Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 7 lutego 2002 r.
II UKN 30/01
Nieskładkowe okresy ubezpieczenia uwzględnia się w wymiarze nie
przekraczającym jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych uzy-
skanych łącznie w Polsce i za granicą, jeżeli umowa międzynarodowa przewi-
duje uwzględnienie składkowych okresów zatrudnienia przy ustalaniu prawa
do świadczeń z ubezpieczenia społecznego.
Przewodniczący SSN Maria Tyszel, Sędziowie SN: Beata Gudowska,
Zbigniew Myszka (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 7 lutego 2002 r. sprawy
z wniosku Romany J.-B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych - Biuro
Reny Zagranicznych w W. o wcześniejszą emeryturę, na skutek kasacji wniosko-
dawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 12 września 2000 r. [...]
z m i e n i ł zaskarżony wyrok i oddalił apelację oraz zasądził 100 zł na rzecz
wnioskodawczyni od Biura Rent Zagranicznych w W. tytułem zwrotu kosztów postę-
powania.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie wyro-
kiem z dnia 12 września 2000 r. zmienił zaskarżony przez organ rentowy wyrok Sądu
Okręgowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie z dnia 30 lipca
1999 r., zmieniający decyzję odmawiającą przyznania ubezpieczonej Romanie J.-B.
prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu opieki nad dzieckiem szczególnej troski i
przywracający taką emeryturę ubezpieczonej od dnia 1 stycznia 1999 r., w ten spo-
sób, że oddalił odwołanie ubezpieczonej od negatywnej decyzji emerytalnej. W
sprawie tej ustalono, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych-Oddział w P. decyzją z
dnia 25 marca 1998 r. przyznał ubezpieczonej od dnia 1 grudnia 1997 r. emeryturę
na podstawie przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 15 maja 1989 r. w
2
sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury dla pracowników opiekujących się
dziećmi wymagającymi stałej opieki (Dz.U. Nr 28, poz. 149) i ustawy z dnia 17 paź-
dziernika 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent
oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 104, poz. 450 ze zm.), przekazując
sprawę w celu dalszego załatwienia do Biura Rent Zagranicznych w W. z uwagi na
uwzględnienie okresu zatrudnienia w Bułgarii. Po ponownym rozpatrzeniu sprawy
Zakład Ubezpieczeń Społecznych Biuro Rent Zagranicznych w W. odmówił ubezpie-
czonej przyznania tego prawa, twierdząc, iż nie udowodniła ona wymaganych okre-
sów 20-letniego ubezpieczenia. Organ rentowy uznał za udowodnione składkowe
okresy zatrudnienia ubezpieczonej w Polsce oraz w Bułgarii w wymiarze 15 lat 3
miesięcy i 22 dni , a także okresy nieskładkowe w wymiarze 3 lat 1 miesiąca i 12 dni.
W jego ocenie okresy nieskładkowe ubezpieczonej podlegały ograniczeniu do 1/3
uwzględnionych składkowych okresów ubezpieczenia w Polsce, bez uwzględnienia
zaliczonych składkowych okresów ubezpieczenia w Bułgarii. Stanowiska tego nie
podzielił Sąd pierwszej instancji, który uznał, że okresy nieskładkowe podlegają zali-
czeniu do okresów ubezpieczenia w wymiarze 1/3 składkowych okresów ubezpie-
czenia łącznie przebytych w Polsce oraz w Bułgarii, co wynika z regulacji art. 4 ust. 2
ustawy rewaloryzacyjnej w związku z art. 6 umowy o współpracy w dziedzinie polityki
społecznej między Polską a Bułgarią z dnia 12 lipca 1961 r. (Dz.U. z 1962 r. Nr 28,
poz. 132). Po ustaleniu, że ten sposób liczenia okresów ubezpieczenia powoduje, iż
ubezpieczona legitymowała się 20-letnim stażem ubezpieczenia wymaganym do
przyznania jej prawa do wcześniejszej emerytury dla pracowników opiekujących się
dziećmi wymagającymi stałej opieki, Sąd pierwszej instancji zmienił zaskarżoną de-
cyzję i przywrócił jej prawo do tego świadczenia.
Reformując ten wyrok Sąd Apelacyjny przyjął, że ubezpieczona przepraco-
wała w Polsce 9 lat 4 miesiące i 4 dni, a także legitymuje się łącznie okresami nie-
składkowymi w łącznym rozmiarze 6 lat 3 miesięcy i 26 dni, które podlegały ograni-
czeniu do 1/3 składkowych okresów ubezpieczenia przebytych wyłącznie w Polsce.
Ponadto w okresie od 1 czerwca 1982 r. do 31 maja 1989 r. przepracowała (z prze-
rwami) w Bułgarii 5 lat 11 miesięcy i 18 dni, co potwierdził organ rentowy Bułgarii.
Okres ten podlegał uwzględnieniu przy ustalaniu prawa do świadczeń z ubezpiecze-
nia społecznego oraz ich wysokości na terytorium Polski i Bułgarii, z tym że każda z
Umawiających się Stron ustala według własnych przepisów, jakie okresy są okresami
zatrudnienia i okresami zrównanymi z okresami zatrudnienia przebytymi na jej teryto-
3
rium (art. 6 ust. 1 Umowy). Ponadto z art. 10 ust. 1 Umowy wynika, że prawo do rent
dla pracowników, którzy byli zatrudnieni na terytorium obu Umawiających się Stron
oraz dla członków ich rodzin ustalają właściwe organy Umawiających się Stron we-
dług własnych przepisów prawnych z uwzględnieniem postanowień art. 6 Umowy.
Uznając, że postanowienia Umowy stanowią o okresach zatrudnienia i okresach z
nimi zrównanych, które są oceniane według przepisów każdego państwa, Sąd Ape-
lacyjny przyjął, iż zwiększenie polskiego stażu ubezpieczeniowego o inne okresy
(nieskładkowe oraz uzupełniające) wynika wyłącznie z polskiego ustawodawstwa z
zakresu zaopatrzenia emerytalnego, a „Biuro Rent Zagranicznych prawidłowo zatem
ustaliło wymiar okresów składkowych i nieskładkowych przebytych przez wniosko-
dawczynię w Polsce, na podstawie polskich przepisów emerytalno-rentowych oraz
uwzględniło w całości jako okres zatrudnienia (okres składkowy) okres pracy zainte-
resowanej w Bułgarii”.
W kasacji pełnomocnik ubezpieczonej zarzucił Sądowi Apelacyjnemu błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie § 1 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów dnia
15 maja 1989 r. oraz art. 6 i 7 Umowy - przez przyjęcie, że okres zatrudnienia ubez-
pieczonej na terenie Bułgarii nie jest równoznaczny z okresem zatrudnienia na tere-
nie Rzeczypospolitej Polskiej dla celów przyznania uprawnień emerytalnych. W kwe-
stii tej istnieje potrzeba wykładni przepisów budzących wątpliwości i rozbieżności w
orzecznictwie, zważywszy na skrajnie różną interpretację tych samych przepisów
prawa, co kwalifikuje się jako istotne zagadnienie prawne, czy okres legalnego za-
trudnienia i opłacania składek na ubezpieczenie społeczne w Bułgarii jest okresem
zatrudnienia według przepisów polskiego prawa ubezpieczeń społecznych, w tym § 1
rozporządzenia Rady Ministrów z 15 maja 1989 r. W ramach takich podstaw i oko-
liczności uzasadniających rozpoznanie kasacji, skarżąca wniosła o uchylenie zaskar-
żonego wyroku w całości i uwzględnienie odwołania ubezpieczonej od odmownej de-
cyzji emerytalnej Biura Rent Zagranicznych z dnia 28 grudnia 1998 r. oraz o zasą-
dzenie kosztów postępowania według norm przepisanych. Zdaniem skarżącej - po-
stanowienia art. 6 i 10 Umowy nakazują traktować okres pracy ubezpieczonej na te-
renie Bułgarii jako składkowy okres ubezpieczenia na terenie Polski, ze wszelkimi
konsekwencjami dotyczącymi ustalania jej uprawnień emerytalnych według prawa
polskiego.
Sąd Najwyższy uznał, że kasacja jest uzasadniona, a Sąd Apelacyjny w spo-
sób oczywisty naruszył postanowienia zawarte w art. 6 i 10 Umowy w związku z art.
4
1 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z 15 maja 1989 r., bezzasadnie uwzględnia-
jąc ubezpieczonej 1/3 okresów nieskładkowych liczonych wyłącznie od składkowych
okresów ubezpieczenia przebytych w Polsce, tj. bez koniecznego uwzględnienia przy
dokonywaniu tej operacji składkowych okresów zatrudnienia ubezpieczonej w Bułga-
rii. Wprawdzie okresy zatrudnienia obywateli polskich za granicą wliczane są do
okresów ubezpieczenia społecznego pod warunkiem opłacenia składki w polskim or-
ganie ubezpieczeń społecznych, jednakże ratyfikowana umowa międzynarodowa
może stanowić inaczej. W tym względzie art. 6 ust. 1 polsko-bułgarska umowy o
współpracy w dziedzinie polityki społecznej, należący do postanowień ogólnych tej
Umowy, stanowi, iż przy ustalaniu prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego
oraz ich wysokości uwzględniane będą okresy zatrudnienia i okresy zrównane z
okresami zatrudnienia, przebyte na terytorium obu Umawiających się Stron, a po-
nadto, że każda ze Stron ustala według własnych przepisów, jakie okresy są okre-
sami zatrudnienia i okresami zrównanymi z okresami zatrudnienia, przebytymi na jej
terytorium. Powołane regulacje ratyfikowanej umowy międzynarodowej, która sta-
nowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana (art. 91
ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej), jeżeli ponadto polskie ustawodawstwo
wewnętrzne bezpośrednio przewiduje, że przy ustalaniu prawa do emerytury i renty
oraz przy obliczaniu ich wysokości uwzględnia się okresy ubezpieczenia za granicą,
gdy tak stanowią umowy międzynarodowe, stanowiły bezwarunkowe uzasadnienie
uwzględnienia składkowych okresów ubezpieczenia przebytych przez ubezpieczoną
w Bułgarii przy ustalaniu prawa oraz wysokości świadczenia z polskiego systemu
ubezpieczeń społecznych. Każda z umawiających się Stron polsko-bułgarskiej
Umowy o współpracy w dziedzinie polityki społecznej określa zatem jedynie rodzaje
okresów zatrudnienia i z nimi zrównanych zaliczanych do okresów ubezpieczenia
społecznego według ich krajowych porządków ubezpieczenia społecznego, co ozna-
cza tylko tyle, że innych okresów podlegania ubezpieczeniom społecznym, jakie nie
zostały w wewnętrznym porządku prawnym uznane za okresy zatrudnienia lub zrów-
nane z tymi okresami, nie można zaliczyć do okresów ubezpieczenia, od których za-
leży prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego oraz ich wysokość według
krajowego porządku prawnego każdej (drugiej) Strony Umowy. Jeżeli jednak są to
okresy zatrudnienia lub z nimi zrównane według porządku prawnego jednej ze stron,
to są one uwzględniane na zasadach wzajemności przy ustaleniu prawa do świad-
czeń z ubezpieczenia społecznego oraz ich wysokości, bez żadnych dalszych wa-
5
runków (art. 6 ust. 1 Umowy), co oznacza, że przy ustaleniu prawa do świadczenia z
krajowego ubezpieczenia społecznego każda ze Stron Umowy traktuje takie okresy
jak okresy ubezpieczenia przebyte na jej terytorium. W konsekwencji składkowe
okresy zatrudnienia ubezpieczonej na terenie Bułgarii należy traktować tak samo jak
składkowe okresy ubezpieczenia na terenie Polski. Przy ustalaniu prawa do rent wła-
ściwe organy rentowe stosują krajowe przepisy z zakresu ubezpieczeń społecznych,
uwzględniając szczególne postanowienia polsko-bułgarskiej Umowy o współpracy w
dziedzinie polityki społecznej dotyczące proporcjonalnej wysokości wypłacanych
przez każdą ze Stron świadczeń rentowych w stosunku do okresów zatrudnienia
przebytych na obszarze każdego z umawiających się państw (art. 10 Umowy). Skoro
jednak składkowe okresy zatrudnienia ubezpieczonej na terenie Bułgarii traktuje się
jak składkowe okresy zatrudnienia na terenie Polski, to nie ma żadnego prawnego
ani racjonalnego uzasadnienia ograniczenie wymiaru nieskładkowych okresów ubez-
pieczenia do 1/3 składkowych okresów ubezpieczenia przebytych wyłącznie na tere-
nie Polski, ale wymiar ten podlega ograniczeniu do 1/3 sumy składowych okresów
ubezpieczenia, obejmujących zrównane składkowe okresy przebyte zarówno w pol-
skim, jak i w bułgarskim porządku prawnym. Sposób liczenia nieskładkowych okre-
sów ubezpieczenia w polskim systemie ubezpieczeń społecznych nie może zatem
pomijać okresów zatrudnienia za granicą, którym ratyfikowana umowa międzynaro-
dowa bezwarunkowo nadała im tożsamy charakter prawny z krajowymi składkowymi
okresami ubezpieczenia społecznego przy ustalaniu prawa do świadczeń z ubezpie-
czenia społecznego. Prowadzi to do wniosku, że jeżeli umowa międzynarodowa
przewiduje uwzględnienie składkowych okresów zatrudnienia za granicą przy ustala-
niu prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego oraz ich wysokości, to nie-
składkowe okresy ubezpieczenia uwzględnia się w wymiarze nieprzekraczającym
jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych przebytych łącznie w Polsce
oraz za granicą (w aktualnym stanie prawnym - art. 5 ust. 2 w związku z art. 8 ustawy
z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecz-
nych, Dz.U. Nr 162, poz. 1118 ze zm.).
Powyższy sposób ustalenia okresów ubezpieczenia powoduje, że ubezpie-
czona spełniła warunki wymagane do przyznania jej emerytury z tytułu sprawowania
opieki nad dzieckiem szczególnej troski (§ 1 rozporządzenia Rady Ministrów dnia 15
maja 1989 r.), dlatego Sąd Najwyższy wyrokował reformatoryjnie na podstawie art.
39315
KPC, orzekając o kosztach postępowania zgodnie z art. 98 KPC.
6
========================================