Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE Z DNIA 28 MARCA 2002 R.
I KZP 3/2002
„Branie” zakładnika – w rozumieniu art. 252 § 1 k.k. – to pozbawienie
wolności jakiejś osoby wbrew jej woli. „Przetrzymywanie” zakładnika ozna-
cza utrzymanie bezprawnego pozbawienia wolności „wziętego” już zakład-
nika.
Przewodniczący: Prezes SN L. Paprzycki.
Sędziowie SN: H. Gradzik, J. Sobczak (sprawozdawca).
Zastępca Prokuratora Generalnego: R. Stefański.
Sąd Najwyższy w sprawie Wojciecha B. i innych, po rozpoznaniu,
przekazanego na podstawie art. 441 § 1 k.p.k. przez Sąd Okręgowy w O.
postanowieniem z dnia 14 grudnia 2001 r., zagadnienia prawnego wyma-
gającego zasadniczej wykładni ustawy:
„Czy głównym przedmiotem ochrony przepisu art. 252 § 1 k.k. jest
prawidłowe, niezagrożone niedozwolonym przymusem funkcjonowa-
nie organów państwowych, samorządowych, instytucji, organizacji
oraz osób prawnych w zakresie wypełniania ich zadań, a ubocznym
jest życie, zdrowie i wolność jednostki, czy też przedmiotem ochrony
wymienionego przepisu może być także swoboda każdej osoby fi-
zycznej w dysponowaniu mieniem lub w prowadzeniu działalności
gospodarczej?”
postanowił odmówić udzielenia odpowiedzi.
2
U z a s a d n i e n i e
Wojciech B. i 15 innych oskarżonych stanęło pod zarzutami popeł-
nienia przestępstw z art. 189 § 2 k.k., 282 k.k., 278 § 1 k.k. i 258 k.k. Z za-
rzutów sformułowanych w akcie oskarżenia wynika, iż mieli oni, działając
wspólnie i w porozumieniu, w ramach zorganizowanej grupy przestępczej o
charakterze zbrojnym, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, uprowadzać
i przetrzymywać różne osoby żądając okupu za ich uwolnienie oraz zabie-
rając różne przedmioty na szkodę zarówno tych jak i innych osób.
W toku rozpoznawania sprawy Sąd Rejonowy w O., postanowieniem
z dnia 30 listopada 2001 r., uznał się niewłaściwym rzeczowo i na podsta-
wie art. 35 § 1 k.p.k. przekazał ją do rozpoznania Sądowi Okręgowemu w
O. W uzasadnieniu wspomnianego postanowienia wyrażono pogląd, że w
ramach postawionych oskarżonym zarzutów zachowanie ich może wypeł-
niać także znamiona określone w art. 252 § 1 k.k., co z uwagi na treść art.
25 § 1 pkt 2 k.p.k. powoduje, iż właściwym do rozpoznania sprawy stanie
się Sąd Okręgowy w O.
Na postanowienie Sądu Rejonowego zażalenie złożył prokurator
podnosząc, iż przestępne działania zarzucone oskarżonym nie noszą
znamion wskazanych w art. 252 § 1 k.k. Wywodził, iż działanie oskarżo-
nych miało charakter przestępstwa przeciwko mieniu, wyczerpując tym
samym dyspozycje art. 189 § 2 k.k. i 282 k.k., natomiast art. 252 § 1 k.k.
penalizuje działania godzące w porządek publiczny o szerokim wydźwięku
społecznym, podejmowane na skalę wykraczającą poza naruszenie dobra
prawnego jednostki.
Sąd Okręgowy w O., rozpoznając zażalenie prokuratora, przekazał
Sądowi Najwyższemu zagadnienie prawne wymagające – zdaniem tego
Sądu – zasadniczej wykładni ustawy, zawierające się w pytaniu „czy głów-
3
nym przedmiotem ochrony przepisu art. 252 § 1 k.k. jest prawidłowe, nie-
zagrożone niedozwolonym przymusem funkcjonowanie organów państwo-
wych, samorządowych, instytucji, organizacji oraz osób prawnych w zakre-
sie wypełniania ich zadań, a ubocznym jest życie, zdrowie i wolność jed-
nostki, czy też przedmiotem ochrony wymienionego przepisu może być
także swoboda każdej osoby fizycznej w dysponowaniu mieniem lub w
prowadzeniu działalności gospodarczej?”
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Na wstępie wypada zauważyć, że Sąd Okręgowy formułując zagad-
nienie prawne skoncentrował się na kwestii przedmiotu ochrony art. 252 §
1 k.k. – tak jakby to miało znaczenie dla podjęcia właściwej decyzji co do
kwalifikacji prawnej czynów stanowiących przedmiot postępowania.
Należy podkreślić, że art. 252 k.k. zamieszczony został w rozdziale
XXXII kodeksu karnego, w którym znalazły się przestępstwa trudne do
przyporządkowania – z uwagi na przedmiot ochrony – do innych rozdzia-
łów. Już w toku prac legislacyjnych podkreślono, że jest to rozdział zawie-
rający „inne przestępstwa” zaznaczając, że stało się tak dlatego, iż przed-
miot ochrony nie może być w wypadkach tych typów przestępstw sprecy-
zowany „in abstracto” bądź też chodzi o więcej niż jeden przedmiot ochrony
(por. Uzasadnienie projektu rządowego w: Kodeks karny. Kodeks postę-
powania karnego. Kodeks karny wykonawczy. Warszawa 1997, s. 202 –
203; także A. Zoll, red. Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz do
art. 117 – 277 Kodeksu karnego. Komentarz do Kodeksu karnego t. 2, Kra-
ków 1999, s. 884).
Treść art. 252 § 1 k.k. nie pozostawia wątpliwości co do tego, co jest
przedmiotem ochrony tego przepisu. Nie ma także wątpliwości w tej kwestii
doktryna jednolicie przyjmując, że głównym przedmiotem ochrony jest pra-
widłowe, niezagrożone niedozwolonym przymusem funkcjonowanie orga-
nów państwowych, samorządowych, instytucji, organizacji oraz osób praw-
4
nych i fizycznych – a więc porządek publiczny (por. m. in. M. Fleming, w:
M. Fleming, W. Kutzmann, Przestępstwa przeciwko porządkowi publicz-
nemu. Rozdział XXXII Kodeksu karnego. Komentarz, Warszawa 1999, s.
30; red. A. Zoll, red. Kodeks karny ..., s. 886). Ubocznym przedmiotem
ochrony jest natomiast życie, zdrowie lub wolność człowieka. Porządek pu-
bliczny burzy przy tym nie tylko „branie” lub „przetrzymywanie” zakładnika
w celu zmuszenia organu państwowego lub samorządowego, instytucji, or-
ganizacji i osoby prawnej do określonego zachowania, lecz także „branie”
lub „przetrzymywanie” zakładnika w celu zmuszenia do określonego za-
chowania osoby fizycznej. Ustawodawca nie czyni przy tym dystynkcji mię-
dzy osobą fizyczną a pozostałymi podmiotami wymienionymi w treści art.
252 § 1 k.k. Przestępstwo określone w art. 252 § 1 k.k. zawsze będzie się
łączyło z pozbawieniem wolności osoby będącej zakładnikiem. Samo
„zmuszenie do określonego zachowania” należy tłumaczyć jako wywołanie
określonego działania lub zaniechania wbrew woli podmiotu zmuszonego.
Zmuszoną może być, i najczęściej będzie, osoba trzecia. Może nią być
także sam zakładnik, którego sprawca przestępstwa skłania np. do rozpo-
rządzenia swoim mieniem.
„Branie” zakładnika – w rozumieniu art. 252 § 1 k.k. – to pozbawienie
wolności jakiejś osoby wbrew jej woli. „Przetrzymywanie” zakładnika ozna-
cza utrzymanie bezprawnego pozbawienia wolności „wziętego” już zakład-
nika. Zauważyć należy, że czyn określony w art. 252 § 1 k.k., podobnie jak
przestępstwo stypizowane w art. 189 k.k., obejmuje swoim zakresem po-
zbawienie człowieka wolności. W odniesieniu do obu przestępstw pozba-
wienie wolności człowieka jest czynnością sprawczą. Różnica między dys-
pozycjami obu tych przepisów sprowadza się do określenia celu, do które-
go sprawca zmierza. Celem sprawcy przestępstwa z art. 252 k.k. jest
„zmuszenie” do określonego zachowania się wskazanych w tym przepisie
podmiotów. Przestępstwo z art. 252 k.k. może być popełnione wyłącznie
5
umyślnie i tylko z zamiarem bezpośrednim o szczególnym zabarwieniu (do-
lus directus coloratus) – w określonym celu. Dla bytu przestępstwa okre-
ślonego w art. 189 k.k. cel ten jest obojętny. Tak więc, bezprawne pozba-
wienie wolności w innym celu niż wskazany w dyspozycji art. 252 § 1 k.k.
stanowi przestępstwo określone w art. 189 k.k. W doktrynie słusznie przy
tym podkreślono, że przestępstwo określone w art. 252 § 1 k.k. stanowi –
ze względu na szczególny zamiar sprawcy – kwalifikowany typ przestęp-
stwa określonego w art. 189 k.k. (por. M. Fleming w: M. Fleming, W. Kut-
zmann, Przestępstwa przeciwko porządkowi publicznemu. Rozdział XXXII
Kodeksu karnego. Komentarz, Warszawa 1999, s. 30).
Wobec tego, nie ma racji prokurator wywodząc w zażaleniu, iż art.
252 § 1 k.k. kryminalizuje wyłącznie działania o szerokim wydźwięku spo-
łecznym, podejmowane na skalę wykraczającą poza naruszenie dobra
prawnego jednostki. Pogląd ten nie znajduje uzasadnienia w treści wymie-
nionego przepisu. Wbrew twierdzeniom prokuratora „wydźwięk społeczny”
czynu polegającego na wzięciu zakładnika w celu określonym w dyspozycji
art. 252 § 1 k.k. jest bez znaczenia. Istotne jest natomiast czy działanie
sprawcy odpowiada znamionom przestępstwa określonego w art. 252 § 1
k.k. Rozstrzygającym jest to, że działanie sprawcy polega na „braniu” lub
„przetrzymywaniu” zakładnika i to właśnie w celu zmuszenia podmiotów
wskazanych w treści art. 252 § 1 k.k. do określonego tam zachowania.
W tym stanie rzeczy należało odmówić odpowiedzi na pytanie praw-
ne Sądu Okręgowego w O., pozostawiając temu Sądowi ocenę prawną za-
rzucanego oskarżonym zachowania, która to ocena przesądzi o kwalifikacji
prawnej oraz właściwości rzeczowej sądu.