Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 10 stycznia 2002 r.
I PKN 790/00
Międzyzakładową organizacją związkową (art. 34 ustawy z dnia 23 maja
1991 r. o związkach zawodowych, jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854)
jest tylko taka struktura NSZZ "Solidarność", która zakresem swego działania
obejmuje co najmniej dwóch pracodawców w rozumieniu art. 3 k.p.
Przewodniczący SSN Andrzej Kijowski (sprawozdawca), Sędziowie SN:
Jadwiga Skibińska-Adamowicz, Barbara Wagner.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 10 stycznia 2002 r. sprawy z po-
wództwa Mirosława M. i Tomasza P. przeciwko M. Spółce z o.o. w K. o przywrócenie
do pracy, na skutek kasacji strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu z dnia 2 czerwca 2000 r. [..]
1) z m i e n i ł zaskarżony wyrok oraz poprzedzający go wyrok Sądu Rejono-
wego-Sądu Pracy w Poznaniu z dnia 16 marca 2000 r. [..] i oddalił powództwo;
2) zasądził od każdego z powodów na rzecz strony pozwanej po 200 zł tytu-
łem zwrotu kosztów postępowania za wszystkie instancje.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy-Sąd Pracy w Poznaniu wyrokiem z dnia 16 marca 2000 r. [..]
przywrócił powodów Mirosława M. i Tomasza P. do pracy na dotychczasowych wa-
runkach pracy i płacy w pozwanej Spółce z o.o. „M.” w K. W motywach tego rozstrzy-
gnięcia Sąd Rejonowy powołał się na poniższe ustalenia faktyczne i ich prawną kwa-
lifikację.
Powodowie Mirosław M. i Tomasz P. byli w Przedsiębiorstwie Usługowo-Pro-
dukcyjnym „J.I.” S.A. w T.P. zatrudnieni odpowiednio od dnia 11 października 1993 r.
oraz od 9 września 1991 r. Firma ta w związku ze swą likwidacją wypowiedziała po-
wodom umowę o pracę z zastosowaniem skróconego okresu wypowiedzenia ze
skutkiem na dzień 30 czerwca 1999 r. W dniu 26 marca 1999 r. zawarte zostało „Po-
2
rozumienie” określające zasady i uprawnienia pracowników PUP „J.I.” S.A. w
związku z przejęciem przez „M.” Sp. z o. o. Na mocy tego porozumienia pozwana
zobowiązała się do zagwarantowania pracownikom „J.I.” takich uprawnień jak przy
zastosowaniu art. 231
k.p. Powodowie zostali u strony pozwanej zatrudnieni na pod-
stawie umów o pracę z dnia 24 maja 1999 r., a już w dniu 7 czerwca 1999 r. praco-
dawca skierował do nich wypowiedzenie obniżające dotychczasową wysokość wy-
nagrodzenia. W uzasadnieniu tej decyzji powołano się na „zmniejszenie funduszu
płac ze względu na niskie wyniki finansowe zakładu w T.P.”.
Powodowie nie przyjęli nowych warunków płacy w związku z czym ich umowy
uległy rozwiązaniu z dniem 30 września 1999 r. W chwili otrzymania wypowiedzenia
zmieniającego powodowie byli członkami zarządu Międzyzakładowej Organizacji
Związkowej NSZZ „Solidarność” działającej przy PUP „J.I.” S.A. w T.P. oraz „M.” Sp.
z o. o.- Zakład Zaplecza Technicznego w T.P. Międzyzakładowa organizacja związ-
kowa została powołana w dniu 24 maja 1999 r. i zarejestrowana w zarządzie Regio-
nu W. NSZZ „Solidarność” w dniu 28 maja 1999 r. [..]. Sąd Rejonowy uznał, że poz-
wany pracodawca wiedział o istnieniu organizacji związkowej w zakładzie w T.P.,
więc dokonując powodom wypowiedzenia zmieniającego warunki pracy naruszył art.
38 k.p. oraz art. 32 ust.1 i 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych
(Dz.U. Nr 55, poz. 234 ze zm.).
Apelację strony pozwanej oddalił Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Poznaniu wyrokiem z dnia 2 czerwca 2000 r. [..]. W uzasadnieniu
tego orzeczenia Sąd Okręgowy podniósł, że pozwany pracodawca wiedział o istnie-
niu w „J.I.” zakładowej organizacji związkowej, gdyż w dniu 26 marca 1999 r. zawarł
z nią porozumienie w sprawie zatrudnienia pracowników jak przy zastosowaniu art.
231
k.p. Przed dokonaniem powodom wypowiedzenia zmieniającego powinien więc
dla zachowania należytej staranności podjąć przynajmniej próbę ustalenia czy są oni
członkami i jakiej ewentualnie organizacji związkowej. W każdym razie oficjalną in-
formację o przynależności powodów do organizacji związkowej obejmującej swym
zasięgiem Zakład Zaplecza Technicznego w T.P. pracodawca otrzymał zanim rozpo-
częło biec wypowiedzenie zmieniające, a zatem mógł cofnąć swą decyzję i ewentu-
alnie podjąć takie kroki po uzyskaniu zgody zarządu Międzyzakładowej Organizacji
Związkowej NSZZ „Solidarność”. Przepis art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r.
o związkach zawodowych ma gwarancyjny charakter, więc wyinterpretowana z niego
norma prawna musi członkom zarządu i komisji rewizyjnej zakładowych czy między-
3
zakładowych organizacji związkowych zapewniać rzeczywistą, a nie pozorną
ochronę. Pracodawca nie może więc uchylić się od respektowania tej ochrony tylko
dlatego, że w dacie wręczenia wypowiedzenia zmieniającego, co nastąpiło niespełna
miesiąc po zawarciu umowy, nie otrzymał oficjalnego zawiadomienia o istnieniu or-
ganizacji związkowej.
Sąd Okręgowy przyznał, że Zakład Zaplecza Technicznego w T.P. jest w
strukturze Spółki „M.” z siedzibą w K. wyodrębniony w tym sensie, iż mieści się w
innej miejscowości niż pozostałe zakłady, zakres jego działalności nie pokrywa się z
przedmiotem działalności głównego przedsiębiorstwa w K., a poza tym został prze-
jęty od PUP „J.I.” S.A., przy czym pracodawca zawierając z jego pracownikami nowe
umowy o pracę zapewnił im inne uprawnienia niż reszcie załogi. Zakład w T.P. nie
miał „samodzielności kadrowej”, a więc nie mógł być traktowany jako zakład pracy w
rozumieniu art. 3 k.p. Tego wszakże nie wiedzieli pracownicy, którzy działając w do-
brej wierze i na podstawie zewnętrznych oznak pracodawcy uznali, że chodzi tu o
odrębny zakład w rozumieniu przepisów prawa pracy, wobec czego nie przewidywali,
iż wskutek przejęcia przez inny podmiot gospodarczy mogą utracić ochronę przysłu-
gującą im dotąd na podstawie art. 32 ustawy o związkach zawodowych. Skoro jed-
nak organizacja związkowa działająca w Zakładzie Zaplecza Technicznego w T.P.
przed przejęciem przez stronę pozwaną „została w istocie pozbawiona możliwości
odpowiedniego dostosowania struktury związku do nowej sytuacji”, to twierdzenie, że
w chwili dokonywania wypowiedzenia zmieniającego nie przysługiwała powodom
„żadna ochrona związkowa byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego”.
Kasację od powyższego wyroku wniosła strona pozwana, zarzucając błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie przepisów art. 38 § 1 k.p. i art. 32 ustawy o
związkach zawodowych przez uznanie, że pracodawca był obowiązany do konsulta-
cji i uzyskania zgody zakładowej organizacji związkowej na dokonanie powodom wy-
powiedzenia zmieniającego warunki wynagradzania, jak też przepisu art. 8 k.p. przez
uznanie, iż sprzeczne z zasadami współżycia społecznego jest dokonanie powodom
wypowiedzenia zmieniającego bez możliwości dostosowania struktur związku zawo-
dowego do nowych warunków działania w Spółce „M.”. Na tej podstawie skarżąca
domagała się zmiany zaskarżonego orzeczenia przez oddalenie powództwa,
względnie uchylenia kwestionowanego rozstrzygnięcia i przekazania sprawy Sądowi
Okręgowemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania, przy uwzględnieniu w obu
sytuacjach kosztów procesu według norm przepisanych. W uzasadnieniu kasacji
4
podniesiono, że o powstaniu międzyzakładowej organizacji związkowej oraz o jej
składzie osobowym został pracodawca powiadomiony pismem z dnia 18 czerwca
1999 r., doręczonym w dniu 21 czerwca 1999 r., zaś przedmiotowe wypowiedzenie
zmieniające zostało powodom wręczone w dniu 7 czerwca 1999 r. Wspomniana or-
ganizacja związkowa nie jest zresztą zakładową organizacją związkową w rozumie-
niu przepisów ustawy z dnia 23 maja 1991 r., gdyż taki status ma - w świetle uchwały
składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 1996 r. I PZP 38/95,
OSNAPiUS 1997 nr 5, poz. 101) - tylko taka jednostka organizacyjna związku, która
zakresem swego działania obejmuje całe przedsiębiorstwo pracodawcy. Taki sam
wniosek wynika też z treści art. 34 ustawy o związkach zawodowych. Wobec struktu-
ry związkowej działającej przy Zakładzie Zaplecza Technicznego w T.P. pozwany
pracodawca nie miał więc obowiązków, jakie przepisy prawa pracy ustanawiają
względem zakładowych organizacji związkowych. Pracodawca wiedział poza tym, że
Zakładu Zaplecza Technicznego w T.P. nie przejął w trybie art. 231
k.p., tylko na
nowo przyjął do pracy pracowników zatrudnionych poprzednio w zakładzie podlega-
jącym likwidacji. Skoro więc nie doszło do odtworzenia w przedsiębiorstwie Spółki
organizacji związkowej funkcjonującej w „J.I.”, to skarżący pracodawca nie konsulto-
wał zamiaru dokonania powodom wypowiedzenia zmieniającego warunki wynagro-
dzenia za pracę. Skarżący nie pozbawił też pracowników - wbrew sugestii Sądu
Okręgowego - możliwości utworzenia struktury związkowej obejmującej swym statu-
tem całą Spółkę „M.”. Powodowie sami zdecydowali o powołaniu międzyzakładowej
komisji uwzględniającej jedynie Zakład Zaplecza Technicznego w T.P. i pomijającej
koszalińską część przedsiębiorstwa Spółki.
W odpowiedzi na kasację powodowie wnieśli o jej oddalenie oraz o zasądze-
nie kosztów zastępstwa procesowego. W uzasadnieniu odpowiedzi podniesiono w
szczególności, że z art. 38 k.p., jak też z art. 30 ust.21
ustawy o związkach zawodo-
wych, wynika instrumentalnie, iż staranny pracodawca zamierzający wypowiedzieć
stosunek pracy lub dokonać jego wypowiedzenia zmieniającego ma obowiązek
ustalenia, czy w jego zakładzie działa związek zawodowy, „choćby przez skierowanie
zapytania do organów związku, które prowadzą stosowny rejestr”. W odpowiedzi wy-
rażono też pogląd, że porozumienie z dnia 26 marca 1999 r. o stosowaniu wobec
pracowników zlikwidowanego „J.I.” i następnie przyjętych do pracy w Spółce „M.”
zasad wynikających z art. 231
k.p. oznacza zapewnienie powodom ochrony trwałości
ich stosunku pracy wynikającej z przepisów ustawy o związkach zawodowych.
5
Ochrona ta obejmuje przy tym nie tylko moment dokonania wypowiedzenia defini-
tywnego lub zmieniającego, ale także cały okres wypowiedzenia, więc jeśli o powoła-
niu organizacji związkowej pracodawca dowiedział się po złożeniu oświadczenia woli
o obniżeniu powodom ich wynagrodzenia, to powinien je następnie cofnąć. Zanie-
chanie tego jest zachowaniem bezprawnym, jak też sprzecznym z zasadami współ-
życia społecznego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja zasługuje na uwzględnienie, gdyż usprawiedliwione okazały się jej
podstawy. Z niespornych okoliczności faktycznych przedmiotowej sprawy jasno bo-
wiem wynika, że działająca u strony skarżącej związkowa struktura organizacyjna
pod nazwą Międzyzakładowa Komisja NSZZ „Solidarność” przy PUP „J.I.” S.A. w
T.P. oraz „M.” Sp. z o.o. w K. - Zakład Zaplecza Technicznego w T.P., nie była za-
kładową, ani też międzyzakładową organizacją związkową w rozumieniu ustawodaw-
stwa pracy, w szczególności przepisów ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach
zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854). Status zakładowej or-
ganizacji związkowej w znaczeniu przepisów powołanej ustawy ma bowiem - jak to
wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 24 kwietnia 1996
r., I PZP 38/95, OSNAPiUS 1997 r. nr 5, poz. 101) - jedynie taka struktura organiza-
cyjna, która zakresem swego działania obejmuje cały zakład pracy w znaczeniu
przedmiotowym, czy też całe przedsiębiorstwo danego pracodawcy (art. 3 k.p.), w
tym przedsiębiorstwo składające się z dwóch lub więcej wewnętrznych zakładów
(placówek zatrudnienia). Teza ta, aprobowana również przez skład rozpoznający
niniejszą kasację, wymagałaby w okolicznościach sprawy rozszerzenia na międzyza-
kładowe organizacje związkowe, który to charakter w świetle art. 34 ustawy o związ-
kach zawodowych należałoby przypisywać tylko strukturze obejmującej zakresem
swego statutu co najmniej dwóch pracodawców w rozumieniu art. 3 k.p.
Tymczasem struktura organizacyjna NSZZ „Solidarność” powołana u strony
pozwanej w dniu 24 maja i zarejestrowana przez zarząd Regionu W. w dniu 28 maja
1999 r. objęła swym działaniem jedynie Zakład Zaplecza Technicznego w T.P., a
więc tylko część przedsiębiorstwa pozwanego pracodawcy. Nie była to więc zakła-
dowa, ani tym bardziej międzyzakładowa organizacja związkowa w rozumieniu
ustawy z dnia 23 maja 1991 r., a oceny tej nie zmienia treść wpisu do wewnętrznego
6
rejestru związkowego prowadzonego przez zarząd regionu. Nazewnictwo poszcze-
gólnych struktur organizacyjnych należy bowiem do sfery związkowej autonomii.
Związek może zatem nazwie „międzyzakładowa organizacja związkowa” przypisy-
wać w statucie szerszy zakres niż to czyni ustawodawca (por. § 9 ust.1 pkt.7 statutu
NSZZ „Solidarność”) ; może też stosować nazewnictwo odwołujące się do historycz-
nej poprzedniczki danej struktury związkowej (np. NSZZ „Solidarność” przy PPH „J.I.”
S.A. oraz „M.” Spółka z o.o. w K. - Zakład Zaplecza Technicznego w T.P.), choć czy-
nienie użytku ze wspomnianej swobody pozostaje bez wpływu na zakres ustawo-
wych powinności pracodawcy. Innymi słowy, specyficzna nazwa jakiejś struktury
związkowej nie może dla pracodawcy zrodzić powinności nie mającej oparcia w pow-
szechnie obowiązującym prawie.
Status jednostki organizacyjnej NSZZ „Solidarność” powołanej u pozwanego
pracodawcy nie zaktualizował więc obowiązku uzyskania jej zgody na niekorzystne
dla powodów wypowiedzenie zmieniające wysokość ich wynagrodzenia (art. 32 ust.
2 w związku z art. 34 ustawy o związkach zawodowych), czy choćby tylko związko-
wej konsultacji zamiaru tego wypowiedzenia (art. 38 w związku z art. 42 §1 k.p.).
Trafny jest więc kasacyjny zarzut niewłaściwego zastosowania tych przepisów. To
samo dotyczy zarzutu naruszenia postanowień art. 8 k.p. Sąd Okręgowy, poza ogól-
nikową sugestią wyrażoną w motywach kwestionowanego wyroku, nie wykazał bo-
wiem, iżby wśród norm moralnych społeczeństwa budującego podstawy gospodarki
rynkowej ukształtował się we wzajemnych relacjach partnerów społecznych nakaz
respektowania przez pracodawcę lojalności nie liczącej się z własnym interesem, czy
wręcz przekraczającej granice zdrowego rozsądku. Można wprawdzie od praco-
dawcy wymagać, aby w żaden sposób nie utrudniał realizacji pracowniczych wolno-
ści związkowych, ale nie sposób oczekiwać udzielania związkom pomocy w dopro-
wadzaniu ich struktur organizacyjnych do kształtu gwarantującego związkowym
działaczom zwiększoną ochronę trwałości ich stosunku pracy.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39315
k.p.c. orzekł
jak w sentencji, przy czym o kosztach postępowania orzeczono zgodnie z art. 98 k.p.
========================================