Pełny tekst orzeczenia

Uchwała z dnia 8 maja 2002 r.
III PZP 8/02
Przewodniczący SSN Jadwiga Skibińska-Adamowicz, Sędziowie SN: Roman
Kuczyński, Zbigniew Myszka (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora Prokuratury Krajowej Piotra Wiśniew-
skiego w sprawie z powództwa Hanny A., Bożeny B., Teresy D., Marii D., Zofii F.,
Reginy G., Władysławy G., Wiesławy G., Urszuli K., Ewy K.-P., Wiesławy Ł., Danieli
M., Krystyny M., Adama M., Jadwigi M., Barbary O., Janiny R., Jadwigi R., Barbary
P., Wiesławy R., Krystyny S., Ilony S., Haliny S., Janiny T., Heleny U., Janiny W.,
Zofii W., Haliny W., Wandy W., Alicji W., Wandy W., Lidii U. przeciwko Funduszowi
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych o zasądzenie świadczeń z Funduszu,
po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 8 maja 2002 r. zagadnienia prawnego przeka-
zanego przez Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie
postanowieniem z dnia 22 lutego 2002 r., [...] do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 § 1
KPC:
„Czy nieuzyskanie przez kierownika wojewódzkiego urzędu pracy, na jego żą-
danie, informacji określonych w § 10 pkt 1-5 Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki
Socjalnej z dnia 4 marca 1994 r. w sprawie trybu składania wykazów i wniosków o
wypłatę świadczeń z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, prze-
kazywania środków z tego Funduszu oraz dokonywania wypłat świadczeń (Dz.U. Nr
31 z 1994 r., poz. 114) od podmiotów wymienionych w art. 7 ust. 1 Ustawy z dnia 29
grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności praco-
dawcy (Dz.U. z 1994 r. Nr 1, poz. 1 z późn. zm.), które w/w podmioty obowiązane są
przedstawić z mocy § 10 cytowanego wyżej Rozporządzenia, zwalnia kierownika
wojewódzkiego urzędu pracy z dalszych działań względem tych podmiotów w celu
uzyskania niezbędnych do wypłaty świadczeń informacji i czy sytuacja taka uprawnia
pozwanego w sprawie z powództwa pracownika przeciwko Funduszowi Gwaranto-
wanych Świadczeń Pracowniczych o świadczenia z Funduszu do przerzucania na
pracownika ciężaru dowodu w zakresie okoliczności uprawniających do wypłaty tych
świadczeń, o których mowa w § 10 pkt 1-5 cytowanego wyżej Rozporządzenia ?”
2
p o d j ą ł uchwałę:
Nieuzyskanie przez dyrektora wojewódzkiego urzędu pracy, który otrzy-
mał wniosek określony w § 9 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki So-
cjalnej z dnia 4 marca 1994 r. w sprawie trybu składania wykazów i wniosków o
wypłatę świadczeń z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,
przekazywania środków z tego Funduszu oraz dokonywania wypłat świadczeń
(Dz.U. Nr 31, poz. 114), informacji określonych w jego § 10 pkt 1-5 od podmio-
tów wymienionych w art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie
roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (tekst jednolity:
Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 85) - nie zwalnia z obowiązku wypłaty świadczeń pra-
cowniczych z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, który
powstaje niezwłocznie po stwierdzeniu, że wniosek obejmuje roszczenia pod-
legające zaspokojeniu ze środków Funduszu.
U z a s a d n i e n i e
Przedstawione do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne powstało w następują-
cym stanie faktycznym sprawy. W dniu 9 listopada 1994 r. powódki skierowały do
Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych wniosek o wypłatę świad-
czeń. Spotkały się z odmową albowiem pozwany Fundusz Gwarantowanych Świad-
czeń Pracowniczych, pomimo podjętych pisemnych prób, nie uzyskał od byłego pra-
codawcy powódek informacji niezbędnych do wypłaty świadczeń w trybie § 10 rozpo-
rządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 4 marca 1994 r. w sprawie trybu
składania wykazów i wniosków o wypłatę świadczeń z Funduszu Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych, przekazywania środków z tego Funduszu oraz dokony-
wania wypłat świadczeń. Sąd Pracy oddalił powództwa o wypłatę świadczeń z Fun-
duszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, uznając, że powódki nie udo-
wodniły tytułu prawnego do nabycia tych świadczeń.
Swoje wątpliwości dotyczące wpływu, znaczenia i skutków prawnych zastoso-
wania trybu przewidzianego w § 10 rozporządzenia Ministra Pracy i Spraw Socjal-
nych na rozkład ciężaru dowodu w procesie o wypłatę świadczeń z Funduszu Sąd
Okręgowy zawarł w treści zagadnienia przedstawionego do rozstrzygnięcia Sądowi
3
Najwyższemu. W ocenie Sądu drugiej instancji, powoływany akt wykonawczy nie
zawiera instrumentów prawnych wymuszających uzyskanie informacji koniecznych
do nabycia świadczeń z Funduszu, jakkolwiek § 10 pkt 1-5 rozporządzenia Ministra
Pracy i Polityki Społecznej posługuje się kategorycznym sformułowaniem, „iż pod-
miot określony w stosownym artykule ustawy przedstawia w terminie 7 dni informa-
cje”. Nie można jednak pogodzić się z sytuacją, w której niewykonanie przez byłego
pracodawcę powinności udzielenia informacji prowadzi do przerzucenia na powódki
ciężaru udowodnienia okoliczności uprawniających je do nabycia świadczeń z Fun-
duszu, skoro „pracownik nie ma żadnego władztwa w zakresie możliwości uzyskania
stosownego poświadczenia prawdziwości swoich roszczeń od byłego pracodawcy, w
tym daty zaprzestania przez niego działalności, daty niewypłacalności itp.”. Stosowa-
na w takich przypadkach praktyka Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowni-
czych, polegająca na odsyłaniu pracowników na drogę sądową, jest pozbawiona
podstaw prawnych, a ponadto powoduje „niemożność wystąpienia do Funduszu z
wnioskami w przewidzianych Ustawą terminach”. Oznacza to, że Fundusz nie może
poprzestać jedynie na zażądaniu od byłego pracodawcy wymaganych informacji, a w
każdym razie „milczenie zapytanego podmiotu nie może powodować przerzucenia
ciężaru uwodnienia okoliczności, objętych bezskutecznym zapytaniem na pracowni-
ka”. Z drugiej strony „omawiana regulacja nie przewiduje żadnych skutków prawnych
nieudzielenia tych informacji przez wezwany do wyjaśnień podmiot oraz żadnych
dalszych obowiązków Funduszu w tym przedmiocie”. Takie same wątpliwości odno-
szą się również do aktualnie obowiązującej treści § 10 rozporządzenia Ministra Pracy
i Polityki Socjalnej z dnia 31 lipca 1995 r. w sprawie trybu składania wykazów i wnio-
sków o wypłatę świadczeń z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,
przekazywania środków z tego Funduszu oraz dokonywania wypłat świadczeń
(Dz.U. Nr 91, poz. 452 ze zm.).
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozpoznania zagadnienie prawne co
do zasady kwalifikowało się do odmowy udzielenia odpowiedzi. Po pierwsze - ze
względu na niestaranny sposób zredagowania zagadnienia oraz jego lakoniczne
przedstawienie i uzasadnienie, które przerzucało na Sąd Najwyższy obowiązek zba-
dania dotychczasowego przebiegu sprawy i przeanalizowania norm prawnych, które
4
miały w niej zastosowanie. Po drugie, Sąd drugiej instancji w wyroku z dnia 3 stycz-
nia 1997 r., uchylającym wyrok Sądu Rejonowego-Sądu Pracy do ponownego rozpo-
znania, sformułował wiążące oceny prawne i wskazania co do dalszego przebiegu
postępowania (art. 386 § 6 KPC), które Sąd pierwszej instancji bezpodstawnie zigno-
rował, powielając bezzasadne stanowisko zawarte w pierwszym wyroku tego Sądu,
oddalającym powództwa wielu pracowników niewypłacalnego pracodawcy. W judy-
katurze wyrażany jest pogląd, że Sąd drugiej instancji nie może przedstawiać Sądowi
Najwyższemu zagadnienia prawnego, co do którego sam już jest związany oceną
prawną zawartą w wyroku uchylającym wyrok sądu pierwszej instancji, albowiem - w
myśl art. 386 § 6 KPC - ocena prawna i wskazania co do dalszego postępowania
wyrażone w uzasadnieniu wyroku sądu drugiej instancji wiążą zarówno sąd, któremu
sprawa została przekazana, jak i sąd drugiej instancji przy ponownym rozpoznaniu
sprawy, przy czyn nie dotyczy to tylko przypadku, gdy nastąpiła zmiana stanu praw-
nego, co nie miało miejsca w przedmiotowej sprawie (por. postanowienie Sądu Naj-
wyższego z dnia 3 grudnia 1971 r., III CZP 777/71, LEX 7030). Wyrażenie przez sąd
drugiej instancji własnej wiążącej oceny prawnej oznacza zatem, że sąd ten nie ma
w rozstrzyganej sprawie poważnych wątpliwości prawnych, które mógłby przedstawić
Sądowi Najwyższemu jako zagadnienie prawne w trybie art. 390 § 1 KPC.
Pomimo zasygnalizowanych uwarunkowań Sąd Najwyższy podjął się roz-
strzygnięcia problematyki prawnej dotyczącej obowiązku wypłaty przez Fundusz
Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (powoływany dalej jako Fundusz)
świadczeń (roszczeń) pracowniczych podlegających zaspokojeniu ze środków tego
Funduszu, z uwagi na rażącą długotrwałość dotychczasowego postępowania sądo-
wego (pozew z dnia 3 maja 1995 r.), kierując się ponadto potrzebą przerwania bez-
zasadnych praktyk stosowanych przez jednostki organizacyjne Funduszu, które -
wbrew przepisom ustawy z dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowni-
czych w razie niewypłacalności pracodawcy (jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 9,
poz. 85, powoływanej dalej jako ustawa z 29 grudnia 1993 r. lub ustawa) - bezpod-
stawnie wymagają od pracowników prawomocnych orzeczeń sądów pracy potwier-
dzających ich niezaspokojone przez niewypłacalnych pracodawców roszczenia pra-
cownicze, które podlegają zaspokojeniu ze środków Funduszu (art. 6 i 6a ustawy).
Ustawa z 29 grudnia 1993 r. wprowadza dwa tryby uruchomienia środków z
Funduszu w celu zaspokojenia roszczeń pracowników wobec niewypłacalnego pra-
codawcy. Pierwszy z nich polega na sporządzeniu w ciągu jednego miesiąca od dnia
5
wystąpienia niewypłacalności pracodawcy (art. 3 ustawy) zbiorczego wykazu nieza-
spokojonych roszczeń pracowniczych przez niewypłacalnego pracodawcę bądź
przez syndyka, likwidatora lub inną osobę sprawującą zarząd majątkiem niewypła-
calnego pracodawcy, i przekazaniu go właściwej jednostce organizacyjnej Funduszu
(kierownikowi Biura Terenowego, art. 7 ust. 1, 1a lub 1b ustawy). Kierownik Biura Te-
renowego Funduszu właściwego ze względu na siedzibę niewypłacalnego praco-
dawcy stwierdza wyłącznie zgodność wykazu lub wykazu uzupełniającego z przepi-
sami ustawy, po czym przekazuje niezwłocznie środki finansowe podmiotowi okre-
ślonemu w art. 7 ust. 1 ustawy, który wypłaca uprawnionym osobom świadczenia
przewidziane w ustawie (art. 7 ust. 2). Ponadto wypłata niezaspokojonych świadczeń
pracowniczych może nastąpić także na podstawie wniosku zgłoszonego przez
uprawnione osoby, które określa art. 5 ustawy, w przypadku gdy podmiot reprezen-
tujący pracodawcę z jakichkolwiek przyczyn nie składa zbiorczego wykazu niezaspo-
kojonych roszczeń pracowniczych. Taki wniosek lub wnioski indywidualne osób
uprawnionych składa się w ciągu dwóch tygodni po upływie miesięcznego terminu od
dnia wystąpienia niewypłacalności pracodawcy, a kierownik Biura Terowego Fundu-
szu ma obowiązek wypłaty niezaspokojonych świadczeń pracowniczych niezwłocz-
nie po stwierdzeniu, że wniosek obejmuje roszczenia podlegające zaspokojeniu ze
środków Funduszu (art. 7 ust. 3 ustawy). W postępowaniu sprawdzającym zgodność
zbiorczych wykazów lub indywidualnych wniosków osób uprawnionych z przepisami
ustawy wskazany organ Funduszu weryfikuje wyłącznie to, czy przedmiot wykazów
lub wniosków obejmuje roszczenia podlegające zaspokojeniu ze środków funduszu
w rozumieniu art. 6 i 6a ustawy, stosując w tym celu odpowiednio przepisy Kodeksu
postępowania administracyjnego, z wyjątkiem przepisów dotyczących wydawania
decyzji i postanowień (art. 7 ust. 4 ustawy). Z mocy tego wyraźnego ustawowego
nakazu właściwy organ Funduszu samodzielnie dokonuje sprawdzenia, czy zbiorcze
wykazy bądź indywidualne wnioski osób uprawnionych są zgodne z przepisami
ustawy, a w szczególności czy obejmują roszczenia podlegające zaspokojeniu ze
środków Funduszu. Podstawowym sposobem potwierdzenia, że indywidualne wnio-
ski obejmują takie roszczenia było zażądanie przez dyrektora wojewódzkiego urzędu
pracy - który otrzymał wnioski - od podmiotów reprezentujących niewypłacalnego
pracodawcę przedstawienia w terminie 7 dni informacji, o których mowa w § 10 pkt.
1-5 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 4 marca 1994 r. w spra-
wie trybu składania wykazów i wniosków o wypłatę świadczeń z Funduszu Gwa-
6
rantowanych Świadczeń Pracowniczych, przekazywania środków z tego Funduszu
oraz dokonywania wypłat świadczeń, dotyczących daty niewypłacalności pracodaw-
cy, łącznej kwoty niezaspokojonych roszczeń pracowniczych, kwoty niezaspokojo-
nych roszczeń w stosunku do osoby uprawnionej, obciążenia wynagrodzenia pra-
cownika należnościami alimentacyjnymi potrącanymi na zasadach określonych w
Kodeksie pracy oraz źródła finansowania zasiłków chorobowych. W aktualnym stanie
prawnym żądanie takie kieruje kierownik wojewódzkiej jednostki organizacyjnej
właściwej w sprawach zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu (§ 10 rozporzą-
dzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 31 lipca 1995 r. w sprawie trybu skła-
dania wykazów i wniosków o wypłatę świadczeń z Funduszu Gwarantowanych
Świadczeń Pracowniczych, przekazywania środków z tego Funduszu oraz dokony-
wania wypłat świadczeń).
W żadnym razie nieuzyskanie takich informacji z jakichkolwiek przyczyn doty-
czących podmiotu reprezentującego niewypłacalnego pracodawcę nie zwalnia orga-
nów Funduszu z obowiązku prowadzania postępowania wyjaśniającego, o którym
mowa w art. 7 ust. 3 i 4 ustawy. Oceniając ten ustawowy tryb postępowania, Sąd
drugiej instancji w uzasadnieniu swojego kasatoryjnego wyroku z dnia 3 stycznia
1997 r. trafnie i wiążąco wskazał, że właściwy organ był zobowiązany do wszech-
stronnej oceny innych dowodów dotyczących niezaspokojonych roszczeń pracowni-
czych, dochodzonych na podstawie przepisów ustawy z 29 grudnia 1993 r., z wyko-
rzystaniem do tego celu odpowiednich przepisów Kodeksu postępowania administra-
cyjnego, w tym art. 75, 77 i 80 tego Kodeksu.
W konsekwencji oczywiście błędne jest stanowisko Funduszu, poparte bez-
podstawnymi, bezzasadnymi i uporczywymi twierdzeniami Sądu pierwszej instancji,
że „Nonsensem byłoby przyjęcie, iż każdy organ administracji mógłby dla własnych
potrzeb dokonywać samodzielnie ustaleń z zakresu stosunku pracy, łączącego każ-
dorazowego uczestnika postępowania administracyjnego z jego pracodawcą, w tym
ustaleń dotyczących jego należności pracowniczych. Nie trzeba dowodzić, iż taka
sytuacja wprowadziłaby niewyobrażalny chaos w stosunkach pracy i stanowiłaby ob-
razę porządku prawnego”. Tymczasem żaden obowiązujący przepis ustawy z 29
grudnia 1993 r. nie uzależnia wypłaty niezaspokojonych świadczeń pracowniczych
od uprzedniego wszczęcia postępowania przeciwko niewypłacalnemu pracodawcy i
przedłożenia prawomocnego orzeczenia sądu pracy zasądzającego dochodzone
należności wraz z dokumentem potwierdzającym bezskuteczność egzekucji takiego
7
wyroku. Przeciwnie - właściwy organ Funduszu z mocy wyraźnych przepisów ustawy
jest zobowiązany do samodzielnej weryfikacji zgłoszonych jako niezaspokojone
przez niewypłacalnego pracodawcę roszczeń zawartych w indywidualnych wnio-
skach osób uprawnionych. Pozytywny wynik takiego sprawdzenia zobowiązuje Fun-
dusz do niezwłocznej wypłaty świadczeń podlegających zaspokojeniu ze środków
Funduszu (art. 7 ust. 3 zdanie drugie ustawy). Natomiast wynik negatywny prowadzi
do odmowy wypłaty świadczenia pracowniczego w całości lub w części, o czym kie-
rownik Biura Terenowego Funduszu zawiadamia niezwłocznie na piśmie osobę za-
interesowaną, podając uzasadnienie tej odmowy (art. 8 ust. 1 ustawy), a spory na
tym tle rozstrzyga sąd właściwy w sprawach z zakresu prawa pracy (art. 8 ust. 2
ustawy). W tego rodzaju sporach legitymację czynną ma osoba, która złożyła zbior-
czy wykaz nie zaspokojonych roszczeń pracowniczych (art. 7 ust. 1 ustawy) i została
zawiadomiona o odmowie wypłaty tych świadczeń (por. uchwała Sądu Najwyższego
z dnia 2 marca 1995 r., I PZP 4/95, OSNAPIUS 1995 r. nr 16, poz. 203), bądź osoba
uprawniona, o której mowa w art. 5 ustawy, która złożyła indywidualny wniosek o
wpłatę niezaspokojonych przez niewypłacalnego pracodawcę roszczeń pracowni-
czych w trybie art. 7 ust. 3 ustawy, natomiast biernie legitymowany jest Fundusz.
Spory takie z mocy wyraźnego przepisu prawa (art. 8 ust. 2 ustawy) zostały poddane
właściwości rzeczowej sądów pracy, w konsekwencji należy je traktować jako sprawy
z zakresu prawa pracy, podlegające rozpatrzeniu w trybie przepisów Kodeksu postę-
powania cywilnego, które nie wykluczają udziału podmiotu reprezentującego niewy-
płacalnego pracodawcę w sprawie dotyczącej odmowy Funduszu uwzględnienia in-
dywidualnych wniosków osób uprawnionych.
Powyższe rozważania doprowadziły Sąd Najwyższy do sformułowania stano-
wiska, dostosowanego do stanu prawnego określonego w przedstawionym zagad-
nieniu prawnym, że nieuzyskanie przez dyrektora wojewódzkiego urzędu pracy, który
otrzymał wniosek określony w 9 ust. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki So-
cjalnej z dnia 4 marca 1994 r. w sprawie trybu składania wykazów i wniosków o wy-
płatę świadczeń z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, przeka-
zywania środków z tego Funduszu oraz dokonywania wypłat świadczeń, informacji
określonych w jego 10 pkt 1-5 od podmiotów wymienionych w art. 7 ust. 1 ustawy z
dnia 29 grudnia 1993 r. o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności
pracodawcy - nie zwalnia z obowiązku wypłaty świadczeń pracowniczych z Fundu-
szu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, który powstaje niezwłocznie po
8
stwierdzeniu, że wniosek obejmuje roszczenia podlegające zaspokojeniu ze środków
Funduszu.
========================================