Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 7 marca 2002 r., II CKN 619/99
Wydanie decyzji ustalającej, że nieruchomość stanowi wspólnotę
gruntową, nie stoi na przeszkodzie zasiedzeniu tej nieruchomości.
Sędzia SN Kazimierz Zawada (przewodniczący, sprawozdawca)
Sędzia SN Mirosław Bączyk
Sędzia SN Iwona Koper
Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Skarbu Państwa, Nadleśnictwa S. z
udziałem Wspólnoty Gruntowej wsi K.W., Starostwa Powiatowego w T.M. i Gminy I.
o stwierdzenie nabycia własności przez zasiedzenie, po rozpoznaniu w Izbie
Cywilnej na rozprawie w dniu 7 marca 2002 r. kasacji wnioskodawcy od
postanowienia Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim z dnia 11 marca
1999 r.
oddalił kasację i zasądził od wnioskodawcy na rzecz Wspólnoty Gruntowej wsi
K.W. 750 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
Uzasadnienie
Skarb Państwa, Nadleśnictwo S. wniosło o stwierdzenie nabycia przez
zasiedzenie z dniem 1 stycznia 1957 r. własności nieruchomości położonej we wsi
K.W., składającej się z dwóch działek ewidencyjnych, jednej o numerze 1062 i
powierzchni 4,47 ha, drugiej o numerze 973 i powierzchni 8,43 ha.
Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy oddalił apelację wnioskodawcy
od postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 26 października 1998 r., oddalającego
wniosek.
Wymienioną nieruchomość, określaną mianem pastwiska „Zielone”, porastają
częściowo drzewa, przeważnie olchy i sosny, a częściowo, na mokradłach, rośliny
bagienne, ponadto, gdzieniegdzie, w miejscach suchych, trawy. W roku 1881 Adolf
B. sprzedał należące do majątku „I.” pastwisko „Zielone” dwudziestu czterem
właścicielom gospodarstw wiejskich. Pastwisko to stało się ich wspólną własnością.
W 1946 r. Nadleśnictwo S. przejęło administrowanie terenem obejmującym działki o
numerach 1062 i 973, które polegało na wykonywaniu czynności, podejmowanych
przy urządzaniu lasu, w szczególności na prowadzeniu prac pielęgnacyjnych,
usuwaniu posuszu i dbaniu o stan sanitarny. W połowie lat sześćdziesiątych na
wymienionych we wniosku działkach odbyło się zalesienie dokonane przez
mieszkańców wsi K.W. Grunt pod obsadzenie został przygotowany przez
Nadleśnictwo S. Dnia 30 grudnia 1972 r. Wydział Rolnictwa i Leśnictwa Prezydium
Powiatowej Rady Narodowej w R.M. wydał decyzję o uznaniu nieruchomości
rolnych położonych na terenie wsi K.W. o łącznej powierzchni 96,90 ha za
wspólnotę gruntową. Decyzja dotyczyła, m.in. nieruchomości, której dotyczy
wniosek.
Sąd Okręgowy podzielił stanowisko Sądu Rejonowego, że przytoczone wyżej
ustalenia faktyczne nie dawały podstaw do przyjęcia, iż wnioskodawca uzyskał
posiadanie samoistne objętej wnioskiem nieruchomości. Sąd Okręgowy za
prawidłowy uznał także pogląd Sądu Rejonowego, że wydanie decyzji
administracyjnej o uznaniu nieruchomości za wspólnotę gruntową stoi na
przeszkodzie wykazaniu w postępowaniu sądowym wcześniejszego nabycia przez
inną osobę własności tej nieruchomości w drodze zasiedzenia. Z art. 8 ust. 1
w związku z art. 3 ustawy z dnia 29 czerwca 1963 r. o zagospodarowaniu wspólnot
gruntowych (Dz.U. Nr 28, poz. 169 ze zm. – dalej "u.w.g.") wynika, że organy
administracyjne, wydając decyzję, rozstrzygają o tym, czy i jakie zmiany w stanie
własności gruntów należących do wspólnot gruntowych nastąpiły w drodze
zasiedzenia. Stąd wniosek, że ustalenie przez organ administracyjny w trybie art. 8
u.w.g., iż określony grunt wchodzi w skład wspólnoty gruntowej, przesądza
w sposób wiążący dla sądu, że grunt ten nie został przed wydaniem decyzji nabyty
przez osobę trzecią w wyniku zasiedzenia.
Jako podstawę skargi kasacyjnej wnioskodawca przytoczył naruszenie przez
Sąd Okręgowy art. 172 k.c. i art. XLII p.w.k.c. przez przyjęcie, że ustalony stan
faktyczny nie pozwala uznać wnioskodawcy za posiadacza samoistnego, który
uzyskał posiadanie samoistne w dobrej wierze, uzasadniające nabycie własności
przez zasiedzenie w dniu 1 stycznia 1957 r. oraz art. 3 w związku z art. 8 u.w.g.
przez przyjęcie, że nie można nabyć przez zasiedzenie gruntów wchodzących
w skład wspólnoty gruntowej z datą wcześniejsza od daty wydania decyzji, o której
mowa w art. w art. 8 u.w.g.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podtrzymywane w skardze kasacyjnej twierdzenie wnioskodawcy, że jako
posiadacz samoistny w dobrej wierze od 1946 r. mógł nabyć objętą wnioskiem
nieruchomość przez zasiedzenie z dniem 1 stycznia 1957 r., jest nietrafne. Opiera
się ono na założeniu, że w takim wypadku termin zasiedzenia wynosiłby dziesięć
lat, a jego bieg rozpoczynałby się od dnia 1 stycznia 1947 r. Z powołania się przez
skarżącego na art. XLII p.w.k.c. wynika, że wywodzi on to założenie z tego właśnie
przepisu. Przepis ten stanowi, że jeżeli przed dniem 1 stycznia 1947 r. istniał stan
rzeczy, który według przepisów prawa rzeczowego i kodeksu cywilnego prowadziłby
do zasiedzenia, jakkolwiek według przepisów obowiązujących przed dniem 1
stycznia 1947 r., zasiedzenie nie byłoby w tym wypadku możliwe, termin
zasiedzenia biegnie od dnia 1 stycznia 1947 r. i ulega skróceniu o czas, w ciągu
którego ten stan rzeczy istniał przed tą data, jednakże najwyżej o połowę. Mówiąc
o terminie zasiedzenia biegnącym od dnia 1 stycznia 1947 r., czyli od dnia wejścia
w życie dekretu z dnia 11 października 1946 r. – Prawo rzeczowe (Dz.U. Nr 57,
poz. 319 ze zm.), przepis ten ma na względzie nie termin przewidziany w kodeksie
cywilnym (początkowo, według kodeksu cywilnego, zasiedzenie nieruchomości
przez posiadacza samoistnego w dobrej wierze następowało z upływem lat
dziesięciu), lecz termin przewidziany w Prawie rzeczowym. Jeżeli bowiem początek
biegu zasiedzenia został odniesiony do daty wejścia w życie Prawa rzeczowego, to
także termin zasiedzenia powinien być, konsekwentnie, określony według tego
Prawa, zgodnie zaś z art. 50 § 1 Prawa rzeczowego, zasiedzenie nieruchomości,
której posiadanie samoistne zostało nabyte w dobrej wierze, następowało z
upływem lat dwudziestu. Gdyby więc nawet twierdzenie wnioskodawcy o uzyskaniu
posiadania samoistnego spornej nieruchomości w dobrej wierze w 1946 r. było
zgodne z rzeczywistością, nie mógłby on jej nabyć przez zasiedzenie przed
wejściem w życie ustawy o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych. Uwzględniając
przewidzianą w art. XLII p.w.k.c. możliwość skrócenia terminu zasiedzenia o czas
posiadania przed wejściem w życie Prawa rzeczowego, mógłby ją bowiem
zasiedzieć dopiero w 1966 r., wspomniana zaś ustawa weszła w życie dnia 5 lipca
1963 r.
Artykuł 1 u.w.g. określa nieruchomości wchodzące w skład wspólnot
gruntowych, zaliczając do nich m.in. nieruchomości rolne, leśne oraz obszary
wodne otrzymane przez grupę mieszkańców jednej lub kilku wsi na wspólną
własność i do wspólnego użytkowania w drodze przywilejów i darowizn bądź nabyte
w takim celu (ust. 1 pkt 5). Wyjątki od uregulowania zawartego w art. 1 u.w.g.
zastrzega art. 3 u.w.g., według którego, nie zalicza się do wspólnot gruntowych
nieruchomości lub ich części określonych w art. 1 ust. 1, jeżeli przed dniem wejścia
w życie ustawy zostały one prawnie lub faktycznie przekazane na cele publiczne lub
społeczne albo też do końca 1962 r., a gdy chodzi o lasy i grunty leśne – do dnia 30
września 1960 r., zostały podzielone na działki indywidualne pomiędzy
współuprawnionych bądź uległy zasiedzeniu. Stosownie do art. 8 u.w.g.,
wymieniony w nim organ ustala w drodze decyzji, które nieruchomości stanowią
wspólnotę gruntową (ust. 1). Ustalenie to powinno nastąpić w ciągu roku od dnia
wejścia w życie ustawy (ust. 5), przy czym termin ten ma charakter instrukcyjny
(por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 1968 r., III CZP 78/66, OSNC
1968, nr 10, poz. 161 i wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 22
września 1995 r., SA/Kr 2717/94, ONSA 1996, nr 4, poz. 157).
Z przytoczonych przepisów wynika, że zaliczenie nieruchomości do wspólnot
gruntowych nastąpiło z mocy prawa z dniem wejścia w życie omawianej ustawy. O
zaliczeniu decydowało spełnienie przesłanek określonych w art. 1 i 3 u.w.g.,
decyzja wydana na podstawie art. 8 u.w.g. jest zatem orzeczeniem deklaratoryjnym;
stwierdza jedynie stan prawny istniejący w dniu wejścia w życie ustawy o
zagospodarowaniu wspólnot gruntowych. Ten walor zachowuje do czasu zmiany
wspomnianego stanu wskutek zaistniałego później zdarzenia (por. wyrok
Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 22 września 1995 r., SA/Kr 2717/94).
W świetle powyższych uwag, podniesiony w skardze kasacyjnej zarzut
naruszenia art. 3 i 8 u.w.g. musi być uznany za trafny. O ile nie należy do drogi
sądowej ustalenie, które nieruchomości stanowią wspólnotę gruntową – sprawa ta
podlega rozpoznaniu w postępowaniu administracyjnym, w toku którego, w związku
z treścią art. 3 u.w.g., rozpatrywany jest również zarzut zasiedzenia (zob. uchwałę
Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 1966 r., III CZP 16/66, OSNCP 1967, nr 1, poz.
4) – o tyle otwarta jest droga sądowa, zgodnie z ogólną regułą (art. 2 k.p.c.), we
wszelkich sprawach o własność nieruchomości wchodzących w skład wspólnoty
gruntowej, wywołanych zdarzeniami zaistniałymi po wejściu w życie ustawy o
zagospodarowaniu wspólnot gruntowych. Może tu chodzić o różne zdarzenia (zob.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 1974 r., III CRN 338/73, OSNCP 1975,
nr 2, poz. 27), również o upływ terminu zasiedzenia.
Możliwość stwierdzenia przez sąd nabycia przez zasiedzenie po wejściu w
życie ustawy o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych nieruchomości wchodzącej
w skład wspólnoty nie doznaje żadnych ograniczeń z tego powodu, że została
wydana decyzja, o której mowa w art. 8 u.w.g. Jak wspomniano, decyzja wydana na
podstawie art. 8 u.w.g. ma charakter deklaratoryjny, stwierdza jedynie stan prawny
istniejący w dniu wejścia w życie ustawy o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych,
i zachowuje ten walor tylko do czasu zmiany wspomnianego stanu wskutek
późniejszego zdarzenia. Ustalenie przez organ administracyjny, że określony grunt
wchodzi w skład wspólnoty, nie przesądza więc w sposób wiążący dla sądu, iż
grunt ten nie został przed wydaniem decyzji, a po wejściu w życie ustawy o
zagospodarowaniu wspólnot gruntowych nabyty przez określoną osobę w wyniku
zasiedzenia. Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 maja 1966 r., III CZP 16/66, do
której odwołał się Sąd Okręgowy, formułując swe stanowisko w kwestii wykładni art.
3 i 8 u.w.g., nie pozostaje w sprzeczności z bronionym tu poglądem. Mówi ona o
czym innym, wskazuje mianowicie na niemożność powołania się w postępowaniu
sądowym na nabycie nieruchomości objętej wspomnianą decyzją przez
zasiedzenie, którego termin upłynął przed wejściem w życie omawianej ustawy.
Nie można się natomiast zgodzić ze skarżącym, że dokonane w sprawie
ustalenia faktyczne uzasadniały uznanie wnioskodawcy za posiadacza samoistnego
w dobrej wierze, który – uwzględniając najmniej korzystną dla niego ewentualność –
nabył własność objętej wnioskiem nieruchomości z upływem dwudziestoletniego
terminu zasiedzenia. Sąd Okręgowy trafnie przyjął, że wspomniane ustalenia nie
pozwalają uznać wnioskodawcy w ogóle za posiadacza samoistnego.
Regulacje zawarte w dekrecie z dnia 26 kwietnia 1948 r. o ochronie lasów nie
stanowiących własności Państwa (Dz.U. Nr 24, poz. 165, oraz jedn. tekst: Dz.U. z
1957 r. Nr 36, poz. 157) i ustawie z dnia 14 czerwca 1960 r. o zagospodarowaniu
lasów i nieużytków nie stanowiących własności Państwa oraz niektórych lasów i
nieużytków państwowych (Dz.U. Nr 29, poz. 166, ze zm.) nakazywały w
określonych sytuacjach posiadaczom, przez których rozumiano właścicieli,
użytkowników, dzierżawców i zarządców, zalesianie gruntów leśnych, usuwanie
drzew i krzewów hamujących prawidłowy rozwój drzewostanu, stosowanie środków
przeciwko szkodnikom (przy czym właściwa władza mogła zarządzić zastępcze
wykonanie tych czynności), jak też przewidywały w odniesieniu do lasów o
określonym obszarze zagospodarowywanie ich bądź na podstawie planów
gospodarstwa leśnego, sporządzonych według zasad obowiązujących w
państwowym gospodarstwie leśnym (przy czym możliwe było opracowanie takiego
planu przez organy powołane do sporządzania planów w lasach państwowych),
bądź na podstawie uproszczonego planu urządzenia gospodarstwa leśnego,
sporządzonego na bliżej unormowanych zasadach (zob. też rozporządzenie
Prezydenta RP z dnia 24 czerwca 1927 r. o ochronie lasów, nie stanowiących
własności Państwa, jedn. tekst: Dz.U. z 1932 r. Nr 111, poz. 932 i ustawę z dnia 14
lipca 1936 r. o zalesianiu niektórych nieużytków, Dz.U. Nr 56, poz. 406).
Sadzenie lasu, zabiegi pielęgnacyjne i inne czynności inicjowane lub
podejmowane przez Nadleśnictwo w stosunku do nieruchomości objętej wnioskiem
stanowiły realizację zadań o charakterze publicznoprawnym, mieszczących się
w ramach działań, o których mowa w przytoczonych regulacjach, realizacja zaś tych
zadań nie zakłada nawet takiego władania nieruchomością, które można by
kwalifikować jako posiadanie zależne, a tym bardziej samoistne (postanowienie
Sądu Najwyższego z dnia 29 września 1999 r., I CKN 134/98, nie publ.).
Zaskarżone postanowienie zatem odpowiada w ostatecznym rezultacie prawu,
dlatego skargę kasacyjną oddalono (art. 39312
k.p.c.).