Pełny tekst orzeczenia

WYROK Z DNIA 18 LUTEGO 2000 R.
III KKN 280/99
Użyte w art. 157 § 3 k.k. sformułowanie „działa”, wynikające z zasto-
sowanej przez ustawodawcę techniki legislacyjnej, oznacza zarówno dzia-
łanie, jak i zaniechanie.
Przewodniczący: sędzia SN A. Konopka.
Sędziowie: SN L. Misiurkiewicz,
SO del. do SN W. Błuś (sprawozdawca).
Prokurator Prokuratury Krajowej: W. Smardzewski.
Sąd Najwyższy w sprawie Jerzego W., uniewinnionego od popełnie-
nia przestępstwa z art. 157 § 3 k.k. po rozpoznaniu w Izbie Karnej na roz-
prawie w dniu 18 lutego 2002 r. kasacji, wniesionej przez prokuratora na
niekorzyść oskarżonego od wyroku Sądu Okręgowego w S. z dnia 25 mar-
ca 1999 r., utrzymującego w mocy wyrok Sądu Rejonowego w E. z dnia 11
września 1998 r.
u c h y l i ł zaskarżony kasacją wyrok i utrzymany nim w mocy wyrok Są-
du Rejonowego w E. i sprawę przekazał temu Sądowi Rejonowemu do po-
nownego rozpoznania
U Z A S A D N I E N I E
Wyrokiem Sądu Rejonowego w E. z dnia 11 września 1998 r., unie-
winniono Jerzego W. od tego, że w dniu 29 października 1997 r. w E., dzia-
2
łając nieumyślnie spowodował uszkodzenie ciała Józefa U. w ten sposób,
że w wyniku braku właściwego nadzoru nad swoimi psami dopuścił do po-
gryzienia wyżej wymienionego przez te psy wskutek czego pokrzywdzony
doznał obrażeń ciała w postaci rozległej rany kąsanej ręki prawej co spo-
wodowało rozstrój zdrowia na okres powyżej 7 dni, tj. od popełnienia prze-
stępstwa określonego w art.157 § 3 k.k.
Apelację na niekorzyść od tego orzeczenia wniósł prokurator i zarzu-
cając wyrokowi sądu pierwszej instancji obrazę przepisów prawa material-
nego, a mianowicie art.157 § 3 k.k., poprzez błędne uznanie, iż przepis ten
nie obejmuje swoim zakresem czynów dokonanych przez zaniechanie, co
w konsekwencji doprowadziło do niesłusznego uniewinnienia oskarżonego
Jerzego W od popełnienia zarzucanego mu czynu, wniósł o uchylenie za-
skarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu w E. do
ponownego rozpoznania.
Apelację na niekorzyść wniósł również pełnomocnik powoda cywilne-
go i zarzucając wyrokowi sądu pierwszej instancji obrazę przepisów prawa
materialnego art. 9 § 2 k.k. i art.157 § 3 k.k., przez błędną wykładnię tych
przepisów, wniósł o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania temu sądowi.
Wyrokiem Sądu Okręgowego w S. z dnia 25 marca 1999 r., zaskar-
żony wyrok utrzymano w mocy.
Orzeczenie sądu odwoławczego zaskarżył kasacją na niekorzyść
Prokurator Okręgowy w S. i zarzucając rażące naruszenie prawa material-
nego, a mianowicie art.157 § 3 k.k., polegające na niewłaściwej i sprzecz-
nej z wolą ustawodawcy wykładni przepisów art. 157 § 3 k.k., a nadto art. 2
k.k. i art. 9 § 2 k.k. i przyjęciu, że § 3 art. 157 k.k. typizuje czyn, który może
być popełniony wyłącznie poprzez „działanie” oraz, że przepisy Kodeksu
karnego z 6 czerwca 1997 r. nie penalizują czynów nieumyślnych popeł-
nianych przez zaniechanie, skutkiem czego było uniewinnienie Jerzego W.
3
od popełnienia zarzucanego mu przestępstwa, podczas gdy właściwa in-
terpretacja wskazanych wyżej przepisów kodeksu karnego prowadzi do
przeciwnych wniosków, wniósł o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w S.
i wyroku Sądu Rejonowego w E. i przekazanie sprawy do ponownego roz-
poznania sadowi pierwszej instancji .
Prokurator Prokuratury Krajowej na rozprawie przed Sądem Najwyż-
szym poparł kasację Prokuratora Okręgowego w S.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasację prokuratora należy uznać za zasadną.
Sąd Rejonowy w E. uniewinniając Jerzego W. od popełnienia prze-
stępstwa określonego w art.157 § 3 k.k. wyraził pogląd, że stypizowany w
powołanym wyżej przepisie czyn może być popełniony jedynie poprzez
„działanie nieumyślne”, nie przewiduje zatem, za czym przemawia wykład-
nia gramatyczna wymienionego wyżej przepisu, odpowiedzialności karnej
za zaniechanie działania. Przyjęcie przeciwnego poglądu, zdaniem sądu
pierwszej instancji, byłoby niemożliwe również z uwagi na niemożność
ustalenia związku przyczynowego miedzy nieumyślnym zaniechaniem a
powstałym skutkiem. Takie stanowisko znalazło pełną akceptację sądu
odwoławczego.
Nie negując istnienia pewnych trudności związanych z użyciem przez
ustawodawcę w treści art. 157 § 3 k.k. słowa „działa”, należy podnieść, że
argumenty zaprezentowane w uzasadnieniach orzeczeń sądów obu in-
stancji są jednak, zdaniem Sądu Najwyższego, błędne.
Obowiązujący obecnie Kodeks karny określa możliwość popełnienia
przestępstwa tylko przez działanie, np. kradzież – art. 278 § 1 k.k., tylko
przez zaniechanie , np. nieudzielenie pomocy – art. 162 § 1 k.k., przez
działanie jak i przez zaniechanie – fałszywe zeznanie – art. 133 § 1 k.k. i
wreszcie takie przestępstwa, w których opis czynu zabronionego jest tak
szeroko ujęty, że w grę może wchodzić nie tylko działanie ale też i zanie-
4
chanie. Tak więc przestępstwa te mogą być popełnione zarówno przez
działanie jak i przez zaniechanie. Do tej grupy przestępstw, obok np.
umyślnego zabójstwa określonego w art. 148 § 1 – 3 k.k. czy też nieumyśl-
nego spowodowania śmierci człowieka – art. 155 k.k., należy też narusze-
nie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia o jakim mowa w art. 157
§ 1 – 3 k.k. (por. A. Wąsek, Kodeks karny. Komentarz, Gdańsk 1999, t. 1,
str. 41). Uznanie nieumyślnego naruszenia czynności narządu ciała jako
czynu zabronionego, którego można dopuścić się przez zaniechanie wyni-
ka z analizy treści art. 157 § 3 k.k. Nie można czynić tego jednak w ode-
rwaniu od brzmienia § 1 czy też § 2 wymienionego wyżej przepisu. Przed-
miotem ochrony określonych tam występków jest, najogólniej mówiąc,
zdrowie człowieka. Różnica dotyczy tylko strony podmiotowej omawianych
występków. Bezspornym pozostaje, że należące do strony przedmiotowej,
znamię czynności sprawczej przestępstwa, o którym mowa w art. 157 § 1 i
2 k.k. określone wyrazem „powoduje” może być wypełnione zarówno przez
działanie jak i przez zaniechanie. W art. 157 § 3 k.k. mówi się co prawda o
sprawcy, który „działa” nieumyślnie ale z tego faktu nie można wyciągać
wniosku, że wykluczone jest popełnienie tego przestępstwa przez „zanie-
chanie” nieumyślne. Przepis ten ma bowiem na uwadze nieumyślne „dzia-
łanie” sprawcy czynu określonego w § 1 lub 2 art. 157 k.k., czyli że wyraz
„działa” w tym wypadku oznacza to samo, co wyraz „powoduje”. Konse-
kwencją tego musi być odczytanie treści § 3 art. 157 k.k. w następujący
sposób: jeżeli sprawca powodując, a więc również przez zaniechanie, na-
ruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia działa nieumyślnie
podlega karze (...). A zatem Sąd Najwyższy wyraża pogląd, że użyte w art.
157 § 3 k.k. sformułowanie „działa” wynikające z zastosowanej przez
ustawodawcę techniki legislacyjnej, określa zarówno działanie sprawcy jak
i jego zaniechanie. Podobnego zabiegu legislacyjnego użyto w art. 160 § 1
– 3 k.k. W tym przypadku również przestępstwo to można popełnić przez
5
działanie jak i przez zaniechanie (por. po stanowienie SN z dnia 5 lutego
2002 r., V KKN 473/99 oraz Kodeks karny. Komentarz pod red. A. Zolla,
Część szczególna, Kraków 2000, t. 2, str. 308).
Nie można się także zgodzić z zaprezentowanym poglądem, jakoby
byłoby niemożliwym ustalenie związku przyczynowego miedzy nieumyśl-
nym zaniechaniem a powstałym skutkiem.
Nauka prawa karnego rozróżnia dwa typy przestępstw popełnionych
przez zaniechanie, a mianowicie „właściwe przestępstwa z zaniechania” i
„niewłaściwe przestępstwa z zaniechania” (por. K. Buchała, A. Zoll, Pol-
skie prawo karne, str.188), z tym że tymi pierwszymi są przestępstwa for-
malne z zaniechania, drugimi zaś przestępstwa skutkowe (materialne) z
zaniechania (por. L. Kubicki, Przestępstwo popełnione przez zaniechanie.
Zagadnienia podstawowe, Warszawa 1975, str.80 i nast.). Odpowiedzial-
ność karną za czyny zabronione popełnione przez zaniechanie, w tym
przecież też za tzw. niewłaściwe przestępstwa skutkowe z zaniechania,
statuuje art. 2 k.k., wymagając jednakże wypełnienia dodatkowego usta-
wowego znamienia jakim jest niewypełnienie przez sprawcę obowiązku
gwaranta zapobiegnięcia skutkowi przestępnemu zagrażającemu dobru
prawnemu. Źródłem tego obowiązku gwaranta może być, z oczywistych
względów, ustawa nakładająca na osoby obowiązek ochrony wszelkich
dóbr prawnych przed określonym zagrożeniem. Np. właściciel niebez-
piecznego psa zobowiązany jest do neutralizacji niebezpieczeństwa po-
chodzącego od tego zwierzęcia w stosunku do wszystkich osób i wszelkie-
go mienia (por. K. Buchała, A. Zoll, Kodeks karny, Część ogólna, Komen-
tarz, Kraków 2000, t. 1, str. 53). Tak więc w realiach sprawy będącej
przedmiotem kasacji mamy do czynienia z obowiązkiem Jerzego W. wyni-
kającym z treści art. 431 k.c., bowiem każdy „kto zwierzę chowa albo się
nim posługuje, obowiązany jest do naprawienia wyrządzonej przez nie
6
szkody niezależnie od tego czy było pod jego nadzorem, czy też zabłąkało
się lub uciekło (...)”
Sąd pierwszej instancji rozpoznając ponownie sprawę, po przepro-
wadzeniu postępowania dowodowego, powinien dokonać ponownej oceny
zdarzeń jakie miały miejsce w dniu 29 października 1997 r. w E., mając na
uwadze poczynione przez Sąd Najwyższy rozważania dotyczące penaliza-
cji czynów zabronionych określonych w art. 157 § 3 k.k.
W tym stanie rzeczy Sąd Najwyższy, uwzględniając kasację prokura-
tora uchylił orzeczenie Sądu Okręgowego w S. i utrzymany nim w mocy
wyrok Sądu Rejonowego w E. i sprawę przekazał do ponownego rozpo-
znania sądowi pierwszej instancji.