Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 23 stycznia 2002 r.
I PKN 809/00
1. Do wypowiedzenia umowy o pracę pracownikowi zarządzającemu za-
kładem w imieniu pracodawcy stosuje się art. 38 k.p.
2. Procedura konsultacji zamiaru wypowiedzenia umowy o pracę przewi-
dziana w art. 38 k.p. nie obejmuje obowiązku pracodawcy zwrócenia się do za-
kładowej organizacji związkowej o informację o pracownikach korzystających z
jej obrony (art. 30 ust. 21
ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodo-
wych, jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.).
Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Andrzej Kijowski, Barbara
Wagner (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu w dniu 23 stycznia 2002 r. sprawy z po-
wództwa Heleny M. przeciwko S. S.A. w S. o odszkodowanie, na skutek kasacji
strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecz-
nych w Szczecinie z dnia 28 kwietnia 2000 r. [..]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w
Szczecinie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie
o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Rejonowy w Szczecinie wyrokiem z dnia 20 grudnia 1999 r. [..] oddalił
powództwo Heleny M. o odszkodowanie z tytułu wadliwego wypowiedzenia umowy o
pracę.
Sąd ustalił, że powódka w 1971 r. zawarła umowę o pracę z przedsiębior-
stwem państwowym „S.”, zajmując od 1981 r. stanowisko kierownika ekonomiczne-
go. Po przekształceniu przedsiębiorstwa w spółkę akcyjną, w dniu 1 stycznia 1992 r.
strony zawarły umowę o pracę na czas nieokreślony; powódka została zatrudniona
na stanowisku Zastępcy Dyrektora do Spraw Ekonomiczno - Finansowych. Ustano-
2
wiono ją prokurentem Spółki. Uchwałą Rady Nadzorczej z dnia 7 lipca 1993 r. Hele-
na M. została powołana na stanowisko Dyrektora Zarządu na czas do 30 kwietnia
1994 r. Czas pełnienia tej funkcji został wydłużony na kolejną kadencję, a uchwałą z
dnia 30 maja 1997 r. powierzono powódce jej pełnienie do dnia 30 maja 2000 r. Była
jednoosobowym Zarządem. W dniu 1 stycznia 1998 r. dokonano zmiany schematu
organizacyjnego poprzez likwidację stanowiska Zastępcy Dyrektora do spraw Ekono-
miczno - Finansowych. Po objęciu przez powódkę funkcji Dyrektora Zarządu nie było
ono faktycznie obsadzane. W dniu 31 sierpnia 1998 r. zwołane zostało plenarne po-
siedzenie Rady Nadzorczej. Po złożeniu przez powódkę sprawozdania finansowego,
Prezes Rady zgłosił wniosek o odwołanie Zarządu. Uchwała o odwołaniu Zarządu,
podjęta większością głosów w głosowaniu tajnym przy pełnym składzie Rady Nad-
zorczej, była ważna. W tym samym dniu Prezes Rady Nadzorczej wypowiedział po-
wódce umowę o pracę. W ocenie Sądu, wypowiedzenie Helenie M. umowy o pracę
było, wobec odwołania jej z funkcji Dyrektora Zarządu, uzasadnione i nie naruszało
przepisów o wypowiadaniu umów o pracę.
Sąd Okręgowy w Szczecinie wyrokiem z dnia 28 kwietnia 2000 r. [..] zmienił
powyższy wyrok (zaskarżony apelacją przez powódkę) w ten sposób, że zasądził na
jej rzecz od pozwanej Spółki odszkodowanie w kwocie 45.000 zł z ustawowymi od-
setkami. Zdaniem Sądu, roszczenie apelującej jest w pełni uzasadnione. Pozwany
pracodawca naruszył bowiem art. 38 k.p. Helena M. nie była wprawdzie członkiem
związku zawodowego i nie zwróciła się wcześniej do związku zawodowego o wyra-
żenie zgody na reprezentowanie jej indywidualnych praw i interesów, ale nie zwal-
niało to pracodawcy z obowiązku konsultacji z zakładową organizacją związkową
zamiaru wypowiedzenia jej umowy o pracę. Strona pozwana uniemożliwiła powódce
skorzystanie z prawa do obrony jej spraw przez związek zawodowy „stawiając ją wo-
bec faktów dokonanych”. Nie zwracając się z zapytaniem, czy NSZZ „Solidarność”
podejmie się obrony Heleny M. pracodawca, nie wykonał obowiązku określonego w
art. 30 ust. 21
ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (Dz.U. Nr 55,
poz. 234 ze zm.).
Przedsiębiorstwo Usług Morskich „S.” S.A. zaskarżyło ten wyrok kasacją.
Wskazując jako jej podstawy naruszenie prawa materialnego, a to: art. 38 § 1 k.p.,
art. 45 § 1 k.p. i art. 30 ust. 21
ustawy o związkach zawodowych „przez ich błędną
wykładnię” oraz naruszenie przepisów postępowania, a mianowicie art. 233 § 1 k.p.c.
„przez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, polegające na pominięciu
3
dokumentu - pisma pozwanej z dnia 15.12.1999 r. oraz nie uwzględnieniu specyficz-
nej sytuacji, w której nastąpiło rozwiązanie stosunku pracy”, jego pełnomocnik wniósł
o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi drugiej
instancji do ponownego rozpoznania oraz o zasądzenie kosztów postępowania ka-
sacyjnego. Wywodził, że „w przypadku rozwiązania umowy o pracę z Dyrektorem
Spółki wskutek odwołania go z pełnionej funkcji członka Zarządu, wykluczona jest
możliwość nieuzasadnionego rozwiązania stosunku pracy, a tym samym zachowanie
przez pozwaną procedury określonej w art. 38 § 1 k.p. nie było konieczne.” Rozwią-
zanie stosunku pracy dotyczy „powódki - osoby dokonującej czynności w sprawach z
zakresu prawa pracy, czyli pracodawcy w rozumieniu art. 31
§ 1 k.p.”. Helena M.
przed odwołaniem jej ze stanowiska była „stroną przeciwną w stosunku do zakłado-
wej organizacji związkowej”. Sąd pominął okoliczność, że powódka nie mogła wystę-
pować w podwójnej roli - jako pracodawca i pracownik zarazem. Nadto, ograniczając
zakres stosowania powołania ustawą z dnia 2 lutego 1996 r. o zmianie ustawy - Ko-
deks pracy oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 24, poz. 110), ustawodawca
nie odniósł się do kwestii związkowej reprezentacji praw kierownika zakładu pracy.
Powstała swego rodzaju luka w prawie. Braku wyraźnej regulacji tej kwestii nie
można odczytywać jako intencji objęcia kierowników zakładów pracy ochroną z art.
38 k.p. Pozycja powódki jako dyrektora zarządu była zbliżona do pozycji pracownika
powołanego. Obowiązek konsultacji w takich razach zamiaru rozwiązania stosunku
pracy ze związkami zawodowymi „byłby sztucznym nakazem formalnym”. Wątpli-
wość powstaje także, kto powinien konsultować zamiar wypowiedzenia powódce
umowy o pracę jako pracodawca. Mając na uwadze wykładnię systemową i celowo-
ściową strona skarżąca „nie zgadza się” ze stanowiskiem Sądu Okręgowego. Po-
zwana zwróciła się pismem z dnia 15 grudnia 1999 r. do NSZZ „Solidarność” z za-
pytaniem czy podejmuje się ochrony praw powódki. Przyczyny i okoliczności odwoła-
nia usprawiedliwiają późniejsze skierowanie zapytania. Po pierwsze, wynik tajnego
głosowania nad wnioskiem o odwołanie zarządu nie jest z góry znany, wobec czego
wcześniejsza konsultacja jest „zbędna, niemożliwa lub znacznie utrudniona”. Po dru-
gie, samo odwołanie powódki jako jednoosobowego zarządu nie gwarantowało od-
sunięcia jej od spraw Spółki. Jako dyrektor miałaby prawo podejmowania czynności
„nieakceptowanych przez akcjonariuszy lub Radę Nadzorczą”. Szczególny charakter
więzi łączących członków zarządu z akcjonariuszami, które oparte są na zasadzie
zaufania, wyklucza możliwość dalszego zatrudniania odwołanego pracownika. Sąd
4
nie uwzględnił więc „specyficznej sytuacji”, w jakiej nastąpiło rozwiązanie stosunku
pracy. Pełnomocnik strony skarżącej podniósł także, że powszechną jest praktyka
niekonsultowania zamiaru wypowiedzenia umowy o pracę z członkami zarządów
spółek prawa handlowego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut kasacji w przedmiocie naruszenia przez Sąd art. 233 k.p.c. nie jest
usprawiedliwiony. Konsultacja wypowiedzenia umowy o pracę musi być uprzednia.
Znaczy to, że pracodawca ma obowiązek zawiadomienia zakładowej organizacji
związkowej o zamiarze wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę, a zatem przed
dokonaniem tej czynności rozwiązującej, czyli przed złożeniem pracownikowi
oświadczenia woli o wypowiedzeniu. Żadne okoliczności nie sanują zawiadomienia
ex post. Skoro Helenie M. wypowiedziano umowę o pracę w dniu 31 sierpnia 1998 r.,
a pracodawca zwrócił się do NSZZ „Solidarność” o informację czy związek ten za-
mierza bronić jej praw w dniu 15 grudnia 1999 r. (po kilkunastu miesiącach), to - przy
pozytywnej odpowiedzi uzyskanej w tym samym dniu - zawiadomienia tej organizacji
mógłby dokonać najwcześniej 15 grudnia 1999 r., czyli nie tylko już po wypowiedze-
niu skarżącej umowy o pracę, ale nawet po rozwiązaniu z nią stosunku pracy. Za-
wiadomienie takie nie byłoby konsultacją zamiaru wypowiedzenia umowy o pracę,
lecz spóźnioną informacją o rozwiązaniu stosunku pracy przez wypowiedzenie.
Wbrew odmiennemu twierdzeniu pełnomocnika strony skarżącej art. 38 k.p.
ma zastosowanie także do pracowników zarządzających zakładem pracy w imieniu
pracodawcy. Pracownikom zatrudnionym na stanowiskach kierowniczych przysługuje
prawo koalicji, a skoro tak, to korzystają oni z praw związkowych na równi z innymi
pracownikami będącymi członkami związków zawodowych. Gdyby ustawodawca
chciał pozbawić kadrę kierowniczą związkowej ochrony trwałości ich stosunku pracy,
uczyniłby to wyraźnie. Ograniczenie podmiotowego zakresu stosowania powołania
jako podstawy nawiązania stosunku pracy wynikało właśnie z potrzeby objęcia
ochroną przed arbitralnym rozwiązaniem stosunku pracy także kierowników zakła-
dów pracy (pracowników zarządzających zakładem w imieniu pracodawców). Taka
była ratio legis zmiany art. 68 § 1 k.p. wprowadzonej ustawą z dnia 2 lutego 1996 r. o
zmianie ustawy - Kodeks pracy. Trudno więc podzielić pogląd, że brak wyraźnego
odniesienia się w przepisach do stosowania ochrony przewidzianej w art. 38 k.p. do
5
kierownika zakładu pracy stanowi lukę w prawie spowodowaną nieuwagą lub zapo-
mnieniem ustawodawcy. Jest to świadoma jego decyzja. Z braku zaś regulacji od-
miennej (szczególnej) należy wnosić, że wypowiedzenie umowy o pracę kierowni-
kowi zakładu pracy (osobie zarządzającej w imieniu pracodawcy zakładem) podlega
regułom ogólnym.
Zgodnie z art. 38 § 1 k.p. pracodawca o zamiarze wypowiedzenia umowy o
pracę zawiadamia reprezentującą pracownika zakładową organizację związkową.
Jest to albo organizacja, której pracownik jest członkiem, albo ta, która wyraziła
zgodę na obronę praw pracownika niezrzeszonego (art. 30 ust. 1 i 2 ustawy o związ-
kach zawodowych). Proces konsultacji zamiaru wypowiedzenia umowy o pracę roz-
poczyna pisemne o nim zawiadomienie zakładowej organizacji związkowej z poda-
niem przyczyny wypowiedzenia. Naruszenie art. 38 k.p. stanowi zatem brak pisem-
nego zawiadomienia reprezentującej pracownika organizacji związkowej o zamiarze
wypowiedzenia. Wynika stąd, że procedura konsultacji nie obejmuje przewidzianego
w art. 30 ust. 21
ustawy o związkach zawodowych poprzedzającego ją obowiązku
zwrócenia się do zakładowej organizacji związkowej o informację o pracownikach
korzystających z jej obrony. Ewentualne uchybienie art. 30 ust. 21
ustawy o związ-
kach zawodowych nie jest uchybieniem art. 38 k.p.
Wątpliwa jest nadto zasadność zarzutu naruszenia przez pozwanego praco-
dawcę art. 30 ust. 21
ustawy o związkach zawodowych w sytuacji, gdy dotyczy on
pracownika nie będącego członkiem związku zawodowego, a pracodawca dysponuje
przekazanym przez związek zawodowy wykazem jego członków i wiedzą, że do dnia
wypowiedzenia pracownikowi umowy o pracę związek ten nie objął go obroną. Pra-
codawca nie ma obowiązku ponawiania wniosku o informację przed podejmowaniem
każdej czynności wymagającej współdziałania ze związkami zawodowymi. Rzeczą
związku zawodowego jest aktualizacja wykazu pracowników korzystających z jego
obrony, a zobowiązuje go do tego generalna zasada wyrażona w art. 1 ust. 1 ustawy
o związkach zawodowych, zgodnie z którą jest on powołany przez „ludzi pracy” do
reprezentowania i obrony ich praw i interesów zawodowych oraz socjalnych, a także
w art. 30 ust. 2, wedle którego pracownik nie będący członkiem związku zawodowe-
go ma prawo do obrony swoich praw na zasadach dotyczących członków związku,
który wyraził na to zgodę. Obrona „człowieka pracy” jest obowiązkiem związku zawo-
dowego i na nim w pierwszej kolejności, a nie na pracodawcy, spoczywa obowiązek
prawidłowej jej realizacji. Nie jest też tak, że pracodawca przed wypowiedzeniem
6
pracownikowi nie będącemu członkiem związku zawodowego umowy o pracę zobo-
wiązany jest do uprzedzenia go o zamiarze dokonania tej czynności i odczekania
pewnego czasu w celu umożliwienia pracownikowi podjęcia działań zmierzających
do uzyskania zgody związku zawodowego na obronę jego praw.
Podniesiony w kasacji zarzut naruszenia przez Sąd drugiej instancji art. 38
k.p. i art. 30 ust. 21
ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych jest za-
tem uzasadniony.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do art. 39313
k.p.c.,
orzekł jak w sentencji.
========================================