Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego
z dnia 23 kwietnia 2002 r.
III SW 1/02
Przepisy ustawy z dnia 12 kwietnia 2001 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. Nr 46,
poz. 499 ze zm.) oraz ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych
(jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 857 ze zm.) nakazują utworzenie od-
dzielnych rachunków bankowych na gromadzenie środków finansowych dla
funduszu wyborczego partii z przeznaczeniem na finansowanie różnego ro-
dzaju wyborów czy referendów oraz dla komitetu wyborczego partii uczestni-
czącej w konkretnych wyborach.
Przewodniczący SSN Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Beata
Gudowska, Roman Kuczyński, Jerzy Kuźniar (sprawozdawca), Jerzy Kwaśniewski,
Jadwiga Skibińska-Adamowicz, Andrzej Wróbel.
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 23 kwietnia
2002 r. sprawy ze skargi Komitetu Wyborczego Polskiego Stronnictwa Ludowego na
uchwałę Państwowej Komisji Wyborczej z 28 lutego 2002 r. w przedmiocie odrzuce-
nia sprawozdania wyborczego
o d d a l i ł skargę.
U z a s a d n i e n i e
Państwowa Komisja Wyborcza uchwałą z dnia 28 lutego 2002 r. podjętą na
podstawie art. 122 ust. 1 pkt 3 lit. a oraz d ustawy z dnia 12 kwietnia 2001 r. - Ordy-
nacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej
Polskiej (Dz.U. Nr 46, poz. 499 ze zm.), odrzuciła sprawozdanie wyborcze Polskiego
Stronnictwa Ludowego o przychodach, wydatkach i zobowiązaniach finansowych
tego Komitetu związanych z udziałem w wyborach do Sejmu Rzeczypospolitej Pol-
skiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej przeprowadzonych w dniu 23 września
2
2001 r.
W wyniku badania sprawozdania wyborczego i załączonych do niego doku-
mentów oraz uwzględniając opinię i raport biegłych rewidentów, a także wyjaśnienia
zawarte w piśmie pełnomocnika finansowego Komitetu Wyborczego z dnia 21 lutego
2002 r. i załączone do niego dokumenty Państwowa Komisja Wyborcza ustaliła na-
stępujące okoliczności faktyczne istotne dla oceny sprawozdania wyborczego oraz
prawidłowości gospodarki finansowej Komitetu Wyborczego Polskiego Stronnictwa
Ludowego.
Naczelny Komitet Wykonawczy Polskiego Stronnictwa Ludowego uchwałą nr
28 z dnia 21 czerwca 2001 r. utworzył Fundusz Wyborczy Polskiego Stronnictwa Lu-
dowego i postanowił, że środki finansowe tego Funduszu będą gromadzone wyłącz-
nie na rachunku bankowym pod nazwą Komitet Wyborczy Polskiego Stronnictwa Lu-
dowego. Po przyjęciu przez Państwową Komisję Wyborczą w dniu 2 lipca 2002 r.
zawiadomienia o zamiarze zgłaszania przez Polskie Stronnictwo Ludowe kandyda-
tów na posłów i senatorów (w trybie art. 102 ust. 1 Ordynacji wyborczej) Naczelny
Komitet Wykonawczy Polskiego Stronnictwa Ludowego zawarł z Bankiem Gospodar-
ki Żywnościowej SA z siedzibą w Warszawie w dniu 6 lipca 2002 r. umowę rachunku
bankowego "dla Komitetu Wyborczego PSL", który w umowie został określony jako
"Posiadacz rachunku".
Na tym rachunku były gromadzone wszystkie środki przeznaczone na finan-
sowanie kampanii wyborczej Polskiego Stronnictwa Ludowego do Sejmu i do Senatu
i z tego rachunku Komitet Wyborczy PSL pokrywał wszystkie wydatki związane z
prowadzoną kampanią wyborczą do Sejmu i do Senatu.
Wpłaty na ten rachunek wyniosły: z funduszy Partii 4.165.028 zł w tym: z
konta bankowego NKW PSL 3.398.318 zł, z kont bankowych zarządów wojewódz-
kich PSL 766.710 zł od osób fizycznych 5.251.689 zł, z odsetek ze środków na ra-
chunku bankowym 5.538 zł. Razem 9.422.255 zł.
W ramach podanych wyżej kwot po dniu wyborów (to jest po 23 września
2001 r.) na omawiany rachunek wpłacono 2.205.234 zł, w tym z konta bankowego
NKW PSL 1.898.318 zł, z kont bankowych zarządów wojewódzkich PSL 42.323 zł
oraz dokonano innych wpłat w wysokości 364.592 zł. Wśród wpłat wniesionych na
wymienione konto przez osoby fizyczne kwotę 1.428.242 zł stanowiły wpłaty gotów-
kowe dokonane przeważnie przekazami pocztowymi. Komitet Wyborczy ze środków
pochodzących z omawianego konta dokonał darowizn na cele charytatywne o łącz-
3
nej wartości 40.660 zł.
Przytaczając przepisy ustaw o partiach politycznych oraz Ordynacji wyborczej,
Państwowa Komisja Wyborcza wskazała w konkluzji uchwały, iż wymagają one
utworzenia oddzielnego rachunku bankowego dla środków finansowych Funduszu
Wyborczego, który pozostaje w dyspozycji partii. Środki zgromadzone na tym ra-
chunku mogą być wykorzystywane w ustalonej przez partię wysokości na różnego
rodzaju wybory i referenda.
Odrębny rachunek bankowy jest otwierany dla komitetu wyborczego partii
uczestniczącej w wyborach do Sejmu i Senatu. Środki na tym rachunku pozostają w
dyspozycji Komitetu Wyborczego i mogą być wydatkowane na konkretne wybory do
Sejmu i Senatu. Jeżeli komitet wyborczy partii nie wykorzysta pozyskanych środków
finansowych na cele kampanii wyborczej do Sejmu i Senatu nadwyżkę przekazuje na
Fundusz Wyborczy.
Państwowa Komisja Wyborcza stwierdziła, że równoczesne gromadzenie na
jednym rachunku bankowym utworzonym dla komitetu wyborczego partii i pozostają-
cym w jego dyspozycji, środków finansowych Funduszu Wyborczego i środków fi-
nansowych komitetu wyborczego burzy zasady finansowania komitetów wyborczych
partii, bowiem niemożliwe staje się respektowanie zasady finansowania komitetu
tylko ze środków Funduszu Wyborczego przy jednoczesnym zasilaniu tego Fundu-
szu, a nie komitetu wyborczego, wpłatami od osób fizycznych. Niemożliwa staje się
ocena, czy niedozwolone wpłaty gotówkowe od osób fizycznych stanowią uchybienie
w sposobie zasilania Funduszu Wyborczego, czy też naruszenie przepisów o finan-
sowaniu komitetu wyborczego (w ocenie sprawozdania wyborczego tylko to drugie
uchybienie jest brane pod uwagę).
Zdaniem Państwowej Komisji Wyborczej w rozpatrywanej sprawie konieczne
jest rozstrzygnięcie, czy omawiany rachunek bankowy był prowadzony dla środków .
Funduszu Wyborczego, czy też był rachunkiem Komitetu Wyborczego PSL. Decy-
dujące dla sprawy jest ustalenie, kto dysponował środkami finansowymi zgromadzo-
nymi na omawianym rachunku, bowiem nazwa rachunku odpowiadająca nazwie Ko-
mitetu Wyborczego powinna być traktowana jako przesłanka pomocnicza. Doku-
menty finansowe świadczą, że dyspozycje dotyczące wydatkowania środków z oma-
wianego rachunku pochodziły od Komitetu Wyborczego Polskiego Stronnictwa Lu-
dowego. Rozstrzygnięcie, że omawiany rachunek należał do Komitetu Wyborczego
PSL powoduje stwierdzenie, iż Komitet ten przyjął środki finansowe pochodzące od
4
osób fizycznych (5.251.689 zł), a więc z innego źródła niż Fundusz Wyborczy Partii,
czym naruszył art. 111 ust. 1 Ordynacji wyborczej i wypełnił dyspozycję art. 122 ust.
1 pkt 3 lit. d Ordynacji wyborczej, przewidującego odrzucenie sprawozdania wybor-
czego.
Ponadto na omawiany rachunek bankowy wpłynęły po dniu wyborów środki fi-
nansowe w kwocie 2.305.234 zł i Komitet Wyborczy wydatkował te środki na kampa-
nię wyborczą. Pozyskanie środków finansowych przez Komitet Wyborczy PSL po
dniu wyborów naruszyło zakaz wynikający z art. 110 ust. 4, pkt 1 Ordynacji wybor-
czej. Zgodnie z art. 122 ust. 1 pkt 3 lit. a Ordynacji naruszenie tego zakazu stanowi
podstawę odrzucenia sprawozdania wyborczego.
Wydatkowanie przez Komitet Wyborczy 40.660 zł na cele charytatywne było
sprzeczne z art. 110 ust. 1 Ordynacji wyborczej, zgodnie z którym komitet wyborczy
może wydatkować środki jedynie na cele związane z wyborami. Również naruszenie
tego przepisu zgodnie z art. 122 ust. 1 pkt 3 lit. a Ordynacji wyborczej jest podstawą
odrzucenia sprawozdania wyborczego.
Ponadto PKW stwierdziła naruszenie przez Komitet Wyborczy PSL art. 120
ust. 5 Ordynacji wyborczej przez niewliczenie do wydatków podanych w sprawozda-
niu wyborczym darowizn niepieniężnych o wartości co najmniej 63 000 zł.
Pełnomocnik Finansowy Komitetu Wyborczego Polskiego Stronnictwa Ludo-
wego wniósł skargę na tę uchwałę, zarzucając jej naruszenie prawa materialnego
przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie, w szczególności: 1) art.
111 ust. 3, art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 12 kwietnia 2001 r. - Ordynacja wyborcza do
Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i Senatu Rzeczypospolitej Polskiej oraz art. 35 ust.
1 i 2 i art. 36 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych (jednolity tekst
tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz.857 ze zm. ) przez przyjęcie, iż partia polityczna
uczestnicząca w wyborach do Sejmu i Senatu winna dysponować dwoma odrębnymi
rachunkami bankowymi, to jest rachunkiem środków Funduszu Wyborczego oraz ra-
chunkiem komitetu wyborczego partii, 2) art. 111 ust. 1 Ordynacji wyborczej przez
przyjęcie, iż Komitet Wyborczy Polskiego Stronnictwa Ludowego przyjął środki finan-
sowe pochodzące od osób fizycznych, tj. z innego źródła niż Fundusz Wyborczy
PSL, 3) art. 110 ust. 4 pkt 1 Ordynacji wyborczej przez przyjęcie, iż Komitet Wybor-
czy Polskiego Stronnictwa Ludowego pozyskał środki finansowe po dniu wyborów, 4)
art. 110 ust. 1 Ordynacji wyborczej przez przyjęcie, że Komitet Wyborczy wydatkował
środki na cele charytatywne, a więc na cele niezwiązane z wyborami.
5
Skarżący podniósł nadto niewyjaśnienie wszystkich okoliczności faktycznych
istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, a także pominięcie dowodów złożonych przez
skarżącego. Wskazując na te zarzuty, wniósł o uchylenie zaskarżonej uchwały.
W uzasadnieniu skargi pełnomocnik zauważył, że przedmiotem oceny Pań-
stwowej Komisji Wyborczej była pierwsza wersja sprawozdania Komitetu Wyborcze-
go Polskiego Stronnictwa Ludowego, zawierająca błędne zapisy mogące mieć zna-
czenie dla prawidłowego rozstrzygnięcia. W szczególności świadczyć może o tym
wywód odnoszący się do przyjęcia przez Komitet Wyborczy środków finansowych w
kwocie 5.241.689 zł., pochodzących od osób fizycznych, co w istocie oznacza, że
Państwowa Komisja Wyborcza nie odniosła się do poprawionego przez Komitet Wy-
borczy sprawozdania przekazanego Komisji przy piśmie z dnia 21 lutego 2002 r.
Zdaniem skarżącego Komitetu stwierdzenia PKW są wadliwe i naruszają przepisy
obowiązującego prawa, opierając się jedynie na celowościowej wykładni przepisów
Ordynacji wyborczej i ustawy o partiach politycznych przy wyraźnym braku wykładni
językowej i systemowej.
W uzasadnieniu pisma skarżący podniósł, iż Komitet Wyborczy partii politycz-
nej jest oznaczeniem właściwego organu partii politycznej, który - wyodrębniony w
ten sposób jedynie pod względem funkcjonalnym, a nie organizacyjnym - prowadzi w
jej imieniu, na zasadzie wyłączności, kampanię wyborczą (art. 95 i 96 Ordynacji wy-
borczej). Komitet Wyborczy może pozyskiwać i wydatkować środki jedynie na cele
związane z wyborami (art. 110 ust. 1 Ordynacji), przy czym wydatkowanie następuje
tylko za pośrednictwem Funduszu Wyborczego (art. 35 ust.2 ustawy o partiach poli-
tycznych), a środki Komitetu mogą pochodzić wyłącznie z Funduszu Wyborczego
partii (art. 111 ust. 1 Ordynacji) i muszą być gromadzone wyłącznie na rachunku
bankowym (art. 113 ust. 1 Ordynacji) - bez wskazania jednak, że ma to być rachunek
oddzielny (inaczej niż w art.36 ust. 2 ustawy o partiach politycznych w odniesieniu do
rachunku Funduszu Wyborczego, który, wobec tego, że ustawa ta w ogóle nie używa
terminu "komitet wyborczy", mówiąc jedynie o partii politycznej, mówi o wyodrębnie-
niu rachunku od ogólnego rachunku partii, lecz nie rachunku Komitetu Wyborczego).
Fundusz Wyborczy, nie stanowiąc żadnej jednostki organizacyjnej, jest wyod-
rębniony jedynie pod względem rachunkowym jako określone zasoby finansowe
przeznaczone na określony cel (art. 35 ust. 1 i 2), wobec czego nie ma innego bene-
ficjenta niż Komitet Wyborczy. Zarówno Ordynacja wyborcza (art. 113 ust.2), jak i
ustawa o partiach politycznych (art.36a ust.3) zawierają jednakowe sformułowanie
6
odnoszące się do Komitetu Wyborczego (także partii politycznej - w przeciwnym
przypadku Ordynacja wskazuje rodzaj komitetu, jak choćby w art.113 ust. 3) i do
Funduszu Wyborczego: środki finansowe mogą być wpłacane jedynie czekiem,
przelewem lub kartą płatniczą; wykładnia językowa i systemowa nakazuje w takim
przypadku przyjęcie, że ustawodawca co najmniej dopuścił istnienie tego samego
rachunku Komitetu i Funduszu,
Za gospodarkę finansową Komitetu Wyborczego i Funduszu Wyborczego od-
powiada pełnomocnik finansowy, odpowiednio, Komitetu i Funduszu (art. 109 Ordy-
nacji i art.35a ustawy o partiach politycznych), przy czym nie sformułowano wymogu,
aby pełnomocnikiem Komitetu Wyborczego i Funduszu nie mogła być ta sama
osoba, w obydwu przypadkach działająca na podstawie pełnomocnictwa udzielonego
przez właściwy organ partii politycznej (przy czym, co oczywiste, określenie "pełno-
mocnik Funduszu" może mieć tylko sens techniczno-przedmiotowy, bowiem Fundusz
nie może nikogo ustanowić swoim pełnomocnikiem).
W rezultacie, żaden z obowiązujących przepisów prawa - także, dotyczącego
sprawozdawczości (i wydanego po utworzeniu Funduszu Wyborczego i założeniu
jego rachunku), rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 23 lipca 2001 r. w sprawie
sprawozdania komitetu wyborczego w wyborach do Sejmu RP i do Senatu RP (Dz.U.
Nr 81, poz. 881), nie zakazuje zakładania wspólnego rachunku bankowego dla Ko-
mitetu Wyborczego i Funduszu Wyborczego pod warunkiem, że rachunek ten (wraz
ze sposobem jego wykorzystywania) spełni wymogi wynikające dla Funduszu i wo-
bec tego i jego rachunku, określone w ustawie o partiach politycznych. Stanowisko
takie przyjęli w swym raporcie biegli rewidenci przeprowadzający, na zlecenie Pań-
stwowej Komisji Wyborczej, audyt finansowy sprawozdania wyborczego Komitetu
Wyborczego PSL - co wyraźnie wynika z ich stwierdzenia, iż "gospodarka finansowa
Komitetu Wyborczego była zgodna z przepisami rozdziału 13 Ordynacji wyborczej".
Odmienna interpretacja PKW ma więc charakter dowolny. Zgodnie z art.35 ust. 1
ustawy o partiach politycznych, Fundusz Wyborczy ma być tworzony w celu finanso-
wania udziału partii politycznej w ogóle w wyborach do Sejmu, Senatu, w wyborach
na urząd Prezydenta, w wyborach do samorządu terytorialnego, a także udziału w
kampaniach referendalnych. Nie ma jednak przeszkód (argument a fortiori), by partia
polityczna utworzyła Fundusz na jedną kampanię wyborczą, tym bardziej wskazuje to
na prawną dopuszczalność posiadania jednego rachunku dla Funduszu i dla Komi-
tetu Wyborczego, powołanego tylko na daną kampanię.
7
Nadto w zaskarżonej uchwale PKW nie zbadała, czy rachunek bankowy, speł-
niał - niezależnie od nazwy - ustawowe wymogi przewidziane dla rachunku bankowe-
go Funduszu Wyborczego. Zdaniem nie tylko skarżącego Komitetu, ale również bie-
głych rewidentów, rachunek ten wymogi te spełniał, co zostało potwierdzone w do-
kumentach znajdujących się w aktach sprawy.
Zarzut naruszenia art. 110 ust. 4 pkt 1 Ordynacji wyborczej polegający na po-
zyskaniu środków po dniu wyborów skarżący odpierał stwierdzając, że środki te sta-
nowiły wpłatę własną stronnictwa. Nie można zatem twierdzić, że komitet wyborczy
partii politycznej „pozyskał” je od partii politycznej, której organ uprawniony do repre-
zentowania jej na zewnątrz, pełni funkcje komitetu wyborczego, czyli od samego sie-
bie. W żaden sposób nie można bowiem pozyskiwać środków własnych.
Wadliwy jest także zarzut postawiony w oparciu o art. 110 ust. 1 Ordynacji
Wyborczej. PKW przyjęła, że wykazane w sprawozdaniu wyborczym wydatki Komi-
tetu Wyborczego na darowizny, nie były związane z wyborami i miały charakter wy-
łącznie charytatywny. Skarżący zauważa, że stanowisko zajmowane w tej kwestii
przez PKW stoi w oczywistej sprzeczności z przepisami powołanego wyżej rozporzą-
dzenia Ministra Finansów z dnia 23 lipca 2001 r. w sprawie sprawozdania komitetu
wyborczego w wyborach do Sejmu RP i do Senatu RP, w myśl których komitet wy-
borczy w sprawozdaniu jest obowiązany podać informację o: - wysokości pozosta-
łych wydatków gotówkowych, którymi mogą być np. darowizny pieniężne (§ 2 pkt 1
lit. b cytowanego rozporządzenia), - wykorzystaniu otrzymanych darowizn niepie-
niężnych (§ 2 pkt 1 lit. c cytowanego rozporządzenia). Niewielkie darowizny stanowiły
element kampanii wyborczej, zarówno co do źródła podjęcia decyzji o dokonaniu da-
rowizny, jak też, co do czasu i sposobu przekazania jej przedmiotu na rzecz obda-
rowanego.
Skarżący zakwestionował również słuszność zasady zawartej w art. 113 ust. 2
Ordynacji wyborczej, iż pieniądze wydatkowane na wybory pochodzące od osób fi-
zycznych, muszą być przekazane na rachunek bankowy czekiem, kartą płatniczą lub
przelewem. Jego zdaniem tego rodzaju przepis wymierzony jest w kampanię wybor-
czą prowadzoną przez PSL. W środowiskach wiejskich i małomiasteczkowych (elek-
torat PSL), występuje bowiem ogólny brak znajomości obrotu bankowego i rozróż-
niania przelewu bankowego od wpłaty na rachunek bankowy za pośrednictwem
poczty, jak również powszechny brak dostępności do placówek bankowych. Nie-
słusznym zatem jest całkowite pominięcie tych okoliczności przez Państwową Komi-
8
sję Wyborczą.
Państwowa Komisja Wyborcza, odpowiadając na wezwanie Sądu Najwyższe-
go z dnia 14 marca 2002 r. do zajęcia stanowiska w sprawie skargi pełnomocnika
finansowego Komitetu Wyborczego Polskiego Stronnictwa Ludowego, podtrzymała
swoje stanowisko zawarte w uchwale i jej uzasadnieniu. Podstawą prawną do odrzu-
cenia przez Państwową Komisję Wyborczą sprawozdania wyborczego Komitetu Wy-
borczego jest art. 122 ust. 1 pkt 3 lit. a oraz d ustawy z dnia 12 kwietnia 2001 r. - Or-
dynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej
Polskiej, która ustaliła bezwzględne przesłanki odrzucenia sprawozdania wyborcze-
go. Komitet Wyborczy naruszył art. 110 ust. 1 ustawy przez przekazanie ze środków
finansowych Komitetu darowizn na cele nie związane z wyborami w kwocie 40.660 zł
i art. 110 ust. 4 pkt 1 ustawy przez pozyskanie środków finansowych w kwocie
2.205.234 zł po dniu wyborów oraz art. 111 ust. 1 ustawy przez pozyskanie środków
finansowych z innego źródła niż Fundusz Wyborczy Polskiego Stronnictwa Ludowe-
go, w tym 5.251.689 zł z wpłat pochodzących od osób fizycznych. Państwowa Komi-
sja Wyborcza nie uwzględniła wyjaśnienia pełnomocnika finansowego Komitetu Wy-
borczego PSL zmierzającego do tego, aby wszelkie wpłaty od osób fizycznych wyka-
zane w złożonym sprawozdaniu traktować jako wpłaty na Fundusz Wyborczy PSL i
dlatego nie przyjęła nowego sprawozdania, w którym w części "A. Przychody"
wszystkie środki pieniężne w kwocie 9.416.717,55 zł (poza odsetkami od środków na
rachunku bankowym) wykazano jako pochodzące z Funduszu Wyborczego. Przepis
art. 122 ust. 2 ustawy przewiduje bowiem jedynie możliwość usunięcia wad sprawoz-
dania lub udzielenie wyjaśnień do sprawozdania wyborczego. Przepisy ustawy nie
przewidują natomiast możliwości złożenia po terminie nowego sprawozdania wy-
borczego. Państwowa Komisja Wyborcza nie znalazła także podstaw merytorycz-
nych do uwzględnienia wniosku, aby sumę wpłat pochodzących od osób fizycznych
na rachunek bankowy Komitetu Wyborczego uznać jako wpłaty dokonane na Fun-
dusz Wyborczy Polskiego Stronnictwa Ludowego, bowiem zgodnie z art. 36 ust. 3
ustawy z dnia 27 czerwca 1997r. o partiach politycznych Fundusz powinien posiadać
odrębny rachunek bankowy, który może być tworzony z wpłat własnych partii poli-
tycznej oraz darowizn, spadków i zapisów (art. 36 ust. 1 ustawy o partiach politycz-
nych). Środki finansowe komitetu wyborczego partii natomiast mogą pochodzić jedy-
nie z Funduszu Wyborczego tej partii (art. 111 ust. 1 ), a naruszenie tego przepisu,
np. przez przyjmowanie przez komitet bezpośrednio wpłat - darowizn - od osób fi-
9
zycznych, skutkuje odrzuceniem przez Państwową Komisję Wyborczą sprawozdania
wyborczego takiego komitetu (art. 122 ust. 1 pkt 3 lit. d Ordynacji wyborczej).
Państwowa Komisja Wyborcza uznała, że niedopuszczalność prowadzenia
jednego rachunku bankowego dla środków komitetu wyborczego partii politycznej i
środków Funduszu Wyborczego tej partii wynika także z odmiennych zasad, które
dotyczą gospodarki finansowej tymi środkami, o których stanowi uzasadnienie za-
skarżonej uchwały. Przy dopuszczeniu posiadania jednego rachunku bankowego
odróżnienie finansów komitetu od finansów Funduszu Wyborczego jest niewykonalne
- przepisy Ordynacji wyborczej (art. 120-126) przewidują sprawozdania wyborcze,
tryb i terminy ich składania oraz przyjmowania, a także skutki jego odrzucenia w
przypadku komitetu wyborczego partii politycznej, różne od sprawozdań o źródłach
pozyskania środków finansowych przez partię polityczną i jej Fundusz Wyborczy.
Przy prowadzeniu gospodarki finansowej na jednym rachunku bankowym niemożliwa
byłaby ocena, któremu z podmiotów należałoby przypisać ewentualne naruszenia
prawa, skutkujące odrzuceniem jednego lub obu sprawozdań. Ustawodawca przewi-
dując te odmienności w art. 36 ust. 3 ustawy o partiach politycznych stwierdził, że
środki Funduszu Wyborczego gromadzi się na oddzielnym rachunku bankowym.
Zdaniem Państwowej Komisji Wyborczej wyraz "oddzielny", użyty w tym przepisie,
odnosi się nie tylko do środków finansowych pozyskanych przez partię polityczną w
ramach jej gospodarki finansowej, lecz także do środków finansowych przekazanych
z Funduszu Wyborczego i gromadzonych, zgodnie z art. 113 ust. 1 Ordynacji wybor-
czej, na rachunku bankowym komitetu wyborczego tej partii.
W odpowiedzi na stanowisko PKW przedstawione w piśmie skierowanym do
Sądu Najwyższego, skarżący w pełni podtrzymał zasadność swojej skargi, powołując
się na dołączoną do pisma opinię Instytutu Studiów Podatkowych i sprawozdanie
biegłych rewidentów. W imieniu Instytutu Studiów Podatkowych Witold M. wyraził
pogląd, że nie należy utożsamiać nazwy Funduszu z nazwą rachunku bankowego,
na którym gromadzone są środki w ramach tego Funduszu. Wymóg konkretnej na-
zwy dotyczy jedynie Funduszu, a nie rachunku bankowego.
O przeznaczeniu rachunku decyduje cel, w jakim został on utworzony. Po-
nadto Ordynacja wyborcza nie wprowadza wprost nakazu tworzenia dwóch odręb-
nych rachunków bankowych - dla Funduszu Wyborczego i dla Komitetu Wyborczego,
a językowa wykładnia przepisu art. 111 Ordynacji w związku z art. 113 ust. 1 i 2 pro-
wadzi do wniosku, że określone przez ustawodawcę „środki finansowe komitetu wy-
10
borczego pochodzące jedynie z Funduszu Wyborczego” są tymi samymi środkami
finansowymi. W kwestii pełnomocnika finansowego Funduszu Wyborczego należy
stwierdzić że może nim być każdy, kto nie wypełnia negatywnych przesłanek z art.
109 ust. 2 Ordynacji, w tym również pełnomocnik finansowy Komitetu Wyborczego.
Odnośnie do korelacji dwóch ustaw - Ordynacji wyborczej i ustawy o partiach poli-
tycznych należy uznać, iż w sprawach finansowania kampanii wyborczej należy sto-
sować wprost przepisy Ordynacji jako przepisy legs specialis w stosunku do przepi-
sów ustawy o partiach politycznych jako legs generalis.
Biegli rewidenci w podsumowaniu badania prawidłowości sprawozdania
stwierdzili co prawda, że nastąpiło naruszenie art. 113 ust. 2 Ordynacji w zakresie
sposobu wpłacania środków finansowych na rzecz komitetu wyborczego od osób
fizycznych, jak również art. 110 ust. 4 Ordynacji w zakresie pozyskiwania środków
przez komitety wyborcze po dniu wyborów, ale uznali, że generalnie sprawozdanie
zostało sporządzone w istotnych aspektach zgodnie z zasadami wynikającymi z
przepisów oraz na podstawie prawidłowo prowadzonych ksiąg rachunkowych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Należy zauważyć, że zgodnie z art. 123 ust. 3 Ordynacji wyborczej, rozpatru-
jąc skargę pełnomocnika finansowego komitetu wyborczego, Sąd Najwyższy stosuje
przepisy KPC w części dotyczącej postępowania nieprocesowego, co oznacza, iż
rozprawę wyznacza się z inicjatywy sądu, chyba że ustawa stanowi inaczej, zaś
orzeczenia sądu zapadają w formie postanowienia (art. 514 § 1 i 516 KPC ). W oce-
nie składu rozpoznającego sprawę, nie zachodziła potrzeba wyznaczania rozprawy,
skoro w toku postępowania stanowiska Państwowej Komisji Wyborczej i Komitetu
Wyborczego Polskiego Stronnictwa Ludowego zostały uzupełnione w kolejnych pi-
smach wyżej obszernie przedstawionych.
Przechodząc do istoty sprawy należy wskazać, że pełnomocnik finansowy
Komitetu Wyborczego Polskiego Stronnictwa Ludowego oparł skargę na zarzutach
naruszenia przez Państwową Komisję Wyborczą prawa materialnego przez błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 110 ust. 1 i 4, 111 ust. 1 i 3, 113 ust. 1
Ordynacji wyborczej oraz art. 35 ust. 1 i 2 oraz 36 ustawy o partiach politycznych,
podnosząc nadto, niesprecyzowany wskazaniem naruszonych przez PKW przepisów
prawa procesowego, zarzut niewyjaśnienia wszystkich okoliczności faktycznych
11
istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy.
W związku z zarzutami celowe jest przedstawienie treści tych przepisów, a
nadto wskazanie, że zgodnie z art. 122 ust.1 pkt 3 lit. a oraz b Ordynacji wyborczej
PKW odrzuca sprawozdanie jeżeli pozyskano lub wydatkowano środki komitetu wy-
borczego z naruszeniem art. 110 albo limitu określonego w art. 114 ust. 1 i 2, prze-
kazania koalicyjnemu komitetowi wyborczemu albo komitetowi wyborczemu wybor-
ców lub przyjęcia przez komitet środków finansowych lub wartości niepieniężnych z
naruszeniem art. 111 ust. 2 - 4. Przytoczone sformułowania oznaczają, że w przy-
padku naruszenia wskazanych przepisów, PKW obligatoryjnie odrzuca sprawozdanie
komitetu wyborczego (por. także postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 maja
2001 r., III SW 12/01, w myśl którego brak winy w złamaniu prawa lub znikomy
stopień jego naruszenia nie mają znaczenia dla przesłanek odrzucenia sprawozdania
wyborczego na podstawie art. 87h ust. 1 ustawy z dnia 27 września 1990 r. o wy-
borze Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej - jednolity tekst.: Dz.U. z 2000 r. Nr 47,
poz. 544).Wobec treści wskazanego wyżej przepisu oraz art.122 ust. 1 pkt 2 i 3 Or-
dynacji wyborczej, stanowisko to jest aktualne także w rozpoznawanej sprawie.
Według art. 110 ust. 1 i ust. 4 pkt 1 Ordynacji wyborczej komitet wyborczy,
wykonujący w imieniu - między innymi - partii politycznych, czynności wyborcze
wskazane w ustawie (art. 95 Ordynacji) może pozyskiwać i wydatkować środki jedy-
nie na cele związane z wyborami, przy czym zabronione jest pozyskiwanie środków
po dniu wyborów. Za gospodarkę finansową komitetu odpowiedzialny jest i prowadzi
ją pełnomocnik finansowy (art. 109 ust. 1 Ordynacji). Funkcje komitetu wyborczego
partii pełni organ partii upoważniony do jej reprezentowania na zewnątrz, który zo-
bowiązany został, w szczególności do, zawiadomienia PKW o powołaniu pełnomoc-
nika finansowego komitetu. Środki finansowe komitetu mogą pochodzić jedynie z
Funduszu Wyborczego partii tworzonego na podstawie ustawy o partiach politycz-
nych. Fundusz taki tworzony jest w celu finansowania udziału partii w wyborach do
Sejmu, Senatu i na urząd Prezydenta RP, w wyborach samorządowych, a także
udziału w kampaniach referendalnych (art. 35 ustawy o partiach politycznych). Wy-
datki partii politycznych na cele wyżej wymienione mogą być dokonywane tylko za
pośrednictwem Funduszu, o utworzeniu którego partia powiadamia PKW. Środki fi-
nansowe Funduszu mogą pochodzić z wpłat własnych partii politycznych, darowizn,
spadków i zapisów. Stosownie do treści art. 113 Ordynacji środki finansowe komitetu
wyborczego winny być gromadzone tylko na rachunku bankowym, a wpłacane mogą
12
być czekiem, przelewem lub kartą płatniczą, jedynie w przypadkach wskazanych w
ustawie.
Z zestawienia tych przepisów wynika niewątpliwie, jak trafnie przyjmuje Pań-
stwowa Komisja Wyborcza, że wymagane jest utworzenie dwóch oddzielnych ra-
chunków bankowych, jednego dla gromadzenia środków finansowych Funduszu Wy-
borczego partii, który pozostając w jej dyspozycji, może być przeznaczany na różne-
go rodzaju wybory czy referenda, drugiego zaś dla komitetu wyborczego partii
uczestniczącej w konkretnych wyborach, w tym przypadku wyborach do Sejmu i Se-
natu przeprowadzonych w dniu 23 września 2001 r. Środki gromadzone na tym dru-
gim rachunku, nie wykorzystane na wybory, dla finansowania których został utworzo-
ny, winny być przekazane (zwrócone) na rachunek Funduszu Wyborczego partii. Za-
niechanie utworzenia takich oddzielnych rachunków uniemożliwia respektowanie za-
sady finansowania komitetu powołanego dla przeprowadzenia konkretnej kampanii
wyborczej tylko ze środków Funduszu, uniemożliwiając między innymi ocenę, czy
wpłaty gotówkowe od osób fizycznych przeznaczone były na Fundusz Wyborczy par-
tii, czy też na sfinansowanie działań komitetu wyborczego tejże partii powołanego
„dla obsługi” konkretnych wyborów. Z tych względów chybiony jest argument podnie-
siony w skardze, że środki przeznaczane na wybory mogą być gromadzone na jed-
nym rachunku, bez bliższego określenia czy jest to rachunek Funduszu Wyborczego
PSL, czy Komitetu Wyborczego PSL utworzonego dla potrzeb wyborów w dniu 23
września 2001 r. Rozumowanie to - przeciwne do sugerowanego w skardze - do-
znaje wzmocnienia wskutek porównania treści cytowanego wyżej art. 36 ustawy o
partiach politycznych, który reguluje kwestie związane z rachunkiem bankowym (od-
dzielnym) Funduszu Wyborczego, z treścią art.111 ust. 1 Ordynacji wyborczej, w
myśl którego środki finansowe komitetu wyborczego danej partii, mogą pochodzić
jedynie z Funduszu Wyborczego tej partii. Jest oczywiste (w ocenie Sądu Najwyż-
szego), że w związku z przedstawioną regulacją, konieczne jest utworzenie oddziel-
nych rachunków bankowych dla finansowania oddzielnie Funduszu Wyborczego
partii i oddzielnie jej Komitetu Wyborczego, powołanego dla potrzeb konkretnych wy-
borów.
Przy takich stwierdzeniach nie mogą być również uznane za trafne zarzuty
skarżącego, iż komitet wyborczy nie przyjmował wpłat po dniu wyborów, bowiem
wpłata dokonana przez Polskie Stronnictwo Ludowe (wpłata własna) nie może być
traktowana jako pozyskanie środków, to bowiem odnosić się może jedynie do wpłat
13
„od osób trzecich”. Właśnie dla uniknięcia takich jak przedstawiona sytuacji, koniecz-
ne jest utworzenia oddzielnych rachunków bankowych Funduszu Wyborczego partii i
Komitetu Wyborczego partii powołanego dla przeprowadzenia konkretnych wyborów.
Skoro niewątpliwie na rachunek komitetu wyborczego (trafnie tak zakwalifikowanego
przez PKW) wpłynęły po dniu wyborów środki pieniężne, to powyższe naruszyło
przepis prawa zabraniający takich czynności, a fakt, że środki te wpłynęły od partii,
która powołała komitet wyborczy, oceny tej nie zmienia.
Należy zresztą zauważyć, że skarżący nie kwestionuje w istocie ani faktu, że
na rachunek komitetu wpłynęły środki już po dniu wyborów, ani tego, że część zgro-
madzonych środków została wykorzystana na darowizny, twierdząc że ograniczenia
w przyjmowaniu takich środków nie dotyczą sytuacji, gdy pochodzą one od partii two-
rzącej komitet wyborczy, zaś „niewielkie darowizny stanowiły element kampanii wy-
borczej”. Nie kwestionując tych twierdzeń należy zauważyć, że czynności takie w
świetle przepisów nie są dozwolone, co trafnie przyjęła Państwowa Komisja Wybor-
cza. Skoro ustawodawca ograniczył możliwość przyjmowania wpłat na cele wyborów
od osób fizycznych tylko co do wpłat na rzecz Funduszu Wyborczego partii zaś od-
mienność dopuszczono tylko, gdy idzie o koalicyjny komitet wyborczy i komitet wy-
borczy wyborców (art. 111 ust. 2 Ordynacji) i to w wysokości określonej ustawą (ust.
3 art. 113 Ordynacji), a także co do sposobu (dokonywane mogą być na rzecz komi-
tetu jedynie czekiem, przelewem lub za pośrednictwem karty płatniczej - art. 113 ust.
2 Ordynacji), to wpłaty dokonywane w inny sposób, a przede wszystkim na rzecz
komitetu, który nie jest komitetem koalicyjnym, ani komitetem wyborców, jako
sprzeczne z tą regulacją, nie mogą być uznane za dokonane zgodnie z prawem, nie
kwestionując „dobrej wiary wielu sympatyków PSL”.
Powtórzyć należy, że środki finansowe komitetu wyborczego danej partii poli-
tycznej mogą pochodzić tylko z Funduszu Wyborczego tej partii utworzonego zgod-
nie z ustawą o partiach politycznych, nie jest więc dozwolone przyjmowanie wpłat na
rzecz komitetu wyborczego partii od osób fizycznych i to niezależnie od formy tych
wpłat. To zresztą kolejny argument przemawiający na rzecz tezy o konieczności pro-
wadzenia oddzielnych rachunków bankowych Funduszu Wyborczego i Komitetu Wy-
borczego partii.
W cytowanym już wyżej postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 22 maja
2001 r. stwierdzono nadto, że przepisy dotyczące finansowania wyborów „prezy-
denckich” są jednoznaczne i nie mają charakteru zaleceń, lecz są bezwzględnie
14
obowiązujące, zaś jawność finansowania wyborów jest istotnym elementem demo-
kratycznego porządku, służąc zapobieganiu procesom i zjawiskom korupcyjnym. Po-
gląd ten jest w pełni aktualny także na gruncie stosownych przepisów Ordynacji wy-
borczej.
Z tych wszystkich względów, podzielając - jako w pełni uzasadnione - stanowi-
sko zawarte w zaskarżonej uchwale Państwowej Komisji Wyborczej, orzeczono jak w
postanowieniu.
========================================