Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 17 grudnia 2001 r.
I PKN 752/00
Przewodniczący SSN Andrzej Kijowski, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera,
Józef Iwulski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 17 grudnia 2001 r. sprawy z powódz-
twa Antoniego W. przeciwko Szkole Podstawowej w G. o uznanie za bezskuteczne
przeniesienie w stan nieczynny i ustalenie, na skutek kasacji powoda od wyroku
Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 2
czerwca 2000 r. [...]
o d d a l iu ł kasację i nie obciążył powoda kosztami postępowania kasacyj-
nego.
U z a s a d n i e n i e
Powód Antoni W. wniósł o uznanie za bezskuteczne przeniesienia go w stan
nieczynny oraz o nakazanie udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia. Pozwana
Szkoła Podstawowa w G. wniosła o oddalenie powództwa.
Wyrokiem z dnia 14 października 1999 r., Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Koninie
ustalił, że przeniesienie powoda w stan nieczynny jest bezskuteczne oraz że powód
w okresie od 1 czerwca 1999 r. do 31 maja 2000 r. będzie korzystał z płatnego urlopu
dla poratowania zdrowia.
Wyrok ten został uchylony w uwzględnieniu apelacji strony pozwanej wyro-
kiem Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia
14 stycznia 2000 r., postępowanie zniesione, a sprawa przekazana do ponownego
rozpoznania.
Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Koninie wyro-
kiem z dnia 24 marca 2000 r. [...] uznał za bezskuteczne przeniesienie powoda w
stan nieczynny i ustalił, że w okresie od 1 czerwca 1999 r. do 31 maja 2000 r. korzy-
sta on z urlopu dla poratowania zdrowia. Sąd pierwszej instancji ustalił, że powód był
mianowanym nauczycielem na czas nie określony. W dniu 18 maja 1999 r. pozwana
2
szkoła poinformowała go o prawie wyboru przeniesienia w stan nieczynny lub roz-
wiązania stosunku pracy z przyczyn wskazanych w art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela.
W dniu 25 maja 1999 r. komisja lekarska stwierdziła, że stan zdrowia powoda wyma-
ga powstrzymania się od pracy w okresie od 1 czerwca 1999 r. do 31 maja 2000 r.
Pismem z dnia 26 maja 1999 r. pozwana przeniosła powoda w stan nieczynny od 1
września 1999 r. do 29 lutego 2000 r. W dniu 31 maja 1999 r. powód złożył pozwanej
wniosek o udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia. Pismem z dnia 2 czerwca 1999
r. pozwana udzieliła powodowi urlopu dla poratowania zdrowia w okresie od 1
czerwca 1999 r do 31 sierpnia 1999 r., podtrzymując decyzję o przeniesieniu go w
stan nieczynny od 1 września 1999 r. do 29 lutego 2000 r. Sąd Pracy ustalił, że w
pozwanej szkole miały miejsce zmiany organizacyjne, o których mowa w art. 20 ust.
1 Karty Nauczyciela. Sąd Pracy uznał, że art. 73 ust. 1 Karty Nauczyciela nakłada na
dyrektora szkoły bezwzględny obowiązek udzielania nauczycielowi urlopu dla pora-
towania zdrowia w pełnym wymiarze. Oznacza to, że pracodawca nie może skrócić
okresu jego trwania. Zdaniem Sądu bez znaczenia jest tu okoliczność, kiedy nauczy-
ciel zawiadomił dyrektora szkoły o przyznanym mu przez komisję lekarską prawie do
korzystania z urlopu dla poratowania zdrowia.
Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu wyrokiem z
dnia 2 czerwca 2000 r. [...], w uwzględnieniu apelacji strony pozwanej, zmienił wyrok
Sądu Rejonowego w ten sposób, że oddalił powództwo o uznanie bezskuteczności
przeniesienia w stan nieczynny i ustalił, że powód korzystał z urlopu dla poratowania
zdrowia w okresie od 1 września 1999 r. do 29 lutego 2000 r. Sąd drugiej instancji
stwierdził, że ustalenia w przedmiocie konieczności przeniesienia powoda w stan
nieczynny nie są kwestionowane. Spór dotyczy wpływu udzielonego powodowi
urlopu dla poratowania zdrowia na skuteczność takiego przeniesienia. Uznał, że
zgodnie z art. 20 ust. 6 Karty Nauczyciela, nauczyciel zachowuje w stanie nieczyn-
nym prawo do wynagrodzenia zasadniczego i innych świadczeń pracowniczych. Tym
„innym świadczeniem pracowniczym” może być także urlop dla poratowania zdrowia.
Urlop dla poratowania zdrowia i stan nieczynny są samodzielnymi, odrębnymi insty-
tucjami prawnymi. Istnieje więc obowiązek udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia
nauczycielowi w stanie nieczynnym. Pozostawanie w stanie nieczynnym przez okres
sześciu miesięcy powoduje wygaśnięcie stosunku pracy (art. 20 ust. 6 i art. 26 ust. 1
pkt 5 Karty Nauczyciela). Skutek ten następuje z mocy prawa. Oznacza to, że nie
można go zmienić wolą stron. Brak jest regulacji prawnej, która uzasadniałaby przy-
3
jęty przez Sąd Pracy pogląd, że wygaśnięcie stosunku pracy nauczyciela mianowa-
nego nie może nastąpić w okresie korzystania z urlopu dla poratowania zdrowia. Po-
wód został przeniesiony w stan nieczynny z dniem 1 września 1999 r. na podstawie
aktu przeniesienia z dnia 26 maja 1999 r. Wniosek o udzielenie urlopu dla poratowa-
nia zdrowia powód złożył w dniu 31 maja 1999 r. Zatem udzielenie urlopu dla pora-
towania zdrowia po dokonaniu przeniesienia w stan nieczynny nie mogło wpłynąć na
skuteczność prawną tego przeniesienia. Pogląd Sądu pierwszej instancji, że nie jest
istotne, kiedy powód złożył pozwanej wniosek o udzielenie urlopu dla poratowania
zdrowia, jest błędny. Akt przeniesienia powoda w stan nieczynny został dokonany
przed powstaniem roszczenia o udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia. Udziele-
nie urlopu dla poratowania zdrowia na czas wykraczający poza okres stanu nieczyn-
nego, a zatem i poza trwanie stosunku pracy, nie jest możliwe. Udzielenie urlopu dla
poratowania zdrowia oznacza, że nauczyciel ma prawo powstrzymania się od pracy
w celu przeprowadzenia zaleconego leczenia. Tymczasem po ustaniu stosunku
pracy pracownik nie ma obowiązku świadczenia pracy i zwolnienie go z
wykonywania tego obowiązku jest bezprzedmiotowe (wyrok SN z dnia 14 lipca 1999
r., I PKN 156/99, OSNAPiUS 2000 r. nr 2 - wkładka).
Od tego wyroku kasację wniósł powód, który zarzucił naruszenie art. 20 ust. 1
w związku z art. 23 ust 1 pkt 2 i preambułą Karty Nauczyciela, a także art. 41 KP
oraz art. 5 ust. 1 i 3 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach roz-
wiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy
oraz o zmianie niektórych ustaw przez przyjęcie, że nauczyciela mianowanego cza-
sowo niezdolnego do pracy, u którego komisja lekarska stwierdziła, że stan jego
zdrowia wymaga powstrzymania się od pracy w celu przeprowadzenia zaleconego
leczenia, można przenieść w stan nieczynny z powodu zmian organizacyjnych. Po-
wód zarzucił też naruszenie art. 73 Karty Nauczyciela przez przyjęcie, iż o okresie,
na który zostaje udzielony urlop dla poratowania zdrowia, decyduje arbitralnie dy-
rektor szkoły, nie uwzględniając zaleceń komisji lekarskiej. W uzasadnieniu kasacji
powód wywiódł w szczególności, że błędne jest ustalenie Sądu drugiej instancji, iż
powód złożył wniosek o udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia w dniu 31 maja
1999 r., gdyż takiego wniosku nigdy nie składał. Powód w dniu 23 maja 1999 r. poin-
formował jedynie, że przebywa na zwolnieniu lekarskim i będzie chorował dalej, bądź
korzystał z urlopu dla poratowania zdrowia. Sąd drugiej instancji rozstrzygając
sprawę pominął istotny fakt, iż powód cały czas do dnia 31 maja 1999 r. w związku z
4
chorobą przebywał na zwolnieniu lekarskim. Również przed terminem posiedzenia
komisji lekarskiej powód uzyskał od dyrektora szkoły zaświadczenie o prawie do
urlopu, które przedłożył na tym posiedzeniu komisji. Zatem okoliczności faktyczne w
sprawie są odmienne od stanu faktycznego w powołanym wyroku Sądu Najwyższego
z dnia 14 lipca 1999 r., I PKN 156/99, bowiem powód w czasie choroby, po orzecze-
niu komisji lekarskiej, która stwierdziła, że stan jego zdrowia wymaga powstrzymania
się od pracy w celu przeprowadzenia zaleconego leczenia, został przeniesiony w
stan nieczynny. Zgodnie z art. 73 ust. 1 Karty Nauczyciela dyrektor szkoły zobowią-
zany jest do udzielenia urlopu dla poratowania zdrowia na okres do jednego roku
nauczycielowi spełniającemu warunki do niego. Okres urlopu wyznaczony jest przez
komisję lekarską, która posiada kwalifikacje, aby właściwie ocenić stan zdrowia nau-
czyciela i określić czas powstrzymania się od pracy w celu przeprowadzenia zaleco-
nego leczenia. Słuszność takiej wykładni oraz zastosowania art. 73 ust. 1 Karty Nau-
czyciela wynika z jej art. 23 ust. 1 pkt 2, który stwierdza, że stosunek pracy z nauczy-
cielem mianowanym ulega rozwiązaniu w razie niezdolności nauczyciela do pracy
spowodowanej chorobą, jeżeli okres tej niezdolności przekracza rok, przy czym po
stwierdzeniu przez lekarza leczącego poprawy stanu zdrowia nauczyciela i możliwo-
ści powrotu do pracy - okres nieobecności w pracy spowodowanej chorobą może być
przedłużony ponad rok, nie dłużej jednak niż do dwóch lat, licząc łącznie okres nie-
zdolności do pracy i urlopu dla poratowania zdrowia. Jednocześnie, mając na uwa-
dze preambułę do Karty Nauczyciela, która daje wyraz szczególnej rangi społecznej
zawodu nauczyciela, trudno zgodzić się z wykładnią jej art. 20 ust. 1, że w przeci-
wieństwie do rozwiązań prawnych dotyczących innych pracowników, w
szczególności art. 41 KP oraz art. 5 ust. 3 ustawy z dnia 28 grudnia 1989 r. o
szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn
dotyczących zakładu pracy, stawia nauczycieli mianowanych w gorszej sytuacji od
pozostałych pracowników. Sprzeczne z tym jest przyjęcie, że dyrektor szkoły może,
niezależnie od usprawiedliwionej nieobecności nauczyciela w pracy, przenieść go w
stan nieczynny, co po sześciu miesiącach powoduje wygaśnięcie stosunku pracy.
Dlatego zdaniem powoda w okresie usprawiedliwionej nieobecności w pracy na
skutek choroby nauczyciela mianowanego nie można go skutecznie przenieść w stan
nieczynny, gdyż przeczyłoby to celowi ustawy, dając dyrektorowi szkoły możliwość
obchodzenia art. 23 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela.
5
Strona pozwana wniosła o oddalenie kasacji i zasądzenie kosztów postępo-
wania kasacyjnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podstawą faktyczną rozstrzygnięcia Sądu drugiej instancji było między innymi
ustalenie, że pismem z dnia 26 maja 1999 r. pozwana przeniosła powoda w stan nie-
czynny od 1 września 1999 r. do 29 lutego 2000 r. W dniu 31 maja 1999 r. powód
złożył pozwanej wniosek o udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia. Pismem z dnia
2 czerwca 1999 r. pozwana udzieliła powodowi urlop dla poratowania zdrowia w
okresie od 1 czerwca 1999 r do 31 sierpnia 1999 r., podtrzymując decyzję o przenie-
sieniu go w stan nieczynny od 1 września 1999 r. do 29 lutego 2000 r. W kasacji po-
wód twierdzi, że w ogóle nie składał wniosku o udzielenie mu urlopu dla poratowania
zdrowia. Jest to twierdzenie sprzeczne z ustaleniem Sądu drugiej instancji, którego
powód nie zakwestionował zarzutem naruszenia prawa procesowego. Już z tego
względu nie może być ono uwzględnione, gdyż bez skutecznego podważenia ustaleń
faktycznych stanowiących podstawę zaskarżonego wyroku odpowiednim zarzutem
naruszenia prawa procesowego, nie można odnosić naruszenia prawa materialnego
do innego stanu faktycznego. Sąd Najwyższy bez skutecznego zakwestionowania
ustaleń faktycznych, jest nimi związany. Analiza zarzutów naruszenia prawa mate-
rialnego musi być więc odniesiona do stanu faktycznego przyjętego w zaskarżonym
wyroku, co w sprawie dotyczy zwłaszcza ustalenia, że powód w dniu 31 maja 1999 r.
złożył wniosek o udzielenie mu urlopu dla poratowania zdrowia.
Sąd drugiej instancji oparł rozstrzygnięcie na wykładni przedstawionej w wyro-
ku Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 1999 r., I PKN 156/99 (OSNAPiUS 2000 r. nr
19, poz. 714), powtarzając w znacznym zakresie argumentację zawartą w jego uza-
sadnieniu. Podkreślenia wymaga, że stan faktyczny w sprawie, w której ten wyrok
zapadł, był w istotnych elementach identyczny ze stanem faktycznym rozpoznawanej
sprawy. W tamtym stanie faktycznym również nauczyciela przeniesiono w stan nie-
czynny po upływie pewnego okresu, a między tym przeniesieniem, a rozpoczęciem
stanu nieczynnego nauczyciel złożył wniosek o udzielenie urlopu dla poratowania
zdrowia. We wskazanym wyroku Sąd Najwyższy stwierdził, że nauczycielowi prze-
niesionemu w stan nieczynny przysługuje urlop dla poratowania zdrowia na okres nie
dłuższy niż do czasu wygaśnięcia stosunku pracy. O skuteczności aktu przeniesienia
6
nauczyciela w stan nieczynny decydują okoliczności istniejące w chwili jego do-
konania. Złożenie przez nauczyciela wniosku o udzielenie urlopu dla poratowania
zdrowia po przeniesieniu go w stan nieczynny nie ma znaczenia dla prawnej sku-
teczności aktu przeniesienia. W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Najwyższy (poza ar-
gumentami już przytoczonymi przez Sąd drugiej instancji) stwierdził, że urlop dla po-
ratowania zdrowia i stan nieczynny są samodzielnymi, odrębnymi, choć mieszczą-
cymi się we wspólnej płaszczyźnie zmiany stosunku pracy nauczyciela mianowane-
go, instytucjami prawnymi. Obie stanowią okresy usprawiedliwionej nieobecności w
pracy. Celowe jest udzielenie urlopu dla poratowania zdrowia nauczycielowi przeby-
wającemu w stanie nieczynnym, np. ze względu na treść art. 20 ust. 7 ustawy z dnia
26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz.U. z 1997 r. Nr 56, poz.
357 ze zm.). Przepis ten nakłada na dyrektora szkoły obowiązek „przywrócenia do
pracy” w pierwszej kolejności nauczyciela pozostającego w stanie nieczynnym, a
„odmowa podjęcia pracy powoduje wygaśnięcie stosunku pracy z dniem odmowy”.
Korzystanie z urlopu dla poratowania zdrowia usprawiedliwia odmowę podjęcia
pracy, zapobiegając tym samym wcześniejszemu, niż przewidziane w ust. 6, wyga-
śnięciu stosunku pracy. W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Najwyższy odniósł się
także do możliwości stosowania do nauczyciela art. 41 KP. Sąd Najwyższy stwierdził,
że pozostawanie w stanie nieczynnym przez okres sześciu miesięcy powoduje wy-
gaśnięcie stosunku pracy (art. 20 ust. 6 i art. 26 ust. 1 pkt 5 Karty Nauczyciela).
Ustanie stosunku pracy jest w tym przypadku ustawowym następstwem upływu
czasu – następstwem, którego nie można zmienić odmienną wolą stron. Skoro wy-
gaśnięcie stosunku pracy nie jest skutkiem oświadczenia woli pracodawcy o przenie-
sieniu w stan nieczynny, to do ochrony trwałości stosunku pracy nauczyciela
(ochrony przed skutkami upływu czasu) nie mogą być stosowane przepisy ograni-
czające dopuszczalność dokonywania przez pracodawcę czynności rozwiązujących
stosunek pracy (np. wypowiedzenia). Nie może podstawy takiej ochrony stanowić ani
wprost, ani odpowiednio, ani per analogiam art. 41 KP. Przepis ten nie ma w ogóle
zastosowania do nauczycieli mianowanych. Karta Nauczyciela zawiera przepisy
szczególne w rozumieniu art. 5 KP, wobec czego przepisy Kodeksu pracy mogą mieć
zastosowanie do stosunku pracy nauczycieli tylko w zakresie nią nie uregulowanym.
Także odesłanie do Kodeksu pracy z art. 91c ust. 1 Karty Nauczyciela nie stanowi
podstawy prawnej dla stosowania art. 41 KP w odniesieniu do nauczycieli mianowa-
nych. Regulacja dotycząca sposobów i trybu nawiązania, zmiany oraz rozwiązania
7
stosunku pracy nauczyciela mianowanego jest bowiem w Karcie Nauczyciela zupeł-
na. Nadto, art. 41 KP chroni przed dokonaniem czynności rozwiązującej umowę o
pracę (złożeniem oświadczenia woli o wypowiedzeniu), a nie przed skutkami takiej
czynności (rozwiązaniem stosunku pracy w następstwie wypowiedzenia). Wreszcie,
przepis ten dotyczy tylko wypowiedzenia i to umowy o pracę. Nie można go więc od-
nosić do wszelkich zdarzeń prawnych powodujących ustanie umownego stosunku
pracy, a bezpośrednio także do wypowiadania pozaumownych stosunków pracy.
Poza tym, ochrona trwałości stosunku pracy przewidziana w art. 41 KP nie ma cha-
rakteru bezwzględnego w takim znaczeniu, że uchyla ją w niektórych sytuacjach sam
ustawodawca (np. art. 411
§ 1, art. 70 § 1 KP). Wszystkie te argumenty dotyczą też
sytuacji, gdy w chwili dokonania przeniesienia w stan nieczynny lub w momencie
jego rozpoczęcia nauczyciel jest nieobecny w pracy z przyczyn usprawiedliwionych
(por. też wyrok z dnia 1 lutego 2000 r., I PKN 513/99, OSNAPiUS 2001 r. nr 12, poz.
413; wyrok z dnia 2 września 1999 r., I PKN 225/99, OSNAPiUS 2000 r. nr 24, poz.
896; OSP 2001 r. z. 6, poz. 99 z glosą A. Dubowik i wyrok z dnia 17 listopada 1998 r.,
I PKN 438/98, OSNAPiUS 2000 r. nr 1, poz. 10).
Sąd Najwyższy rozpoznający niniejszą sprawę w pełni te poglądy podziela. W
kontekście zarzutów kasacji należy jeszcze dodatkowo stwierdzić, że wykładnia ta
nie prowadzi do obejścia art. 23 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela, gdyż przepis ten do-
tyczy rozwiązania stosunku pracy uzasadnionego innymi przesłankami niż przenie-
sienie w stan nieczynny. Rozwiązanie to uzasadnione jest niezdolnością nauczyciela
do pracy i dla możliwości jego dokonania nie muszą wystąpić żadne przyczyny po
stronie pracodawcy, a w szczególności wymagane dla przeniesienia w stan nieczyn-
ny zmiany organizacyjne powodujące zmniejszenie liczby oddziałów w szkole lub
zmiany planu nauczania uniemożliwiające dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym
wymiarze zajęć albo całkowita lub częściowa likwidacji szkoły (art. 20 ust. 1). Są to
więc dwie różne instytucje prawne, których stosowanie oparte jest na odmiennych
przesłankach. Nie jest również zasadne twierdzenie odwołujące się do preambuły
Karty Nauczyciela oraz do ochrony przewidzianej w art. 41 KP i art. 5 ust. 3 ustawy z
dnia 28 grudnia 1989 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami
stosunków pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy oraz o zmianie niektórych
ustaw (Dz.U. z 1990 r. Nr 4, poz. 19 ze zm.), że wykładnia, iż nauczyciel może być
przeniesiony w stan nieczynny narusza zasadę równości wobec prawa (tak należy
rozumieć twierdzenie, że stawia go w gorszej sytuacji prawnej, por. art. 112
KP). Rze-
8
czywiście oznacza ona pewne pogorszenie sytuacji nauczyciela mianowanego
względem innych pracowników. Jednakże nauczyciel przeniesiony w stan nieczynny
jest w całkiem innej sytuacji i inne są przesłanki tego przeniesienia (ograniczone do
ściśle określonych sytuacji, w których dalsze zatrudnianie nauczyciela jest niemożli-
we). Powód próbuje więc ujednolicić sytuację podmiotów, które z przyczyn racjonal-
nych są przez ustawodawcę traktowane odmiennie. Przykładowo, pogorszenie sy-
tuacji nauczyciela jest rekompensowane pobieraniem przez niego wynagrodzenia
zasadniczego przez okres 6 miesięcy, mimo że pracy nie wykonuje (por. art. 80 KP).
Z tych względów kasacja podlegała oddaleniu na podstawie art. 39312
KPC. O
kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono na mocy art. 102 KPC.
========================================