upływem roku
od dnia, w którym uzyskał tę możliwość.
Nazwisko wnioskodawcy Leszka Janusza C. nie jest wymienione wśród
uczestników postępowania w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku, w której
zapadło postanowienie z dnia 25 marca 1996 r. Zdaniem Sądu Wojewódzkiego, fakt
ten nie oznacza, że wnioskodawca jest zwolniony z ograniczeń wynikających ze
zdania drugiego art. 679 § 1 k.p.c., swoje zainteresowanie sprawą wywodzi bowiem
z tego, że na podstawie umowy dożywocia nabył udział matki Aliny C. w spadku po
Piotrze Antonim K. Zbycie udziału w spadku pociąga za sobą wstąpienie nabywcy w
prawa i obowiązki zbywcy, a ponadto w całą sytuację prawną zbywcy jako
spadkobiercy. Dotyczy to również sytuacji procesowej, nabywca spadku jest
bowiem sukcesorem uniwersalnym spadkobiercy – zbywcy. Tym samym Leszek
Janusz C. w postępowaniu o zmianę postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku
po Piotrze Antonim K. podlega ograniczeniom przewidzianym w art. 679 § 1 zdanie
drugie k.p.c. W postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku, Alina C. podnosiła tę
samą okoliczność, jaka stała się podstawą żądaniu Leszka Janusza C., a
mianowicie, że ukończenie technikum roszarniczego nie daje kwalifikacji rolniczych.
W ocenie Sądu Wojewódzkiego, w postępowaniu toczącym się w 1996 r. Alina C.
mogła i powinna była poczynić więcej starań dla właściwego wyjaśnienia rodzaju
wykształcenia Małgorzaty Krystyny D.
Od postanowienia Sądu Okręgowego wnioskodawca złożył kasację,
zarzucając naruszenie art. 679 § 1 k.p.c. przez przyjęcie, że nie zachodzą
wymienione w tym przepisie warunki zmiany postanowienia o stwierdzeniu nabycia
spadku po Piotrze Antonim K.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przez umowę dożywocia dożywotnik zobowiązuje się do przeniesienia na
rzecz swojego kontrahenta własności nieruchomości (art. 908 § 1 k.c.), jeżeli zatem
własność dożywotnika wynika z dziedziczenia w części ułamkowej, to przedmiotem
umowy są konkretnie określone udziały we własności poszczególnych
nieruchomości, a nie udział w spadku. Kontrahent dożywotnika nie jest jego
następcą uniwersalnym, ale nabywa własność rzeczy lub udział w ich własności.
Ewentualne uchylenie lub zmiana postanowienia stwierdzającego nabycie spadku,
którego współspadkobiercą jest dożywotnik, nie wpływa na prawa i obowiązki
nabyte umową dożywocia przez jego kontrahenta. W konsekwencji kontrahent
dożywotnika nie jest zainteresowanym w rozumieniu art. 679 § 2 k.p.c. z samego
tylko tytułu zawarcia umowy dożywocia.
Sąd Wojewódzki uznał jednak legitymację wnioskodawcy do wszczęcia
postępowania, ustalając, że jest on nabywcą udziału w spadku. To ustalenie nie
zostało zakwestionowane, wymaga więc rozważenia pozycja nabywcy spadku. Nie
ulega wątpliwości, że osoba taka może być zainteresowaną we wszczęciu
postępowania o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku, zagadnieniem
mogącym nasuwać wątpliwości jest natomiast kwestia, czy ograniczenia
przewidziane w art. 679 § 1 zdaniu drugim k.p.c. dotyczą także osoby, która nabyła
spadek lub udział w nim od spadkobiercy będącego uczestnikiem postępowania o
stwierdzenie nabycia spadku.
W wymienionym przepisie zawarte są istotne ograniczenia odnoszące się do
uczestników postępowania. Ograniczenia te dotyczą podstawy i terminu do
zgłoszenia wniosku, stosownie bowiem do brzmienia zdania drugiego art. 679 § 1
k.p.c., uczestnicy postępowania o stwierdzenie nabycia spadku nie mogą opierać
żądania uchylenia lub zmiany postanowienia na podstawie, którą mogli powołać w
tamtym postępowaniu. Następuje prekluzja uprawnienia do zgłaszania twierdzeń i
środków dowodowych, które mogły być, a nie zostały zgłoszone w postępowaniu o
stwierdzenie nabycia spadku. Uczestnik postępowania ograniczony jest także
terminem zawitym, gdyż wniosek może zgłosić tylko przed upływem roku od dnia, w
którym uzyskał możność powołania się na podstawę poprzednio dla niego
niedostępną.
Zagadnieniem, czy ograniczenia przewidziane w art. 679 § 1 zdaniu drugim
k.p.c. dotyczą także spadkobiercy uczestnika, Sąd Najwyższy zajmował się w
uchwale z dnia 21 marca 2001 r., III CZP 4/01 (OSNC 2001, nr 10, poz. 144). W
uzasadnieniu uchwały stwierdził, że z wielu uregulowań zawartych w kodeksie
postępowania cywilnego wynika, iż spadkobiercy w odniesieniu do praw i
obowiązków wchodzących w skład spadku znajdują się w takiej samej sytuacji w
zakresie postępowania jak spadkodawca i mogą wykorzystywać tylko te środki,
które mógłby wykorzystać spadkodawca, jeżeli nastąpiła prekluzja uprawnienia do
zgłoszenia twierdzeń i środków dowodowych albo upływ terminu o czym mowa w
art. 679 § 1 k.p.c.
Podobnie jak dziedziczenie, charakter sukcesji generalnej ma umowne
nabycie spadku lub udziału w nim (art. 1053 k.c.); nabywca wstępuje we wszystkie
prawa i obowiązki zbywcy. Zasadny jest więc pogląd, że jeżeli zbywca był
uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, to przepis art. 679 § 1
zdanie drugie k.p.c. ma zastosowanie także do nabywcy spadku (udziału w
spadku).
Przyjmując za wiążące ustalenie Sądu Wojewódzkiego, że wnioskodawca
nabył od Aliny C. przypadający jej udział w spadku po Piotrze Antonim K., uznać
trzeba za trafne stanowisko tego Sądu, iż wnioskodawca żądania zmiany
postanowienia stwierdzającego nabycie spadku nie może opierać na podstawie,
którą Alina C. mogła powołać w tamtym postępowaniu, będąc jego uczestniczką.
Tym bardziej nie można było opierać żądania na podstawie faktycznej, którą
zbywczyni udziału powołała, ale która, zdaniem wnioskodawcy, wadliwie została
oceniona przez Sąd wówczas orzekający. Postępowanie wszczęte na podstawie
art. 679 k.p.c. nie jest postępowaniem odwoławczym. Trafny jest pogląd Sądu
Wojewódzkiego, że skoro Alina C. w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku
podnosiła, że ukończenie technikum roszarniczego nie daje uprawnień do
dziedziczenia gospodarstwa rolnego, okoliczność ta była przedmiotem rozważań
Sądu stwierdzającego nabycie spadku, to wnioskodawca z tytułu nabycia jej udziału
w spadku nie może na tej samej podstawie skutecznie domagać się zmiany
prawomocnego postanowienia. Oddalając wniosek, Sąd Wojewódzki nie naruszył
art. 679 § 1 k.p.c.
Z powyższych względów i na podstawie art. 39312
k.p.c. Sąd Najwyższy
orzekł, jak w sentencji.