Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 8 kwietnia 2002 r.
I PZ 18/02
W sprawie o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach w
związku z wypowiedzeniem warunków pracy i płacy wartość przedmiotu za-
skarżenia stanowi suma wynagrodzenia za pracę sprzed jego zmiany za okres
jednego roku (art. 231
k.p.c.), niezależnie od tego, czy umowa o pracę uległa
rozwiązaniu wskutek odmowy przyjęcia zaproponowanych warunków, czy sto-
sunek pracy trwa na zmienionych warunkach.
Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera, Sędziowie SN: Andrzej Kijowski,
Barbara Wagner (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 8 kwietnia 2002 r.
sprawy z powództwa Danuty S. przeciwko Sądowi Okręgowemu w Ł. o przywrócenie
warunków pracy i płacy, na skutek zażalenia powódki na postanowienie Sądu Okrę-
gowego-Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Kaliszu z dnia 28 listopada 2001
r. [...]
u c h y l i ł zaskarżone postanowienie.
U z a s a d n i e n i e
Sąd Okręgowy w Kaliszu postanowieniem z dnia 28 listopada 2001 r. [...] od-
rzucił kasację Danuty S. od wyroku tego Sądu z dnia 4 października 2000 r. jako
prawnie niedopuszczalną ze względu na wartość przedmiotu zaskarżenia. Przed-
miotem sporu, rozstrzygniętego zaskarżonym kasacją wyrokiem, było roszczenie
powódki o przywrócenie do pracy na warunkach sprzed ich wypowiedzenia przez
pracodawcę. Sąd ustalił, że w zamian stanowiska kierownika Oddziału Gospo-
darczego z wynagrodzeniem 1.900 zł miesięcznie, Sąd Okręgowy w Ł. zaproponował
powódce stanowisko starszego referenta z wynagrodzeniem miesięcznym w kwocie
1.400 zł. Powołując art. 231
k.p.c. jako podstawę prawną rozstrzygnięcia, Sąd wyraził
pogląd, że „przy wypowiedzeniu zmieniającym warunki pracy i płacy za wartość
2
przedmiotu zaskarżenia uznać należy sumę różnicy wynagrodzenia nowego i do-
tychczasowego za okres roku”. Ta zaś nie sięga 10.000 zł.
Pełnomocnik Danuty S. zaskarżyła to postanowienie zażaleniem i podnosząc
zarzut naruszenia art. 3935
k.p.c., art. 3921
k.p.c. i art. 231
k.p.c., wniosła o jego
uchylenie. W jej ocenie, sprawa o uznanie wypowiedzenia zmieniającego za bez-
skuteczne, w sytuacji, gdy stosunek pracy między stronami trwa nadal, nie należy do
kategorii wymienionych w art. 231
k.p.c. i przepis ten nie znajduje zastosowania do
określenia wartości przedmiotu zaskarżenia. Gdyby jednak miał mieć zastosowanie,
to należałoby przyjąć, iż „jest to wynagrodzenie jakie powódka otrzymywała przed
zmianą, obliczone za okres jednego roku”.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Głównym problemem w rozpoznawanej sprawie jest wskazanie podstawy
prawnej wyznaczającej sposób określenia wartości przedmiotu zaskarżenia w spra-
wach o roszczenia pracownika związane z wypowiedzeniem warunków pracy i płacy,
a zwłaszcza zagadnienie czy stanowi ją lub może stanowić art. 231
k.p.c. Art. 231
k.p.c. obejmuje przedmiotowym zakresem regulacji sprawy „o roszczenia pracowni-
ków dotyczące nawiązania, istnienia lub rozwiązania stosunku pracy”. Nie jest to
sformułowanie precyzyjne, a określenie roszczeń niebudzące wątpliwości. Wypowie-
dzenie warunków pracy i płacy jest czynnością skierowaną na zmianę treści stosun-
ku pracy, a więc na trwanie stosunku pracy na innych niż uprzednio warunkach.
Przedmiotem wypowiedzenia zmieniającego mogą być tylko warunki pracy, tylko wa-
runki wynagrodzenia za pracę albo i warunki pracy i warunki płacy. Skutkiem doko-
nania tej czynności może być, w zależności od tego czy pracownik przyjmie, czy od-
mówi przyjęcia zaproponowanych warunków pracy i wynagrodzenia, kontynuowanie
stosunku pracy na zmienionych warunkach lub rozwiązanie umowy o pracę. Przyję-
cie zaproponowanych warunków pracy i płacy zapobiega wprawdzie rozwiązaniu
umowy o pracę, ale nie zawsze znaczy rezygnację pracownika z dochodzenia przy-
sługujących mu roszczeń z tytułu nieuzasadnionego lub naruszającego przepisy wy-
powiedzenia zmieniającego.
Pracownikowi, któremu pracodawca wypowiedział warunki pracy i płacy przy-
sługują roszczenia takie jakie przysługiwałyby mu w razie wypowiedzenia umowy o
pracę - o uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne, o przywrócenie do pracy na po-
3
przednich warunkach lub o odszkodowanie (art. 45 § 1 k.p. w związku z art. 42 § 1
k.p.). Z tego względu sprawa z odwołania od wypowiedzenia zmieniającego byłaby
najbliższa kategorii spraw o rozwiązanie stosunku pracy. Jednak rozwiązanie sto-
sunku pracy nie jest zwykłym, lecz alternatywnym skutkiem wypowiedzenia zmienia-
jącego. Uwzględniając zamierzony (objęty zamiarem pracodawcy) skutek tej czynno-
ści, którym jest kontynuowanie stosunku pracy na zmienionych warunkach, upraw-
niona jest teza, że sprawa z odwołania pracownika od wypowiedzenia dotyczy trwa-
nia stosunku pracy, a ściślej warunków jego trwania, i ma charakter sprawy o istnie-
nie stosunku pracy. Gdyby przedmiotem wypowiedzenia były tylko warunki wynagro-
dzenia, można by twierdzić, że jest sprawą o powtarzające się świadczenie pienięż-
ne. Będzie sprawą o roszczenie pieniężne, jeżeli pracownik zgłosi wyłącznie rosz-
czenie o odszkodowanie. Po rozwiązaniu umowy o pracę wskutek odmowy przyjęcia
nowych warunków pracy i płacy mogłaby być uważana za dotyczącą rozwiązania
stosunku pracy. W zależności od konkretnego przypadku podstawę prawną określe-
nia wartości przedmiotu sporu, a w konsekwencji także zaskarżenia, w sprawach z
odwołania od wypowiedzenia zmieniającego mogłyby więc stanowić - art. 19 k.p.c.
(żądanie odszkodowania niezależnie od tego czy stosunek pracy się rozwiązał, czy
trwa), art. 22 k.p.c. (żądanie jedynie „przywrócenia” warunków wynagrodzenia, a
więc wyższego świadczenia powtarzającego się) i art. 231
k.p.c. (żądanie przywróce-
nia do pracy na warunkach poprzednich po ustaniu stosunku pracy - jako sprawa o
jego rozwiązanie).
Trudność powstaje wtedy, gdy żądanie pracownika obejmuje uznanie wypo-
wiedzenia zmieniającego warunki pracy (tylko lub także) za bezskuteczne lub przy-
wrócenia do pracy na poprzednich warunkach, pomimo przyjęcia zaproponowanych
warunków. Stosunek pracy w takich razach trwa, jest, istnieje. Istnieje jednak inaczej
niż poprzednio. Jawi się wówczas pytanie czy spór dotyczący istniejącego stosunku
pracy może być sporem o jego istnienie. Odpowiedź zależy od znaczenia przypisa-
nego (nadanego) wyrażeniu „istnienie stosunku pracy”.
„Trwanie” stosunku pracy nie jest przeszkodą w zakwalifikowaniu roszczenia
jako dotyczącego jego istnienia. Zarówno „istnienie” jak i „trwanie” znaczą „bycie”.
Określenie „trwanie” zawiera zawsze pewien element ciągłości. Trwa to, co już zaist-
niało i co istnieje nadal. Co jest przez jakiś czas. Termin „istnienie” jest znaczeniowo
częściowo różny niż „trwanie”, gdyż dotyczy nie tylko bycia, ale i zaistnienia. Sprawą
o istnienie stosunku pracy jest więc sprawa o jego „bycie”, o to, że stosunek pracy
4
był (trwał) lub jest (trwa). Ale nie jest to sprawa o sam tylko fakt istnienia stosunku
pracy, lecz także o jego elementy konstrukcyjne, w tym o taką a nie inną jego treść.
Istnienia stosunku pracy nie można rozumieć abstrakcyjnie. Spór o istnienie (trwanie)
stosunku pracy nie tyczy wszak istnienia między stronami procesowymi stosunku
pracy w ogóle, jakiegokolwiek stosunku pracy, ale stosunku pracy mającego określo-
ną podstawę i określoną treść. Roszczenie restytucyjne z odwołania od wypowie-
dzenia warunków pracy i płacy jest roszczeniem o trwanie stosunku pracy na warun-
kach poprzednich, a zatem roszczeniem dotyczącym istnienia stosunku pracy w ro-
zumieniu art. 231
k.p.c.
Pogląd, że sprawy o roszczenia wywodzone z wypowiedzenia warunków
pracy i płacy są, co do zasady, sprawami o istnienie stosunku pracy nie prowadzi do
wniosku, że nie mogą przybrać innej postaci. W razie żądania przez pracownika wy-
łącznie odszkodowania (niezależnie od tego czy stosunek pracy uległ rozwiązaniu,
czy trwa) będzie sprawą o sumę pieniężną (art. 19 k.p.c.). Wątpliwości mogą po-
wstać przy ocenie dopuszczalności określenia wartości przedmiotu zaskarżenia na
podstawie art. 22 k.p.c., co byłoby możliwe przy potraktowaniu sprawy z odwołania
od wypowiedzenia zmieniającego jako sprawy o świadczenie powtarzające się (co
nie jest jednak oczywiste). Przepis ten mógłby znaleźć, jak się wydaje, zastosowanie
tylko wówczas, gdyby pracownikowi wypowiedziano jedynie warunki wynagrodzenia.
Sąd Najwyższy w sprawie I PZ 7/01 (postanowienie z dnia 12 kwietnia 2001 r., nie-
publikowane) spór dotyczący „pozbawienia dodatku funkcyjnego związanego z peł-
nieniem funkcji dyrektora Miejskiego Ośrodka Kultury w B.P. w związku z odwoła-
niem z tego stanowiska, jednak bez rozwiązania łączącego strony stosunku pracy”
zakwalifikował właśnie jako sprawę o roszczenie pieniężne. Powstaje wobec tego
następna kwestia - określenia wysokości świadczenia. Sąd Najwyższy w powołanej
uchwale przyjął, że stanowi ją ów dodatek funkcyjny, ustalając wartość przedmiotu
zaskarżenia na jego dwunastokrotność. Zdaniem pełnomocnika skarżącej, należa-
łoby w takim przypadku za wartość przedmiotu zaskarżenia przyjąć dwunastokrot-
ność wynagrodzenia przysługującego pracownikowi przed zmianą. Utrata dodatku
funkcyjnego w związku z odwołaniem z zajmowanego stanowiska nie jest typowym
przykładem zmiany warunków wynagrodzenia na niekorzyść pracownika. Przeciwnie,
jest raczej przypadkiem szczególnym. Dlatego Sąd Najwyższy w składzie orzekają-
cym w niniejszej sprawie wyraża pogląd, że sprawa o przywrócenie do pracy na po-
przednich warunkach jest sprawą o roszczenia dotyczące istnienia stosunku pracy, a
5
wartość przedmiotu zaskarżenia stanowi suma wynagrodzenia za pracę sprzed jego
zmiany za okres jednego roku (art. 231
k.p.c.).
Danuta S. dochodziła nie tylko „przywrócenia” wynagrodzenia za pracę w do-
tychczasowej wysokości, ale także przywrócenia do pracy na stanowisku zajmowa-
nym poprzednio. Jej roszczenie dotyczyło więc istnienia stosunku pracy na stanowi-
sku kierownika Oddziału Gospodarczego w Sądzie Okręgowym w Ł. z wynagrodze-
niem miesięcznym wynoszącym 1.900 zł, a nie „dopłaty” do wynagrodzenia otrzymy-
wanego na stanowisku starszego referenta. Sąd, jak można wnosić z powołanej w
uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia podstawy prawnej rozstrzygnięcia, za-
kwalifikował tę sprawę jako sprawę o istnienie stosunku pracy. Jednak nieprawidłowo
przyjął, że wartość przedmiotu zaskarżenia stanowi dwunastokrotność różnicy mię-
dzy wynagrodzeniami sprzed i po zmianie, zamiast sumy wynagrodzenia za pracę
należnego powódce przed zmianą warunków pracy i płacy za okres jednego roku.
Mając powyższe na względzie Sąd Najwyższy, stosownie do art. 386 § 4
k.p.c. w związku z art. 397 § 2 k.p.c. i w związku z art. 39318
k.p.c., orzekł jak w sen-
tencji.
========================================